تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر زنان

نفیسه زارع‌کهن | مرحوم گراهام بل هیچ‌وقت فکرش را هم نمی‌کرد دستگاهی که روزی توانست از اتاق کارش با یک طبقه پایین‌تر صحبت کند چنان گسترده شود که جهانی را در خودش جای دهد و نه‌تن‌ها صدا که تصویر را هم منتقل کند؛ از آن فراتر بتواند هویتی جدید برای کاربرانش تعریف کند و به بخشی از حوزه عمومی که سال‌ها بعد هابرماس از آن به‌عنوان محلی برای تعقل و گفت‌وگو تعبیر کرده تبدیل شود.

اکنون با رشد باورنکردنی و چشمگیر تلفن‌های همراه هوشمند بستر‌های تازه‌ای برای حضور فراگیر رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی مهیا شده و زیرساخت‌های تازه‌ای برای شبکه‌سازی اجتماعی فراهم آمده است. ضمن آنکه به دلیل رشد روزافزون تعداد اعضا و بعد تأثیرگذاری بر فضای واقعی، این شبکه‌ها اهمیت بسزایی پیدا کرده‌اند و در طی یک دهه از پدیده‌هایی موقتی به جهانی تبدیل شده‌اند.

در همین راستا شاید شبکه‌های اجتماعی نوین به‌عنوان یک رسانه که البته تأثیرگذار هم هستند در بازکردن دریچه‌ای جدید به سوی کاربران خود، به‌ویژه زنان نقش مهمی را ایفا کرده‌اند. در ایران نیز زنان که به دلیل بقایای برجای‌مانده از فضای مردسالارانه، فضا و فرصت محدودتری برای اظهارنظر داشته‌اند حالا با حضور در رسانه‌های نوین تا حدودی توانسته‌اند این محدودیت‌ها را در هم شکسته، روابط خود را وسعت دهند، خلأ‌های دنیای واقعی‌شان را پر کنند و فضای مناسبی برای اظهار خود و نظراتشان بیابند.

آن‌طور که از سوی وزارت ارتباطات اعلام شده است، درحال‌حاضر ۵۶ میلیون نفر به اینترنت دسترسی دارند و تا قبل از فیلترینگ تلگرام آمار کاربران آن ۴۰ میلیون نفر بوده و البته در این راه اینستاگرام هم آمار ۲۰ میلیونی را با خود به همراه داشته است؛ و این در حالی است که بر اساس پژوهشی که چند سال قبل ایسپا انجام داد بیشترین سهم استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در کشور با سهم ۲۸.۲ درصدی متعلق به زنان خانه‌دار بوده است.

چنین است که می‌توان بر ضرورت و اهمیت نقش شبکه‌های اجتماعی در زندگی زنان و تغییر باور و دیدگاه‌های آن‌ها تأکید کرد. آن‌طور که به نظر می‌رسد، این شبکه‌ها (اعم از آنان که فیلتر شده یا فیلتر نشده‌اند) می‌توانند علاوه‌بر کاربرد سرگرمی در سه سطح در شرایط زنان تأثیر بگذارند و زمینه‌های تغییر شرایط برای آن‌ها را فراهم آورند:

الف. شرایط اقتصادی
برای زنانی که همواره موانعی مانند قدرت، سرمایه و شرایط زندگی موانع اصلی برای اشتغال و کارآفرینی آنان بوده، فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی فرصتی است که می‌تواند آنان را از لحاظ اقتصادی توانمند کرده و باعث شود تا با اعتمادبه‌نفس بیشتری وارد عرصه‌های اقتصادی که به باور بسیاری تاکنون مردانه مانده است بشوند و شرایط را به نفع خود تغییر دهند.

ب. (ایجاد اعتمادبه‌نفس و هویت‌بخشی
شبکه‌های اجتماعی نوین برای زنان فضایی ایجاد کرده تا به‌راحتی سخن بگویند و به خودگشودگی برسند؛ اتفاقی که موجب شکل‌دهی نگرش مثبت بیشتر در مقابل خود و دیگران می‌شود. آن‌طور که علی‌اکبر فرهنگی در کتاب ارتباطات انسانی خود می‌گوید، خودگشودگی شامل آن دسته از اظهاراتی است که فرد به‌گونه‌ای آگاهانه و تعمدی و اختیاری در مورد خود با دیگران در میان می‌گذارد و باعث می‌شود به شناخت بهتری از خویشتن برسد و آگاهی بیشتری از خویش و تمایلات خویش پیدا کند و درنهایت به خودبالندگی منتج شود.

ج. (آگاهی و کسب اطلاعات
زنان با عضویت در شبکه‌های اجتماعی سطح دانش و آگاهی خود را بالا می‌برند و خود را عضوی از جامعه اطلاعاتی می‌دانند. آن‌ها با استفاده از فضایی که برایشان فراهم می‌شود، با ایجاد تحرکات اجتماعی و تغییر عقاید و اندیشه‌های سنتی می‌توانند سطح آگاهی و حضور و مشارکت خود را در جامعه افزایش دهند.

در این میان هرچند که نباید از برخی معایب موجود این شبکه‌ها مانند نقض حریم خصوصی، برخی جرائم و... غافل شد، اما باید به این نکته توجه کرد که اکنون شبکه‌های اجتماعی، با وجود کنترل و محدودیت بسیار در دسترسی، به‌شدت با زندگی مردم عجین شده‌اند و استفاده از آن‌ها هر روز نسبت به دیروز بیشتر می‌شود و با حذف یکی، دیگری خود را نشان می‌دهد.

به‌این‌ترتیب به نظر می‌رسد در این میان بهتر است نگرش‌های منفی و بدبینانه را کنار بگذاریم و با برنامه‌ریزی و آموزش سواد رسانه‌ای فضای استفاده از شبکه‌های اجتماعی را مهیا‌تر و مناسب‌تر کنیم تا لااقل از محاسن بی‌شمار این فضا نسبت به برخی معایب محدود برای زنان محروم نشویم.