سوخت ژئوپلیتیک بازار نفت

سال ۱۳۹۶ در حالی به پایان رسید که شاخص برنت در قیمت‌های نزدیک به ۶۶ دلار بر بشکه معامله می‌شد. اما در ۱۳ روز گذشته نفت در بازار‌های جهانی مسیر رو به رشدی را طی کرده و شاخص برنت توانست بعد از حدود دو‌ماه بار دیگر قله ۷۰ دلاری را فتح کند.

ریسک‌های ژئوپلیتیک به دنبال افزایش تنش میان ایران و عربستان و نگرانی از لغو برجام، در کنار مطرح شدن احتمال تمدید توافق اوپک در سال ۲۰۱۹ از سوی وزیر نفت عربستان سعودی و احتمال ائتلاف روسیه و عربستان برای کنترل بازار نفت طی ۲۰ سال آینده از اهرم‌های رشد قیمت نفت بودند. در مقابل عواملی، چون افزایش موجودی انبار‌های نفتی آمریکا و رشد تولیدات این کشور، در کنار نگرانی از وقوع جنگ تجاری بعد از اعمال تعرفه واردات فولاد در آمریکا از رشد بیشتر قیمت‎ها جلوگیری کردند.

بازار‌های جهانی در دو روز گذشته در تعطیلات پایان هفته میلادی به سر می‌بردند. اما روز جمعه که مصادف با آخرین روز معاملاتی در ماه مارس بود، قیمت نفت برنت ۷۹/ ۶۹ دلار بر بشکه معامله شد. بر این اساس در ماه مارس این نفت شاخص حدود ۴ دلار معادل ۶ درصد رشد قیمت را به ثبت رساند و در هفته گذشته نیز برای ۴ روز معاملاتی بیش از ۷۰ دلار بر بشکه معامله شد. WTI نفت شاخص بازار نیویورک نیز روز جمعه بیش از ۶۵ دلار معامله شد و این نفت شاخص ۸/ ۵ درصد افزایش قیمت را تجربه کرد.

سایه جنگ بر منطقه
شاید مهم‌ترین عامل اثرگذار در رشد قیمت‌ها در دو هفته اخیر افزایش ریسک‌های ژئوپلیتیک بوده است. اول اینکه افزایش تنش‌ها بین یمن و عربستان‌سعودی که به پرتاب ۷ موشک یمنی به خاک عربستان در هفته گذشته منجر شد، از سوی تحلیلگران و معامله‌گران بازار نفت به افزایش احتمال وقوع درگیری بین ایران و عربستان تعبیر می‌شود؛ چراکه ایران و عربستان درخصوص مساله یمن مواضع مخالف یکدیگر دارند و عربستان مدعی است که ایران به حوثی‌ها کمک‌های نظامی و تسلیحاتی می‌کند.

ژنرال ترکی ملکی، سخنگوی نیرو‌های ائتلاف تحت رهبری عربستان در یمن هفته گذشته در پی این حملات موشکی در یک نشست خبری مدعی شد: «موشکی که با آن ریاض هدف قرار گرفته، ایرانی بوده است. ما حق واکنش به ایران در زمان و مکان مناسب را برای خود محفوظ می‎دانیم.»

در عین حال ایران نیز با ارسال نامه‌ای به دبیرکل و رئیس شورای امنیت ملل متحد ضمن رد ادعا‌های عربستان سعودی نسبت به اتهامات و تهدید‌های سعودی‌ها اعتراض کرد و آن‌ها را برخلاف منشور ملل متحد در ممنوعیت تهدید به توسل به زور دانست.

هرچند تحلیلگران ژئوپلیتیک خاورمیانه احتمال وقوع درگیری مستقیم بین ایران و عربستان را اندک می‌دانند، اما حتی کوچک‌ترین امکان وقوع جنگ در خاورمیانه می‌تواند بازار نفت را به شدت تحت تاثیر قرار دهد. عربستان و ایران از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان نفت اوپک هستند و در حال حاضر در مجموع نزدیک به ۱۴ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کنند. علاوه بر این، وقوع درگیری بین این دو کشور می‌تواند عبور نفت از تنگه هرمز را مخاطره آمیز کند.

روزانه حدود ۲۰ میلیون بشکه نفت از این تنگه عبور می‎‌کند. اما ریسک دیگری که امنیت عرضه در بازار نفت را تهدید می‌کند و به رشد قیمت‌ها در هفته‌های اخیر منجر شده، احتمال خروج آمریکا از برجام است. ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا از زمان روی کار آمدن در این کشور برجام را معامله‌ای شرم‌آور برای آمریکا خوانده و مدام تهدید کرده که قصد خروج از این معاهده بین‌المللی را دارد.

اخیرا با تغییر حلقه یاران ترامپ این تهدید‌ها بیشتر به واقعیت نزدیک شده است. اول اینکه در آخرین روز‌های سال گذشته مایک پمپئو که رئیس سازمان سیا در دولت ترامپ بود جایگزین رکس تیلرسون در وزارت خارجه شد. به گفته ترامپ یکی از مهم‌ترین عوامل برکناری تیلرسون اختلاف با وی بر سر ماندن آمریکا در برجام بوده است و پمپئو با او درخصوص برجام مواضع یکسانی دارند.

اخیرا نیز جان بولتون، تئوریسین آمریکایی که شهرتش در ضدیت با ایران است به‌عنوان مشاور امنیت ملی ترامپ جایگزین مک‌مستر شد. در این میان هفته گذشته بن‌سلمان، ولیعهد جوان و تندروی عربستان سعودی به آمریکا سفر کرده و به گفته تحلیلگران احتمالا وی در تلاش است که با دادن برخی امتیازات اقتصادی به آمریکا، ترامپ را برای اخذ مواضع هرچه تندتر علیه ایران قانع کند.

مجموع این عوامل، فعالان بازار نفت را تقریبا به این اجماع رسانده که برجام لغو و به کاهش صادرات نفت ایران منجر خواهد شد. پیش‌بینی‌های اولیه نشان می‌دهد تا پایان سال ۲۰۱۸ و در صورت بازگشت تحریم‌های هسته‌ای، صادرات نفت ایران ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار بشکه کاهش خواهد یافت. توضیحات بیشتر درخصوص چرایی اهمیت برجام برای بازار نفت در گزارشی جداگانه در همین صفحه آمده است.

توافق برای کاهش تولید در ۲۰۱۹؟
اوپک و متحدانش در دسامبر ۲۰۱۶ توافق کردند که در مجموع روزانه حدود ۸/ ۱ میلیون بشکه از تولیدات خود بکاهند. این توافق که تا‌کنون به خوبی اجرا و به کاهش سطح موجودی انبار‌های نفتی کشور‌های OECD منجر شده است، تا پایان سال جاری میلادی تمدید شده است. با این حال اخیرا عربستان اعلام کرده در صورتی که سطح موجودی انبار‌های نفتی به نقطه هدف نزدیک نشود، ائتلاف نفتی در سال ۲۰۱۹ نیز به کار خود ادامه خواهد داد.

هفته گذشته نیز خالد الفالح، وزیر انرژی و معادن عربستان بار دیگر بر این موضع سعودی‌ها تاکید کرد. به گفته وی، اعضای اوپک در سال ۲۰۱۹ نیز به هماهنگی با روسیه و دیگر تولید‌کنندگان غیراوپکی در زمینه محدود کردن عرضه نفت با هدف کاهش ذخایر جهانی نفت به سطوح مورد نظر ادامه خواهند داد.

وی می‌گوید در نشست بعدی اوپک که در ژوئن ۲۰۱۷ برگزار می‌شود درخصوص این موضوع تصمیمات نهایی اتخاذ خواهد شد. اما موضوع دیگری که بر قیمت‌ها اثرگذار بود، به اظهارات اخیر بن سلمان باز‌می‌گشت. بن سلمان اعلام کرده مسکو و ریاض در حال مذاکره روی قرارداد بلندمدتی هستند که می‌تواند سالیان سال صادرات نفت خام جهان را تحت کنترل قرار دهد.

به گفته وی، عربستان و روسیه به تفاهم رسیده‌اند که طرح کاهش تولید را که ظرف یک سال گذشته اجرایی کرده‌اند برای حداقل ۱۰ تا ۲۰ سال آینده حفظ کنند. بن‌سلمان می‌گوید دو کشور بر سر کلیات توافق دارند و تنها مذاکره بر سر جزئیات باقی مانده است. روسیه که تا‌کنون به عضویت اوپک در نیامده، در حال حاضر با تولید روزانه نزدیک به ۱۱ میلیون بشکه در روز بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان محسوب می‌شود. چشم‌انداز ائتلاف این دو کشور برای کنترل طولانی‌مدت صادرات نفت به افزایش قیمت‌ها در بازار‌های جهانی کمک کرد.

نگرانی از وقوع جنگ تجاری
اما اقدامات ماجراجویانه ترامپ تنها به برجام منتهی نمی‌شود، او در ماه‌های اخیر برای حمایت از تولیدکنندگان داخلی آمریکا دستور افزایش ۲۵ درصدی تعرفه واردات فولاد و ۱۰ درصدی آلومینیوم را صادر کرد. آمریکا اعلام کرده که به زودی تعرفه‌های جدید واردات به این کشور را اعمال خواهد کرد. این اقدام ترامپ از سه جهت می‌تواند بر بازار نفت اثرگذار باشد، اما به اعتقاد کارشناسان برآیند تاثیر اعمال تعرفه واردات از سوی ترامپ بر قیمت نفت، منفی است. مهم‌ترین تاثیر اعمال تعرفه‌ها درصورتی است که این اقدام به وقوع جنگ تجاری منجر شود.

در حال حاضر اقدام ترامپ با واکنش‌هایی از سوی کشور‌های صادرکننده به آمریکا از جمله چین و اتحادیه اروپا مواجه شد. اقدام ترامپ می‌تواند حدود ۶۰ میلیارد دلار از واردات آمریکا از چین را شامل شود، از این رو لی کوچنگ، نخست‌وزیر چین، هفته گذشته اعلام کرد اگرچه این کشور به دنبال گفت‌وگو با ایالات متحده است، اما برای جنگ تجاری نیز آمادگی دارد.

روز گذشته نیز اولین روز برای اعمال تعرفه ۲۵ درصدی بر واردات ۱۲۸ قلم کالای آمریکایی به چین بود. درصورت وقوع جنگ تجاری، اقتصاد جهانی به شدت تضعیف خواهد شد که کاهش تقاضا برای نفت را به دنبال دارد. از دو جنبه دیگر اعمال تعرفه واردات به آمریکا می‌تواند به کمک قیمت‌ها بیاید، اول اینکه این اقدام به رشد قیمت فولاد در آمریکا منجر شده که افزایش هزینه تولیدکنندگان نفت در این کشور را به دنبال دارد.

از این رو این اقدام می‌تواند به کاهش سرعت رشد تولیدات نفت شیل در آمریکا منجر شود. اما از سوی دیگر جنگ تجاری یا احتمال وقوع آن به کاهش شاخص دلار منجر می‌شود، چراکه سیگنال تضعیف اقتصاد جهانی از جمله اقتصاد آمریکا را مخابره می‌کند. روز ۲۳ مارس مصادف با ۳ فروردین نیز به دنبال اظهارات نخست‌وزیر چین و احتمال وقوع جنگ تجاری شاخص دلار با افت شدیدی مواجه شد. به غیر از این عامل مسائل دیگری به پایین ماندن شاخص دلار آمریکا کمک کرد و این موضوع نیز یکی از اهرم‌های افزایش قیمت نفت بود.

چراکه کاهش شاخص دلار به معنای ارزان شدن نفت برای خریدارانی است که ارز مرجع آن‌ها غیر از دلار آمریکا است و افزایش تقاضا برای این کالا را به دنبال دارد. همان‌طور که انتظار می‌رفت فدرال رزرو (بانک مرکزی آمریکا) در نشست ماه مارس خود ۲۵/ ۰ واحد درصد نرخ بهره بانکی را افزایش داد. اما در عین حال انتظار می‌رفت در نتیجه این نشست احتمال ۴ مرتبه افزایش نرخ بهره مطرح شود که نشست فدرال رزرو چنین نتیجه‌ای را در بر نداشت و در حال حاضر انتظار می‌رود تا پایان سال دو مرتبه دیگر نرخ بهره بانکی این کشور افزایش یابد. این موضوع از رشد شاخص دلار جلوگیری کرد.

کاهش دکل‌ها در کنار رشد تولیدات
آمار هفتگی صنعت نفت آمریکا از دیگر عوامل اثرگذار بر نوسان قیمت نفت بود. ادامه رشد تولیدات آمریکا و رشد سطح موجودی انبار‌های نفتی این کشور از عواملی بود که مانع از رشد بیشتر قیمت‌ها شد. میزان تولید نفت این کشور در دو هفته گذشته مانند ماه‌های اخیر به رشد خود ادامه داد.

بر اساس آخرین آمار منتشر شده از سوی اداره اطلاعات انرژی آمریکا، تولید نفت این کشور طی دو هفته بیش از ۵۰ هزار بشکه رشد کرده و در هفته منتهی به ۲۳ مارس به ۴۳/ ۱۰ میلیون بشکه در روز رسیده است. سطح موجودی انبار‌های نفتی این کشور نیز هرچند در هفته منتهی به ۱۶ مارس بیش از ۵/ ۲ میلیون بشکه کاهش یافته، اما در هفته منتهی به ۲۳ مارس مجددا ۶/ ۱ میلیون بشکه افزایش یافته است.

آمار هفتگی تولید و سطح موجودی انبار‌های نفتی آمریکا چهارشنبه هر هفته منتشر می‌شود و در حال حاضر آخرین آمار به ۲۳ مارس مصادف با ۳ فروردین اختصاص دارد.

اما در مقابل این عوامل، کاهش تعداد دکل‌های حفاری در میادین نفتی آمریکا روز جمعه گذشته از رشد قیمت‌ها حمایت کرد.

بر اساس آمار منتشر شده از سوی بیکرهیوز، تعداد دکل‌های حفاری در میادین نفتی آمریکا هفته گذشته برای اولین بار ظرف ۳ هفته کاهش یافته و تعداد آن‌ها با ۷ مورد کاهش به ۷۹۷ عدد رسید. تعداد دکل‌های حفاری آمریکا از ژوئن ۲۰۱۶ تاکنون ۱۵۰ درصد رشد کرده که نشان از افزایش فعالیت‌های حفاری در میادین نفتی آمریکا به دنبال رشد قیمت‌ها دارد.

هرچند عوامل مختلفی بر بازار نفت اثرگذار هستند و در ماه‌های آینده نیز مولفه‌های بسیاری می‌توانند روند قیمت‌ها را تغییر دهند، با این حال کارشناسان تحولات ایران را کانون معاملات نفت در ماه‌های آینده می‌دانند. به‌طوری‌که کریک اسپانو، تحلیلگر بازار نفت و مشاور سرمایه‌گذاری در این صنعت در یادداشتی در تارنمای «سیکینگ آلفا» با اشاره به نقش محوری ایران بهای نفت در تابستان امسال را ۸۰ دلار پیش‌بینی کرده و حتی از رسیدن قیمت‌ها به ۱۰۰ دلار به دنبال تحریم نفتی ایران و ونزوئلا یا افزایش تنش‌های منطقه‌ای سخن گفته است.