احضاریه؛ از چگونگی ابلاغ احضاریه و جلب متهم تا انواع احضاریه
ابلاغ احضاریه توسط مأموران ابلاغ، بدون استفاده از لباس رسمی و با ارائه کارت شناسایی صورت می‌گیرد. فاصله میان ابلاغ احضاریه و زمان حضور نزد بازپرس نباید کمتر از ۵ روز باشد و در احضاریه نام و نام خانوادگی احضار شونده، تاریخ، ساعت، محل حضور، علت احضار باید قید گردد
عذر موجه برای عدم حضور در صورت احضار
جلب فوری متهم بدون صدور احضاریه
احضار در لغت به معنای فراخواندن است و در اصطلاح دعوت رسمی شخص از سوی مقام قضایی جهت حضور در مرجع قضایی در زمان معین است.
اصول احضار کردن
رعایت مقررات مربوط به احضار و جلب متهمان از نمونه‌های آشکار حقوق شهروندی است. احضار متهم به وسیله برگه احضاریه به عمل می‌آید احضاریه در دو نسخه تنظیم می‌گردد که یک نسخه آن به متهم ابلاغ و نسخه دیگر پس از امضا به مامور ابلاغ برگردانده می‌گردد.
ابلاغ احضاریه توسط مأموران ابلاغ، بدون استفاده از لباس رسمی و با ارائه کارت شناسایی صورت می‌گیرد. فاصله میان ابلاغ احضاریه و زمان حضور نزد بازپرس نباید کمتر از ۵ روز باشد. هرگاه شخص احضار شده بی‌سواد باشد مامور ابلاغ مفاد احضاریه را به وی تفهیم می کند.
احضار شخص از سوی مقام قضایی بدون دلایل کافی
مقام قضایی نباید کسی را بدون دلایل کافی برای توجه اتهام کسی را به عنوان متهم احضار یا جلب کند در صورت احضار یا جلب بدون دلایل کافی مقام قضایی مشمول محکومیت انتظامی می‌گردد.
مفاد احضاریه
در احضاریه نام و نام خانوادگی احضار شونده، تاریخ، ساعت، محل حضور، علت احضار و نتیجه عدم حضور قید می‌گردد و به امضای مقام قضایی می‌رسد در جرائمی که به تشخیص مرجع قضایی حیثیت اجتماعی متهم، عفت یا امنیت عمومی اقتضاء کند علت احضار ذکر نمی‌گردد اما متهم می‌تواند برای اطلاع از علت احضار به دفتر مرجع قضایی مراجعه کند.
شیوه های ابلاغ احضاریه
احضار متهم از طریق سامانه‌های الکترونیکی
یکی از مشکلاتی که در بحث احضار متهم وجود داشت موضوع کندی ابلاغ بود. موارد زیادی را در دادسرا و دادگاه‌ها شاهدیم که متهم وقتی سر موعد حاضر نمی‌شود، ادعا می‌کند که احضاریه دیر به دستش رسیده است! برای رفع این دسته از مشکلات، قوه قضایی در تلاش است علاوه بر روش سنتی و حضور مامور، اوراق قضایی را با استفاده از سامانه های رایانه ای و مخابراتی مانند پیامک، ایمیل، ارتباط تصویری از راه دور، نمابر و تلفن به متهم ابلاغ کند.
احضار متهم از طریق انتشار آگهی
هرگاه ابلاغ احضاریه به لحاظ معلوم نبودن محل اقامت متهم ممکن نباشد و اقدامات برای دستیابی به متهم به نتیجه نرسد و ابلاغ نیز به طریق دیگر میسر نگردد متهم از طریق انتشار یک نوبت آگهی در یکی از روزنامه‌های کثیر الانتشار ملی یا محلی و با ذکر عنوان اتهام و مهلت یک ماه از تاریخ نشر آگهی احضار می‌شود.
در این صورت، بازپرس پس از انقضای مهلت مقرر حتی در صورت عدم حضور متهم به موضوع رسیدگی و اظهار عقیده می‌کند. همان طو که بیشتر اشاره شد در جرائمی که به تشخیص بازپرس حیثیت اجتماعی متهم، عفت یا امنیت عمومی اقتضاء کند عنوان اتهام در آگهی قید نمی‌گردد.
انواع احضاریه
احضاریه در ۵ مورد صادر می‌گردد بنابراین وقتی احضار شدید ابتدا به علت حضور که در برگه احضاریه درج شده است توجه کنید تا متوجه شوید که به چه علت احضار شده اید.
احضار متهم : هنگامی که مقام قضایی دلایل کافی برای توجه اتهام به متهم در اختیار داشته باشند می‌توانند متهم را احضار یا جلب کنند. اشخاصی که حضور پیدا نکنند و عذر موجه هم نداشته باشند جلب می‌شوند.
احضار شاهد: طبق ماده ۲۴۲ قانون آیین دادرسی مدنی دادگاه می‌تواند به درخواست یکی از اصحاب دعوا همچنین در صورتی که مقتضی بداند شاهدان را احضار نماید. احضاریه باید حداقل یک هفته قبل از تشکیل دادگاه به شاهد یا شاهدان ابلاغ شود.
طبق ماده ۲۴۳ قانون آیین دادرسی مدنی گواهی که برابر قانون احضار شده است، چنانچه در موعد مقرر حضور نیابد، دوباره احضار خواهد شد. به نظر می رسد قانون گذار اجازه جلب گواه را در امور مدنی نداده است لذا در صورت عدم حضور در بار دوم نمی توان در امور مدنی گواه را جلب کرد.
طبق ماده ۲۰۴ قانون آیین دادرسی کیفری چنانچه مقام قضایی شخصی را به عنوان شاهد یا مطلع احضار کند و آن ها بدون عذر موجه حاضر نشوند جلب می‌شوند اما در صورتی که عذر موجهی داشته باشند و بازپرس آن عذر را بپذیرد مجدداً احضار و در صورت عدم حضور جلب می‌شوند.
احضار برای سازش: طبق ماده ۱۸۶ قانون آیین دادرسی مدنی هرکس می‌تواند در مورد هر ادعایی از دادگاه نخستین به طور کتبی درخواست نماید که طرف او را برای سازش دعوت کند. البته درخواست سازش فقط در امور مدنی امکان پذیر است و در امور کیفری پذیرفتنی نیست. ترتیب دعوت برای سازش همان است که برای احضار خوانده مقرر است ولی در دعوت نامه باید قید گردد که طرف برای سازش به دادگاه دعوت می‌شود.
احضار کارشناس: دادگاه می‌تواند راساً یا به درخواست هر یک از اصحاب دعوا قرار ارجاع به کارشناس را صادر نماید در قرار دادگاه موضوعی که نظر کارشناس نسبت به آن لازم است و نیز مدتی که کارشناس باید اظهار عقیده کند تعیین می‌گردد. طبق ماده ۲۶۳ قانون آیین دادرسی مدنی در صورت لزوم تکمیل تحقیقات با اخذ توضیح از کارشناس، دادگاه موارد را در صورت مجلس به کارشناس اعلام می‌کند و کارشناس را برای ادای توضیح دعوت می‌کند در صورت عدم حضور کارشناس جلب خواهد شد.
احضار برای اتیان سوگند: در مواردی که صدور حکم دادگاه منوط به سوگند شرعی می‌‌باشد، دادگاه به درخواست متقاضی، قرار اتیان سوگند صادر کرده و در آن، موضوع سوگند و شخصی را که باید سوگند یاد کند.
مدت زمان ارسال احضاریه از دادسرا به متهم
معمولا ۱۰ روز طول می کشد تا احضاریه از طریق دادسرا به دست متهم برسد سپس متهم ۵ روز از تاریخ وصول مهلت دارد برای ادای توضیحات در دادسرا حاضر شود.
عذر موجه متهم برای عدم حضور در صورت احضار
طبق ماده ۱۷۸ قانون آیین دادرسی کیفری متهم مکلف است در موعد مقرر نزد مرجع قضایی حاضر شود و اگر نتواند باید عذر موجه خود را اعلام کند جهات زیر عذر موجه محسوب می‌شوند:
- نرسیدن یا دیر رسیدن احضاریه به گونه ای که مانع از حضور شود.
- بیماری متهم و بیماری سخت والدین، همسر یا اولاد او که مانع از حضور شود.
- هرگاه اجداد، والدین، همسر، فرزندان، خواهر و برادر متهم و یا فرزندان آن ها فوت کنند.
- ابتلاء به حوادث مهم از قبیل بیماری های واگیردار و بروز حوادث قهری مانند سیل و زلزله که موجب عدم امکان تردد گردد.
- متهم در توقیف یا حبس باشد.
- سایر مواردی که عرفا به تشخیص بازپرس عذر موجه محسوب می‌گردد.
در سایر موارد متهم می‌توان برای یک بار پیش از موعد تعیین شده بازپرس را از عدم حضور خود مطلع سازد و موافقت وی را اخذ نماید در این صورت بازپرس می‌تواند در صورت عدم تاخیر در تحقیقات تا سه روز مهلت را تمدید کند. همچنین متهمی که بدون عذر موجه حاضر نشود یا عذر موجه خود را اعلام نکند به دستور بازپرس جلب می‌شود.
اصول جلب متهم
جلب متهم به وسیله برگه جلب به عمل می آید مامور جلب پس از ابلاغ برگه جلب متهم را دعوت می‌کند که با او نزد بازپرس حاضر شود چنانچه متهم امتناع کند مامور او را جلب و تحت الحفظ نزد بازپرس حاضر می‌کند.
جلب متهم به استثنای موارد ضروری در روز به عمل می‌آید و در همان روز صدور به وسیله بازپرس و یا قاضی کشیک تعیین تکلیف می‌گردد. تشخیص موارد ضرورت با نظر بازپرس است.
در صورتی که بازپرس دستور جلب متهم را صادر کند و متهم در منزل خود مخفی شده باشد ضابطان دادگستری باید حکم ورود به آن محل را از مقام قضایی اخذ کنند.
جلب متهم متواری
در صورتی که متواری بودن متهم به نظر بازپرس محرز باشد، برگه جلب با تعیین مدت اعتبار در اختیار ضابطان دادگستری قرار می‌گیرد تا هر جا متهم را یافتند جلب و نزد بازپرس حاضر کنند. در صورت ضرورت بازپرس می‌تواند برگه جلب را برای مدت معین در اختیار شاکی قرار دهد تا با معرفی او ضابطان حوزه قضایی مربوط، متهم را جلب کنند و تحویل دهند.
دستور جلب فوری متهم بدون صدور احضاریه
بازپرس می تواند در موارد زیر بدون آن که ابتدا احضاریه فرستاده باشد، دستور جلب متهم را صادر کند:
- در مورد جرائمی که مجازات قانونی آن ها سلب حیات، قطع عضو و یا حبس ابد است.
- هرگاه محل اقامت، کسب و یا شغل متهم معین نباشد و اقدامات بازپرس برای شناسایی نشانی وی به نتیجه نرسد.
- در مورد جرائم تعزیری درجه ۵ و بالاتر در صورتی که از اوضاع و احوال و قرائن موجود بیم تبانی یا فرار یا مخفی شدن متهم برود. (جرائم تعزیری نوع 5 شامل؛ حبس بیش از ۲ سال، جزای نقدی بیش از ۸۰ میلیون ریال، محرومیت از حقوق اجتماعی بیش از ۵ سال، انفصال دائم از خدمات دولتی و عمومی، مصادره کل اموال می‌شوند.)
- در مورد اشخاصی که به جرائم سازمان یافته و جرائم علیه امنیت داخلی و خارجی متهم باشند.
همچنین طبق تبصره ماده ۳۹۱ قانون آیین دادرسی کیفری در جرائم زیر که در صلاحیت دادگاه کیفری یک هستند چنانچه دادگاه لازم بداند بدون احضار متهم دستور جلب وی را برای روز محاکمه صادر می کند.
- جرائم موجب مجازات سلب حیات
- جرائم موجب حبس ابد
- جرائم موجب مجازات قطع عضو یا جنایات عمدی علیه تمامیت جسمانی با میزان نصف دیه کامل یا بیش از آن
- جرائم موجب مجازات تعزیری درجه ۳ و بالاتر ( یعنی حبس بیش از ۱۰ سال، جزای نقدی بیش از ۳۶۰ میلیون ریال، مصادره کل اموال)
- در جرائم مستوجب قصاص عضو در صورتی که متهم مجهول المکان نباشد بازپرس باید ابتدا متهم را احضار کند دستور جلب فوری بدون صدور احضاریه برای متهمان به جرائم مستوجب قصاص عضو پیش بینی نشده است.
تفاوت احضاریه و اخطاریه
اخطار بیشتر در امور مدنی صادر و ابلاغ می‌گردد در واقع اخطار بیشتر برای یادآوری امری به فرد در پرونده های حقوقی است در حالی که احضاریه جنبه امری دارد و ضمانت اجرای آن صدور دستور جلب است.
مثلا فردی به دادگاه مراجعه کرده و اعلام کرده که از شما پولی طلب دارد. دادگاه برای شنیدن توضیحات شما اخطاریه‌ای مبنی بر تاریخ و موضوع جلسه رسیدگی ارسال می‌کند تا شما به عنوان خوانده در دادگاه حضور پیدا کنید یا ممکن است اخطاریه رفع نقص مدارک برایتان ارسال می‌کند. اما احضاریه در مواردی است که دستور جنبه امری دارد و باید حضور پیدا کنید و اگر از دستور دادگاه سرپیچی کنید دستور جلب شما صادر خواهد شد.
