آیا توافق جدیدی در راه است؟

ظریف بار سفر را برای یک تور دوره‌ای بسته است. او امروز در پکن است. اگر در سال ۹۲ و با روی کار آمدن دولت روحانی مذاکراتی نفس گیر برای رسیدن به برجام کلید خورد، این بار هدف سفر وزیر خارجه، حفظ برجامی است که او و تیم مذاکره کننده هسته‌ای ساعت‌ها برای رسیدن به آن در مقابل همتایان خود نشستند و در نهایت برنامه جامع مشترک مبنایی شد برای اعتماد طرفین.

اما مرد موطلایی کاخ سفید زیر میز زد و اعتماد‌ها را از بین برد. دونالد ترامپ شب سه شنبه ساعت ۲۲ به وقت تهران با سخنرانی خود در مورد برجام رسما از آن خارج شد.

این روند، بازتاب‌های بسیاری به دنبال داشت و صفحه جدیدی را در مناسبات بین المللی ایجاد کرده است. این بار سناریوی برجام منهای امریکا که از گذشته و در پی تهدید‌های ترامپ سناریوی محتملی بود، از سوی ایران دنبال می‌شود تا در صورت جذب اعتماد ایران از سوی اروپایی ها، برجام به حیات خود ادامه دهد.

رئیس جمهور روحانی بلافاصله پس از اعلام نظر همتای آمریکایی خود مبنی بر خروج این کشور از برجام، به وزارت خارجه دستور داد ظرف چند هفته آینده با کشور‌های اروپایی و روسیه و چین، رایزنی و مذاکره شود تا اگر منافع ملت ایران تامین شود، در برجام بمانیم.

روحانی گفت: از این لحظه برجام توافق ۵+۱ نخواهد بود بلکه تنها توافق ایران و ۵ کشور است. روسیه، فرانسه، چین، آلمان و انگلیس پنج کشور امضا کننده برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) هستند.

روحانی گفت: من به وزارت خارجه دستور دادم که ظرف چند هفته آینده، با مذاکرات با کشور‌های اروپایی و دو کشور بزرگ روسیه و چین، رایزنی ها، هماهنگی‌ها و مذاکرات لازم را انجام دهد؛ اگر در پایان این مهلت و زمان کوتاه، ما به این نتیجه رسیدیم که با همکاری پنج کشور می‌توانیم همه آنچه در برجام خواست ملت ایران بوده به دست آوریم، علی رغم میل آمریکا و رژیم صهیونیستی و تلاش‌های آن‌ها و حرف‌های بی نزاکت ترامپ، برجام پایدار خواهد ماند و ما می‌توانیم به نفع صلح و امنیت منطقه و جهان قدم‌های خود را برداریم.

حال به فاصله سه روز از دستور رئیس جمهور، ظریف عاز م. پکن شده است. محمد جواد ظریف در جمع خبرنگاران با اشاره به دیدار با وزیر خارجه چین گفت: برای ما مهم است که مذاکرات ما با گروه ۵ شروع شود. این یک سفر کاری است.

چین از نزدیک‌ترین دوستان ایران است و امروز درباره تصمیم‌گیری که ایران قرار است با توجه به نحوه تضمینی که سایر اعضای ۱+۵ بعد از خروج آمریکا در مورد اجرای برجام و دریافت منافع برجام توسط مردم ایران می‌دهند صحبت کنم.

ما با چین همواره روابط خوبی داشتیم. قبل از برجام روابط‌مان با چین خیلی خوب بود و در دوران برجام چین با فاصله زیادی شریک تجاری ایران بود. امروز ما اطمینان داریم که چینی‌ها در کنار ما خواهند بود و قرار است در این زمینه صحبت کنیم.

وزیر امور خارجه کشورمان پس از پکن به مسکو و بروکسل می‌رود تا سفر خود را با دیدار از اعضای شرقی امضا کننده برجام شروع کرده باشد. ظریف درباره سفرش به مسکو و بروکسل نیز گفت: سفرم به سه کشور مهم است. ما سفرمان را با چین و روسیه که همواره با مردم ایران قبل و بعد از تحریم‌ها بودند شروع کردیم.

روابط مان با چین و روسیه حساس بوده و بعد از تحریم‌ها مهم خواهد بود. با اتحادیه اروپا با توجه به این که کشور‌های اتحادیه بیشترین درخواست را از ایران داشتند با خارج شدن آمریکا از برجام در این توافق بماند از این رو باید ببینیم چگونه کشور‌های اروپایی می‌خواهند تضمین کنند که منافع ایران از برجام با وجود خروج آمریکا از این توافق حفظ و تامین می‌شود. مهم‌ترین اقدامات ما گرفتن تضمین است و همانطور که رییس جمهور گفتند برای همه انتخاب‌ها آمادگی داریم، اما اگر قرار باشد برجام ادامه پیدا کند باید منافع مردم ایران هم از برجام تضمین شود.

ایران از اروپا چه می‌خواهد؟

اروپایی‌ها از تصمیم ترامپ در مورد برجام عصبانی هستند و هر کدام از سران E۳ به شکل جداگانه این عصبانیت را نشان دادند. بلافاصله پس از سخنرانی ترامپ، خانم موگرینی از برجام حمایت کرد و گفت: اروپا در برجام خواهد ماند. همچنین خانم مرکل در حالی که این احساس را از خروج ترامپ از برجام بدست می‌داد که ترامپ به آن‌ها توجهی نکرده است در سخنانی گفت:

اروپا دیگر نمی‌تواند برای حفاظت از خود به آمریکا متکی بماند. باید خودمان سرنوشت‌مان را در دست بگیریم.

مرکل سه شنبه نیز در بیانیه مشترکی با امانوئل مکرون رئیس جمهوری فرانسه و ترزا می‌نخست وزیر انگلیس بر تعهد این کشور‌ها به برجام تاکید کردند و گفتند: این توافق برای امنیت مشترک ما مهم باقی می‌ماند. سران سه کشور اروپایی از آمریکا خواستند که تضمین کند که ساختار‌های توافق هسته‌ای دست نخورده باقی خواهند ماند.

حال توپ در زمین اروپایی هاست. آن‌ها باید نشان دهند که تا چه حدی در مورد مواضع شان نسبت به برجام جدی هستند. آیا آن‌ها می‌توانند برای حفظ برجام، منافع ایران را تضمین کنند؟

موضوع فروش نفت، روش‌های برگشت پول فروش نفت، بیمه و عبور و مرور سهل کشتی ها، ایجاد سیستم بانکی مستقل بدون وابستگی به سیستم بانکی امریکا و ادامه حضور شرکت‌های اروپایی در ایران، از مهمترین محور‌های گفت و گوی ظریف با اروپایی‌ها خواهد بود.

طبق آنچه وزارت خزانه داری امریکا اعلام کرده است تحریم‌ها علیه ایران طی بازه ۹۰ روزه و ۱۸۰ روزه باز می‌گردد. بر اساس این گزارش، تحریم خرید نفت ایران بعد از ۱۸۰ روز و بقیه تحریم‌ها بعد از ۹۰ روز باز می‌گردد. همچنین بولتون مشاور امنیت ملی آمریکا گفته است، شرکت‌هایی که هم‌اکنون در حال تجارت با ایران هستند، ۶ ماه وقت دارند توافقات [حضور]خود را کاهش دهند.

از این رو در این فرصت باقی مانده، اروپایی‌ها باید اقدامات لازم را اتخاذ کنند و تضمین‌هایی را به ایران بدهند که دیگر نگران موارد کلیدی خود در اثر برگشت تحریم‌ها نباشد. این مسئله می‌تواند باعث شود سناریوی برجام منهای امریکا اجرایی شود و پنج کشور امضا کننده برجام بدون حضور امریکا به ادامه اجرای تعهدات ایران در برجام امیدوار باشند.