جنگ، ویرانگر توسعه پایدار و محیط زیست

محیط زیست مقوله‌ای جهانی و غیرمحدود به مرز‌های جغرافیایی است به طوری که به باور کارشناسان، از هر وضعیت و حرکتی در هر گوشه دنیا، محیط زیست در تمام جهان و حتی برای مدت طولانی متاثر می‌شود.

جنگ علاوه بر اثرات مستقیم بر محیط زیست، اثرات پنهانی نیز از جمله تخریب منابع دارد که در زمان جنگ خود را نشان نمی‌دهد.

در واقع تاثیرات جنگ بر محیط زیست کشور‌ها به حدی زیاد بوده که سازمان ملل برای نخستین بار در سال ۲۰۰۱ با تصویب قطعنامه‌ای روز ششم نوامبر (۱۵ آبان) را به عنوان روز بین المللی پیشگیری از تخریب محیط زیست در جنگ‌ها و مناقشات مسلحانه نامگذاری کرده است.

از تازه‌ترین موارد نظامی گری، حمله امریکا به سوریه (۲۵ فروردین ۹۷ برابر با ۱۴ آوریل ۲۰۱۸) است که تاثیرات منفی آن علاوه بر سوریه، محیط زیست منطقه را هم درگیر می‌کند و مانند سایر موارد در درازمدت خود را نشان خواهد داد.

‎شینا انصاری مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست روز سه شنبه به خبرنگار علمی ایرنا گفت: مطابق بررسی یک سازمان بین المللی، بخش‌های پهناوری از محیط زیست سوریه در اثر جنگ نابود شده و مواد سمی به کار رفته در مهمات جنگی و ویرانه‌های ساختمان‌ها و همین طور انبوه زباله‌ها و شیرابه آن‌ها به عمق خاک نفوذ کرده، به طوری که آب‌های زیرزمینی این کشور را به شدت آلوده کرده است.

وی افزود: به عبارتی همین حالا هم پیامد‌های مستقیم و غیرمستقیم جنگ مشهود است، با عوارض فعلی جنگ در سوریه حداقل سه دهه طول خواهد کشید تا محیط زیست این کشور تا اندازه‌ای ترمیم و احیا شود.
انصاری اظهار کرد: ‎اثر جنگ بر محیط زیست، از هر عامل دیگر زیانبارتر و نابود کننده‌تر است، زیرا زیان‌های آلودگی‌ها در اثر به کارگیری ابزار‌های جنگی به خصوص استفاده از بمب‌های ویرانگر و احتراق زا، استفاده از بمب‌ها و گاز‌های شیمیایی در جنگ ها، محیط زندگی انسان و موجودات زنده را تحت الشعاع قرار می‌دهد.

‎وی ادامه داد: به کارگیری جنگ افزار‌های کشتار جمعی و پیشرفته که قدرت تخریبی گسترده دارد یا به کارگیری سلاح‌هایی که دارای مواد آلاینده و خطرناک است، نظیر سلاح‌ها و گاز‌های شیمیایی خطری جدی برای همه نسل‌ها است.

‎انصاری افزود: مهمات منفجر نشده در زیر خاک با گذشت زمان تجزیه شده و در اثر فعل و انفعالات شیمیایی مواد سمی حاصل از آن آثار نامطلوبی بر خاک به جای می‌گذارد، همچنین اراضی وسیع سوخته خاصیت زراعتی خویش را از دست می‌دهند.

‎وی به عوارض کوتاه مدت و بلندمدت جنگ بر محیط زیست اشاره کرد و گفت: ‎زیان‌های ناشی از آلودگی خاک در جنگ‌ها و حملات مسلحانه که محیط زیست و از جمله انسان را تحت تاثیر قرار می‌دهد در چند بخش تقسیم می‌شود که تماس مستقیم با این گونه مهمات که از بسیاری از آن‌ها گاز‌های خطرناک آزاد و باعث آلودگی هوا و آتش سوزی می‌شود، یکی از آن‌ها است.

انصاری افزود: آلوده و سمی شدن خاک، آلودگی آب‌های سطحی و زیر زمینی، زیان دیدن گیاهان و تاثیر آن بر سیستم غذایی و زندگی انسان ها، انتقال مواد آلوده و سمی بر اثر ریزش برف و باران به آب‌های زیرزمینی و کاهش کیفیت و خاصیت آنها، خطر برای زندگی حیوانات و گیاهانی که در آب زندگی می‌کنند و ایجاد مسمومیت و بیماری در انسان از دیگر موارد تاثیر پذیری محیط زیست از جنگ است.

وی تاکید کرد: ‎در یک کلام، جنگ ذاتا نابود کننده توسعه پایدار است، ۳۹ سال پیش جنگی ناخواسته در طول مرز‌های شمال غربی، غرب و جنوب غربی کشورمان از جانب عراق بر میهن ما تحمیل شد و در تمام این مدت محیط زیست طبیعی و انسانی کشور در طول ۱۲۰۰ کیلومتر مشترک مورد آماج تخریب و نابودی قرار گرفت.

‎انصاری گفت: هنوز خوزستان و استان‌های غربی کشورمان از عوارض جنگ تحمیلی و ناآرامی کنونی در عراق متاثر هستند، ‎تشدید پدیده گرد و غبار طی سال‌های اخیر گرچه بخشی ناشی از خشکسالی و کم آبی است، اما بخش عمده کانون‌های فرامرزی آن به خصوص در عراق و مرز سوریه و اردن از تبعات جنگ و نا آرامی در منطقه است.

‎وی افزود: یکی از دغدغه‌های مهم در جنگ‌ها انتشار آلاینده‌های شیمیایی خطرناک و سمی است که می‌توانند در هوا، آب و خاک تجمیع یابند، به عنوان مثال انتشار فلزات سنگین که قابلیت تجمعی و سرطانزایی دارند می‌توانند تا سال‌ها محیط زیست منطقه را تحت الشعاع قرار دهند که پالایش و پاکسازی اراضی آلوده شده به آن‌ها نیز بسیار دشوار و در برخی موارد عملا غیر ممکن است.

مدیر کل دفتر پایش فراگیر سازمان محیط زیست گفت: ‎مروری بر وضعیت محیط زیست در مناطق جنگی نشان می‌دهد که گرچه در دهه‌های اخیر تلاش‌هایی برای جلوگیری از بروز فجایع زیست محیطی در جنگ‌ها از سوی نهاد‌های بین المللی صورت گرفته، اما شواهد حاکی از آن است که هرجا منافع قدرت‌های جهانی مطرح است، متاسفانه این اقدامات اغلب با اغماض سازمان‌های بین المللی روبرو است.

وی اظهار کرد: جنگ‌ها همچون شمشیر دولبه عمل می‌کنند، از یک سو منازعات و نا امنی‌های حاصل از آن موجب ایجاد صدمات جدی به محیط زیست را فراهم می‌کنند و از سوی دیگر تغییرات آب و هوایی، افزایش دما و بروز خشکسالی‌ها خود عاملی برای بروز و تشدید جنگ‌های داخلی و منطقه‌ای می‌شوند، در حال حاضر در قاره آفریقا جنگ‌های داخلی ناشی از خشکسالی به مراتب بیش از گرسنگی و بیماری‌های واگیردار در این سرزمین تلفات داده است.

وی تاکید کرد: دغدغه اصلی از حیث آلودگی محیط زیست در حملات نظامی، آلاینده‌های خاص شیمیایی است که در وهله نخست مناطق و شعاع اثرگذار را با شدت بیشتری تحت تاثیر قرار می‌دهد، مثلا رودخانه ها، تالاب‌ها و زیستگاه‌های حساس و آب، خاک و هوا و در مرحله بعد بسته به پایداری آن، آلاینده‌ها احتمال انتقال توسط عوامل جوی را پیدا می‌کند که بالطبع با توجه به فاصله از منبع انتشار آلاینده‌ها از شدت آن کاسته می‌شود.

**جنگ افروزی دیگر در منطقه
آمریکا به همراه متحدانش (انگلیس و فرانسه) بامداد شنبه دمشق پایتخت و استان «حمص» سوریه را هدف حمله موشکی قرار دادند.

رسانه‌های غربی روز‌های قبل از آن مدعی استفاده دولت سوریه از تسلیحات شیمیایی در شهر «دوما» در غوطه شرقی سوریه شده بودند و آمریکا، انگلیس و فرانسه به همین بهانه، تهدید به اقدام نظامی مشترک علیه سوریه کردند.

این در شرایطی است که دولت سوریه، در پی توافقی که در سال ۲۰۱۴ صورت گرفت، تمام تسلیحات شیمیایی خود را به نمایندگان سازمان ملل و سازمان منع سلاح‌های شیمیایی تحویل داده و تاکنون هیچ مدرکی دال بر نقض تعهدات دمشق ارائه نشده است.