«تجارت جهانی» در تنگنای تاریخی

روز دوشنبه چین و ژاپن پس از ۸ سال نخستین گفت‌وگو‌های اقتصادی خود را در توکیو برگزار کردند. این گفت‌وگو‌ها با هدف مقابله با تهدیدات تجاری که از جانب دولت آمریکا مطرح است صورت گرفت. گرچه هیچ یک از طرفین، توافق‌های صورت گرفته را به سیاست‌های حمایت‌گرایانه دونالد ترامپ نسبت نداده‌اند، اما این گفت‌وگو‌ها در زمان کنونی یادآور آن است که تا چه حد اقتصاد این دو کشور به بازار آمریکا وابسته است و همچنین این دو کشور آسیایی چقدر از یکدیگر مستقل شده‌اند.

به گزارش «بلومبرگ»، در کنفرانسی خبری که پس از نشست روز دوشنبه برگزار شد، وزیر خارجه ژاپن، تارو کونو، در جمع خبرنگاران اعلام کرد ژاپن از چین خواسته است تا از آزادی و عادلانه بودن انتقال تکنولوژی و تبادل حقوق مالکیت معنوی اطمینان حاصل کند. به گفته تارو کونو ژاپن همچنین درخواست‌هایی را در خصوص تولیدات بیش از ظرفیت فولاد به چین ارائه کرده است. البته وزیر خارجه ژاپن ادعا‌هایی را که در رابطه با تقاضای کمک چین از ژاپن برای مقابله با وضع تعرفه فولاد آمریکا مطرح است- و بر هر دو کشور چین و ژاپن اثر می‌گذارد - را رد کرد.

به گزارش خبرگزاری رویترز پس از پایان این نشست، وزرای خارجه چین و ژاپن در خصوص پیامد‌های جدی «جنگ تجاری» بر اقتصاد جهان هشدار دادند. تارو کونو در این رابطه گفت: «ما فهم مشترکی از اثرات عظیم جنگ تجاری بر رفاه اقتصاد جهان - فارغ از آنکه کدام کشور آن را شروع کرده است -داریم.» کونو همچنین در خصوص همکاری ژاپن با چین در پروژه «راه ابریشم جدید» ابراز امیدواری کرد.

به گزارش خبرگزاری بلومبرگ، حتی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری نیز دونالد ترامپ به شدت چین و ژاپن را به‌خاطر سیاست‌های اقتصادی و تجاری ناعادلانه مورد انتقاد قرار می‌داد. در ملاقاتی که قرار است هفته آینده میان نخست وزیر ژاپن، شینزو آبه و دونالد ترامپ در فلوریدای آمریکا برگزار شود، احتمالا یکی از موضوعات مورد مذاکره «تجارت» خواهد بود. به گزارش این رسانه آمریکایی، تقابل تجاری چین و آمریکا امر جدیدی نیست.

حتی پیش از آنکه دونالد ترامپ کسری بودجه ماندگار آمریکا را سرزنش کند، آمریکایی‌ها در «سازمان تجارت جهانی» بیش از هر کشور دیگری از چینی‌ها شکایت می‌کردند؛ چینی که این شکایت‌ها را بدون پاسخ نمی‌گذاشت. با این حال تنش‌های تجاری که در هفته‌های اخیر میان چین و آمریکا به وجود آمده، شدیدتر از هر زمان دیگری است.

در صورت وخیم‌تر شدن این شرایط، اقتصاد ژاپن نیز صدمه خواهد دید. البته افزایش مراودات تجاری میان کشور‌های آسیایی تا حد زیادی قدرت آمریکا در به چالش کشیدن این کشور‌ها را تضعیف کرده است.

بالا گرفتن اختلافات تجاری خطر به حاشیه رانده شدن نظم تجارت جهان را که آمریکا نیز در ایجاد آن نقش داشته افزایش داده است. با وجود آنکه اختلافات تجاری کشور‌ها همیشه وجود داشته، اما برهه کنونی یکی از پرچالش‌ترین دوران‌های پیش روی سازمان تجارت جهانی است.

در حالی که رهبران جهان برای دفاع از منافع کشورهایشان یکی پس از دیگری به کاخ سفید می‌روند، «نظام تجارت جهان» خود می‌تواند بزرگ‌ترین قربانی وضع آشفته موجود تلقی شود. در این باره خبرگزاری تسنیم گزارشی را به نقل از «بلومبرگ» منتشر کرده است که در آن ۵ چالش عمده‌ای که «سازمان تجارت جهانی» (WTO) با آن مواجه است معرفی شده است:

تهدید آمریکا و چین به وضع تعرفه‌های یکجانبه به معنای تخطی از رویه جا افتاده «سازمان تجارت جهانی» است و اگر عملی شود، موجب شعله‌ور شدن تنش‌های تجاری‌ای خواهد شد که این سازمان قادر به مهار آن‌ها نیست. به گفته پاتریک لو، کارشناس سابق «سازمان تجارت جهانی»، واضح است که این تعرفه‌ها برای سازمان خوب نیست و اگر این اقدامات اجرایی شود عوامل سیاسی موجب تضعیف حاکمیت قانون خواهد شد.

«سازمان تجارت جهانی» با سیلی از اختلافات تجاری میان کشور‌ها مواجه است که در آن‌ها یک کشور به بهانه امنیت ملی تعرفه‌هایی را بر برخی کالا‌های وارداتی وضع کرده است. این بهانه، توجیهی برای فرار کشور‌ها از قوانین تجارت آزاد این سازمان است و به ۱۶۴ کشور عضو اجازه می‌دهد تا به بهانه دفاع از «منافع اساسی امنیت» شان به هر اقدامی که ضروری تشخیص می‌دهند دست بزنند. در این راستا مقامات تجاری نگرانند که در صورت سوء استفاده بیش از حد کشور‌ها از توجیه امنیت ملی، «سازمان تجارت جهانی» به حاشیه رانده شود.

از اوت ۲۰۱۷ تاکنون، آمریکا مانع از انتخاب نامزد‌های قضاوت در نهاد استیناف «سازمان تجارت جهانی» شده، که یک نهاد مهم برای میانجیگری جهت حل اختلافات تجاری کشور‌ها است. دولت آمریکا ادعا می‌کند این نهاد پا را فراتر از اختیارات قانونی‌اش گذاشته است. در این رابطه، نماینده تجاری آمریکا در گزارش سالانه خود گفته است: «سازمان تجارت جهانی، همیشه آنگونه که انتظار می‌رفته عمل نکرده است.

این سازمان به جای عمل کردن به عنوان یک مجمع گفت‌وگو جهت ایجاد قواعد جدید و بهتر توسط کشورها، گاه صرفا محل جولان سیستم حل اختلاف بوده که در آن قضات تلاش کرده‌اند اولویت‌های سیاسی خود را بر کشور‌های عضو دیکته کنند. اگر آمریکا این خط مشی را ادامه دهد، نهاد استیناف سازمان در اواخر سال ۲۰۱۹ عملا فلج خواهد شد و فاقد حداقل ۳ قاضی برای امضای احکام صادره خواهد بود.

چین می‌گوید آمریکا و اتحادیه اروپا در تحقیقات ضد دامپینگ خود خلاف اقتصاد بازار عمل می‌کنند و قواعد «سازمان تجارت جهانی» را زیر پا می‌گذارند. این اختلاف نظر قبلا اتحادیه اروپا را ناگزیر می‌ساخت تا در مقررات ضددامپینگ خود تجدیدنظر کند و ممکن است در نهایت آمریکا را نیز وادار به اتخاذ تصمیم درمورد تولیدکنندگان چینی نماید که محصولات ارزان قیمتشان را روانه بازار آمریکا می‌کنند. دو دهه طول کشید تا «سازمان تجارت جهانی» بتواند اولین دور مذاکرات عمده و مهم خود را کامل کند و به یک توافق تجاری برساند.

با این‌حال چشم‌انداز انعقاد موافقت‌نامه‌های جدید بین ۱۶۴ کشور عضو چندان روشن به نظر نمی‌رسد. از این رو کشور‌های عضو در تلاشند تا دست به انعقاد موافقت‌نامه‌هایی جزئی و محدود در حوزه‌هایی همچون تجارت الکترونیک و سرمایه‌گذاری بزنند. هر چند انعقاد چنین موافقتنامه‌هایی می‌تواند برای کشور‌های هم نظر مثبت تلقی شود، اما ایده اصلی «سازمان تجارت جهانی» به‌عنوان یک نهاد جامع جهانی برای انجام مذاکرات تجاری را تضعیف می‌کند.