بازی پرریسک اروپا با برجام

روزنامه گاردین در تحلیلی با اشاره به مذاکرات اروپا با آمریکا بر سر برجام، آینده این توافق را تحلیل کرد. این روزنامه بریتانیایی با تاکید بر اینکه اروپایی‌ها در تلاشند تا با اعمال تحریم‌های غیر‌هسته‌ای، خواسته‌های ترامپ را برآورده و در عین حال برجام را حفظ کنند، به نقل از یک دیپلمات پیشین آمریکایی هشدار داد که این بازی اروپا، یک بازی پرریسک است؛ به این دلیل که ممکن است اروپایی‌ها از یکسو نتوانند خواسته‌های ترامپ را برآورده کنند و از سوی دیگر ایرانیان را نیز از خود دلزده و مایوس سازند.

روزنامه گاردین در مقاله‌ای به قلم «جولیان بورگر» احتمال لغو برجام ازسوی دونالد ترامپ و پیامد‌های آن را مورد بررسی قرار داده است. او در این مقاله تلاش اروپا برای حفظ توافق و گزینه‌های آن‌ها در صورت لغو توافق، شامل محافظت از شرکت‌های اروپایی از تحریم‌های ثانویه و عکس‌العمل‌های احتمالی تهران در قبال زیر پا گذاشتن احتمالی برجام از سوی آمریکا و در نهایت اروپا را تحلیل کرده است. تاثیر انتصاب جان بولتون بر توافق هسته‌ای نیز یکی دیگر از موضوعاتی است که در مقاله گاردین مورد بررسی قرار گرفته است.

به گزارش انتخاب، در مقاله گاردین آمده است: دونالد ترامپ دوست دارد درام و تنش‌های ناشی از اولتیماتوم خود را ببیند. او از مدت‌ها پیش زنگ خطر‌ها را در مورد مواضع خود و تغییرات مدنظرش به صدا درآورده و نفس تمامی دولتمردان جهان را برای اعلام تصمیم بعدی خود در سینه حبس کرده است. به اعتقاد نویسنده این مقاله، در واقع هیچ‌یک از قسمت‌های سریال رفتار‌های ترامپ به اندازه قسمتی که قرار است در ۱۲ مه پخش شود پربیننده نخواهد بود.

این روزی است که او باید فرمان ریاست‌جمهوری در مورد تحریم‌ها علیه ایران را امضا کند، یا به یک توافق چندجانبه جدید در مورد آینده برنامه هسته‌ای ایران که در سال ۲۰۱۵ با متحدان اروپایی، انگلیس، فرانسه و آلمان، روسیه، چین و ایران رسیده و آن را تصویب کند یا در نهایت این فرمان را نقض کند. با همه این‌ها ترامپ از پیش تهدید کرده که فرمان را امضا نخواهد کرد.

تنش این سریال درام دقیقا پس از مشخص شدن تصمیم او کاهش پیدا می‌کند؛ چراکه بزرگ‌ترین عدم‌قطعیت در حال‌حاضر این است که چگونه به سرعت پس از این موضوع درگیری‌های جدیدی در خاورمیانه ایجاد خواهد شد.

تاثیر انتصاب بولتون بر توافق هسته‌ای
در بخش دیگری از این مقاله آمده است: ترامپ بار‌ها موضع خصمانه خود را نسبت به توافق هسته‌ای و برنامه جامع اقدام مشترک (JCPOA) اعلام کرده است، وی حتی درخواست‌هایی غیرمستقیم برای اعمال تغییر در معامله داده است و در ماه گذشته دو مقام ارشد خود را برای تحقق اهدافش منصوب کرده است؛ مایک پومپئو به‌عنوان وزیر امورخارجه و جان بولتون برای مشاور امنیت ملی. هر دو این مقام‌ها از اهمیت زیادی برخوردار هستند تا این توافق را تحقیر کنند. بولتون یک حریف پنهانی است که با دیپلماسی چندگانه خود، برجام را نشانه‌ای از ضعف در برابر ایران می‌بیند.

بولتون در ماه اوت سال گذشته، زمانی که رئیس‌دفتر کاخ سفید، در تلاش بود تا تنش‌های کاخ سفید را برای حفظ معامله هسته‌ای کاهش دهد، گفت؛ «ترامپ می‌تواند و باید آمریکا را از این معامله نفرت‌انگیز در اولین فرصت نجات دهد.» در حال حاضر که بولتون داخل کاخ سفید شده قادر است به راحتی صدا‌های افراد رده متوسطی مثل جان کلی را خاموش کرده و اجازه ندهد این صدا‌ها وارد دفتر بیضی کاخ سفید شوند. کلسی داونپورت، مدیر سیاست‌گذاری منع گسترش جنگ‌افزار هسته‌ای ایالات‌متحده نیز در این‌خصوص گفت: «من فکر می‌کنم ورود بولتون به کاخ سفید یک میخ دیگر بر تابوت معامله هسته‌ای ایران است.»

تلاش اروپا برای حفظ توافق
طرفین اروپایی توافق هسته‌ای در تلاشند تا راه حلی برای اعتراضات ترامپ به برجام پیدا کنند. آن‌ها به توافقی نسبی در این زمینه رسیده‌اند و تلاش دارند با اعمال برخی تغییرات در مفاد قرارداد و ایجاد یک توافق جدید با ایران تحریم‌هایی را درخصوص مساله موشکی ایران اعمال کنند تا از تغییرات عمده یا لغو برجام پیشگیری کنند. کشور‌های بریتانیا، فرانسه و آلمان معتقدند برجام قابل مذاکره مجدد نیست؛ چراکه توافقی بین‌المللی است.

اما ترامپ اصرار دارد که این توافق باید تغییر داده شده یا برای همیشه از بین برود. یک دیپلمات ارشد اروپایی در این‌خصوص می‌گوید: «شرایط تقریبا ناامید‌کننده است. ترامپ می‌خواهد برجام را نابود کند. وعده‌های انتخاباتی دیگر او عملی شده و اکنون نوبت به برجام رسیده، مذاکرات بین اروپا و آمریکا عملا به مذاکرات ناشنوایان مبدل شده است.

در بروکسل، سه کشور اروپایی امضا‌کننده توافق هسته‌ای، تحریم‌های جدیدی را علیه اعضای سپاه پاسداران و دیگر نهاد‌های توسعه‌دهنده موشک‌های بالستیک ایران در جهت کاهش نقش آن‌ها در جنگ سوریه پیشنهاد کرده‌اند. هدف این کشور‌های اروپایی کاهش تردید‌های ترامپ است.

اما به اعتقاد رابرت مالی، یکی از اعضای پیشین وزارت خارجه آمریکا که در مذاکره نیز حضور داشته و در حال‌حاضر مدیر گروه بحران‌های بین‌المللی است اروپایی‌ها باید از اقدامات مخاطره‌آمیز [ در مورد]برجام که با هدف رضایت ترامپ انجام می‌شود اجتناب کنند؛ چراکه این ریسک وجود دارد که از یکسو اروپایی‌ها نتوانند دولت ترامپ را راضی کنند و ازسوی دیگر ایرانیان را نیز از خود دلزده کنند.

اواسط ماه مارس بری هوک، نماینده ایالات‌متحده در مذاکرات بود. درست ۲ روز پس از آنکه رئیس او، رکس تیلرسون، بدون هیچ پیش آگهی اخراج شد. رئیس‌جمهوری آمریکا درخصوص این اخراج به خبرنگاران گفت که او با تیلرسون نگاهی مشترک درخصوص ایران نداشته‌اند؛ چراکه تیلرسون برخلاف پومپئو فکر می‌کرده که می‌تواند این قرارداد را نجات دهد. تا اواخر آوریل پومپئو برای حضور رسمی در جلسات سنا دعوت نمی‌شود.

اما مقامات اروپایی می‌گویند که احساس می‌کردند تیلرسون مشتاق همکاری بیشتری با آن‌ها بوده تا راه‌حل‌هایی را پیدا کند که از یکسو ترامپ را راضی کنند و از سوی دیگر، از برجام نیز دفاع کنند. با این حال ترامپ تیلرسون را در شرایطی اخراج کرد که احساس می‌کرد وی قصد دارد رفتارهایش را تحت مدیریت و کنترل بگیرد. با سقوط تیلرسون، هوک در تلاش است تا به مدیریت رابطه با اروپایی‌ها بپردازد، آن هم در فقدان رهبری و سیاست.

جلسه صبح در برلین با بحث در مورد اقدامات تکمیلی اروپایی‌ها برای مذاکره مورد بحث قرار گرفت. جلسه بعد از ظهر نیز با هدف «تثبیت» برجام تشکیل شد، اما راه به جایی نبرد؛ زیرا مواضع اروپا درخصوص توافق چندان تغییر نکرد.

هوک در این خصوص به خبرنگاران گفت: «اول باید با اروپایی‌ها توافق داشته باشیم و اگر موفق نشدیم با اروپایی‌ها توافق کنیم به رئیس‌جمهوری گزارش خواهیم داد.» وی در بخشی دیگر از سخنانش گفت؛ «اگر موفق به یک توافق شدیم، پس از آن متن توافق به وزیر امور خارجه و مشاور امنیت ملی و سپس به رئیس‌جمهوری ارائه خواهد شد و او تصمیم می‌گیرد که آیا می‌خواهد در این معامله باقی بماند یا تحریم‌ها را متوقف کند.»

تلاش برای نجات برجام
هر دو مقام رسمی این نمایش، یعنی پومپئو و بولتون، مخالف برجام هستند. آن‌ها به احتمال زیاد هیچ یک از پیشنهاد‌های اروپا را تایید نخواهند کرد. در این میان یکی از آخرین و بهترین فرصت‌ها برای نجات این معامله، دیدار دولت امانوئل مکرون با واشنگتن در روز ۲۴ آوریل و سخنرانی وی در نشست مشترک کنگره صبح روز بعد خواهد بود.

مقامات فرانسوی می‌گویند تلاش برای نجات برجام، در دستور کار خواهد بود. اما اگر این یازدهمین درخواست تجدید نظر نیز مورد قبول دولت ترامپ قرار نگیرد در کمال شگفتی باز هم یک راه نجات برای عبور برجام از جوخه اعدام وجود دارد. درواقع ترامپ می‌تواند به جای یک مرگ ناگهانی دردناک یک مرگ شیرین آهسته به برجام ارائه دهد. او می‌تواند تعلیق تحریم‌های ایران را امضا نکند و به وزارت خزانه‌داری بگوید کمان را عقب بکشد، اما تیر را شلیک نکند.

حتی دولت ترامپ می‌تواند از طریق قطع نامه‌های سازمان ملل و حتی در مواجهه با مخالفت‌های دیگر اعضای دائم شورای امنیت، فشار‌هایی محکم و ناگهانی به ساختار معامله هسته‌ای وارد کند. اما هر گونه تغییری در این گزینه‌های ریاست‌جمهوری یک شکاف بزرگ بین اروپا و آمریکا ایجاد خواهد کرد.

دیپلمات‌های اروپایی حاضر به پیش‌بینی کردن درباره «طرح B» یا آنچه در صورت نقض برجام باید انجام شود نیستند. آن‌ها ادعا می‌کنند تمام تمرکز خود را روی «طرح A» قرار داده‌اند، یعنی تلاش برای متقاعدسازی ترامپ و پر کردن فاصله خود با کاخ سفید. پایتخت‌های اروپایی اصرار دارند که ایمان خود را به معامله‌ای که در سال ۲۰۱۵ در وین امضا کرده‌اند حفظ کنند.

یکی از گزینه‌های اروپایی‌ها در صورت لغو توافق، شامل محافظت از شرکت‌های اروپایی از تحریم‌های ثانویه (نه‌تن‌ها ایران هدف قرار می‌گیرد، بلکه هر کسی که با ایران کار می‌کند شامل تحریم می‌شود) است. چنین اقدامات مقابله‌ای برای بحران تحریم‌ها پیش از این در مورد کوبا پیش‌بینی شد، اما هیچ وقت مورد استفاده قرار نگرفت. این اقدامات می‌توانند شامل استفاده از حساب‌های یورو برای تامین مالی معاملات ایران و دور زدن خزانه‌داری ایالات‌متحده باشند. داونپورت در این خصوص می‌گوید: «من فکر می‌کنم این مهم است که اتحادیه اروپا، روسیه و چین و دیگر کشور‌ها نیز تلاش کنند تا این معامله را با هم نجات دهند.» عدم پشتیبانی از توافق هسته‌ای نه‌تن‌ها بعد‌ها موجب سرزنش ایالات‌متحده خواهد شد؛ بلکه نتایج خطرناکی را نشر خواهد داد. برای مثال احتمال توسعه سلاح‌های هسته‌ای.

با این وجود، تردید‌هایی جدی وجود دارد که هر کدام از این اقدامات تا چه حد می‌تواند بر رفتار‌های تند ترامپ در قبال ایران اثر خنک‌کننده و تخفیفی داشته باشد و اساسا آیا شرکت‌های خارجی می‌توانند تصمیم بگیرند که در ایران تجارت و سرمایه‌گذاری کنند یا خیر. انتظار می‌رود شرکت‌هایی مانند غول نفتی فرانسوی توتال پس از مشخص شدن موضع ترامپ در ۱۲ می‌تصمیم خود را روشن کنند، اما فروش گسترده هواپیما‌های بوئینگ و ایرباس نیز به خطر افتاده است.

عکس‌العمل‌های احتمالی تهران
در ادامه مقاله گاردین آمده است: تهران که تاکنون به محدودیت‌های غنی‌سازی اورانیوم و سایر فعالیت‌های هسته‌ای که در برجام تعبیه شده است، پایبند بوده، از این پس با معضلی جدید مواجه خواهد شد که آیا این محدودیت‌ها برای دستیابی به توافق ارزش این همه افت‌و‌خیز را داشته است یا خیر. یک استاد مطالعات امنیتی در دانشگاه جورج تاون در این خصوص می‌گوید: «به نظر می‌رسد که تهران موضع خود را تغییر داده است. چند ماه پیش، دولتمردان می‌گفتند که حتی اگر ایالات‌متحده توافق را ترک کند علاقه‌مند به ادامه روند هستند، اما به‌نظر می‌رسد اکنون به‌دلیل برخی فشار‌ها مواضعشان تغییر کرده است.»

آوازه دشمنی ترامپ با توافق باعث شده بسیاری از سرمایه‌گذاران غربی و شرکای تجاری نیز به خودی خود جذب تعامل با ایران نشوند. مقامات ایرانی هشدار داده‌اند که در صورت نقض توافقنامه ایالات‌متحده، تولید اورانیوم ۲۰ درصد غنی شده را از سر می‌گیرند که موجب بحران فوری خواهد شد.

خطر یک چرخه تشدید‌کننده
در بخش دیگری از این مقاله آمده است: حتی اگر ایران در واکنش‌های خود محتاط باشد، خطر یک چرخه تشدید‌کننده وجود دارد. هر گونه نقض درخصوص ایران می‌تواند سایر امضاکنندگان را وادار کند تا برجام را از بین ببرند. اسرائیل، عربستان سعودی و امارات‌متحده عربی نیز همراستا با دولت ترامپ تلاش می‌کنند تا رویکرد متضاد بیشتری به‌دست آورند. گرچه کاخ سفید نیاز به مشوق ندارد و ترامپ پیش از این هشدار داده که «اگر کشتی‌های ایران به کشتی‌های دریایی ایالات‌متحده در خلیج فارس حمله کنند، من آن‌ها را از آب بیرون می‌کشم.»

تنها امید برای حفظ برجام
بولتون، یکی از معماران تهاجم عراق، مدافع مداوم اقدام‌های نظامی است. او در سال ۲۰۱۵ یادداشتی به نیویورک تایمز داد که در آن راه‌حل متوقف کردن ایران را حمله و بمباران می‌دانست. جالب است که بولتون و ترامپ هرگز از نزدیک نجنگیده‌اند. هر دو ازجنگ ویتنام فرار کرده‌اند. یکی (ترامپ) به بهانه مشکل و بیماری در پا و دیگری (بولتون) به بهانه پیوستن به گارد ملی. بولتون بعد‌ها در خاطراتش نوشت: «من اعتراف می‌کنم که هیچ تمایل به مرگ در یک مزرعه برنج در آسیای جنوب شرقی نداشتم؛ بنابراین جنگ در ویتنام را از دست دادم.»

جیمز ماتیس، وزیر دفاع و دریادار اسبق که از مخالفان ایران است، اکنون تنها عضو دولت است که دیپلماسی را در برابر ایران و کره شمالی پیشنهاد می‌دهد. اگر ترامپ تهدید خود را در تاریخ ۱۲ می‌عملی کند، احتمالا این ژنرال بازنشسته که گاهی با لفظ سگ دیوانه خوانده می‌شود، تنها امید برای حفظ صلح در خاورمیانه باشد.