زنگ خطر برای تأمین امنیت غذایی!

محمد درویش | بنا بر گزارش مهمی که چند روز پیش منتشر شده، برای مهار روند کاهنده حاصلخیزی خاک و جلوگیری از تشدید فرسایش آن، انگلستان باید سالانه ١٠‌میلیون پوند - رقمی بیشتر از بودجه یک‌سال معاونت مربوطه در وزارت جهاد کشاورزی! - برای تضمین کارایی خاک خود خرج کند تا کشاورزی و تولید محصولات خوراکی تا آخر این قرن بتوانند همچنان ادامه یافته و پابرجا بمانند.

در گزارش مشترک صندوق جهانی طبیعت، Angling Trust و River Trust آمده که فرسایش خاک و آلودگی منابع آبی، صنعت هشت‌میلیاردپوندی تولید خوراک را در بریتانیا به خطر انداخته و کوتاهی در مقابله با این تهدید برای آینده امنیت غذایی و آب سالم خطر بزرگی محسوب می‌شود.

کشاورزی بی‌کیفیت و مدیریت نامناسب زمین موجب نابودی خاک با سرعتی بیش از ۱۰ برابر سرعت خاک‌زایی در بریتانیا شده، آن هم کشوری که زمان لازم برای شکل‌گیری یک سانتی‌متر خاک در آن به‌طور متوسط یک‌سوم زمان لازم در ایران است! آمار‌ها می‌گویند بحران تخریب خاک فقط در انگلستان و وِلز، سالانه هزینه‌ای بالغ بر ۱.۲ میلیارد پوند تحمیل می‌کند. البته در این گزارش الگویی برای مدیریت زمین ارائه شده که برابری اهمیت تولید خوراک و محیط زیست را برای کاهش یا معکوس‌کردن روند فعلی تأکید می‌کند.

نگرانی در مورد کیفیت خاک در سطح ملی و جهانی در حال افزایش است. در ماه مارس گذشته، دولت بریتانیا اعلام کرد که لایحه قوانین کشاورزی اواخر امسال منتشر خواهد شد و - برای نخستین‌بار- شامل برآورد‌ها و هدف‌هایی به منظور حفاظت از خاک در بریتانیا و بهبود سلامتی آن خواهد بود.

سازمان ملل اخیرا هشدار داده که خاک در سراسر دنیا، به‌ویژه در سرزمین ما - ایران - با فرسودگی و کاهش کیفیت روبه‌روست؛ بنابراین، پیش از آنکه کیفیت خاک تا آن اندازه نزول کند که دیگر قادر به تغذیه کره زمین نباشد، باید انقلابی را در چیدمان توسعه و سبک زندگی آدمیان کلید بزنیم.

کافی است به یاد داشته باشیم که یک‌دوازدهم از کل فرسایش سالانه جهان فقط در ایران رخ می‌دهد که این میزان، هشت‌برابر متوسط جهانی با توجه به وسعت کشور است.

از طرفی، وسعت انگلستان کمتر از هشت درصد خاک ایران است، بنابراین می‌شود حدس زد با توجه به درجه آسیب‌پذیری بالاتر بوم‌سازگان ایران، چه رقم هنگفتی را وزارت جهاد کشاورزی باید برای حفظ توان تاب‌آوری یا حاصلخیزی خاک در اراضی کشاورزی مصروف دارد که عملا نه‌تن‌ها چنین اتفاقی نمی‌افتد، بلکه با روی‌آوری بیشتر به مصرف کود‌ها و سموم شیمیایی و عدم لحاظ ارزش‌های محیط زیستی در قیمت تمام‌شده نهاده‌های کشاورزی، افق پایداری در تولید غذا بسیار تیره‌تر می‌نماید.

این در حالی است که حدود دو دهه پیش، صادق خلیلیان در مجموعه پژوهش‌هایی پرسروصدا اعلام کرد: اگر هزینه فرسایش خاک و دیگر مؤلفه‌های محیط زیستی را در فرایند تولید گندم وارد کنیم، تداوم کاشت گندم توجیه اقتصادی ندارد!

باوجوداین، بعد‌ها در زمان صدارتش بر وزارت جهاد کشاورزی، بدترین عملکرد وزارتخانه متبوعش رقم خورد! راستی چرا عملکرد ما با حرف‌ها و شعار‌های زیبایی که اغلب سر می‌دهیم تا این اندازه متفاوت است؟