پایان عملیات؛ بازگشت به فجایع جنگ جهانی دوم

«پایان عملیات» (Operation Finale) یک فیلم هیجانی - تاریخی است که داستان یک گروه از شکارچیان نازی‌ها را در حالی که مشغول شناسایی، کمین‌کردن و دستگیری «آدولف ایشمان» (بن کینگزلی) در آرژانتین در سال ۱۹۶۰ است.

«ایشمان» که یکی از بزرگ‌ترین افراد عضو حزب نازی بود که پس از دادگاه نومبرگ دستگیر شد در نهایت در اسرائیل در رویدادی که تبدیل به یک حادثه‌ی رسانه‌ای مهم در سرتاسر جهان شد مورد محاکمه قرار گرفت و با اتهاماتی همچون جنایت علیه بشریت مواجه و در نهایت اعدام شد.

فیلم که بیشتر زمان خود را صرف چند هفته‌ای از محاصره و زیرنظرگرفتن «ایشمان» می‌کند، عناصر واقعی را با یک سری «حرکات هالیوودی» ترکیب می‌کند تا یک فیلم هیجانی درگیرکننده بسازد.

عنصر مرکزی «پایان عملیات» همانا بازی موش و گربه‌ی روانشناسانه‌ای است که بین «ایشمان» و یکی از تعقیب‌کنندگانش یعنی «پیتر مالکین» (اسکار آیزاک) جریان دارد.

«مالکین» که گاه و بی‌گاه از سوی هم‌گروهی‌هایش به خاطر گرایش به اعمال خشونت و عدم تعادل روانی غیرقابل‌اعتماد تصور می‌شود، بیش از همه به این خاطر در این عملیات دستگیری حضور دارد که نازی‌ها خواهر عزیز او و بچه‌هایش را اعدام کرده‌اند.

مقابله‌ی او با «ایشمان» هیچ‌گونه تهدید یا خشونتی را در بر ندارد. در عوض، او قصد دارد که این مرد پیر با بازگذاشتن گارد خود دستگیر کند. او به جای چشم‌بند و نور کم، با سیگار و شراب به سراغ او می‌رود. با از دست رفتن زمان به این خاطر که «خانه‌ی امن» موساد محلی برای جست‌وجوی افرادی که به دنبال SS-Obersturmbannführer بوده اند می‌شود، «مالکین» موفق می‌شود «ایشمان» را قانع کند که با امضاکردن تعدادی برگه خود را داخل پروازی به خارج بکند. فیلم عناصر سنتی فیلم‌های هیجانی مثل «فرار در لحظه‌ی آخر» را نیز در خود حفظ کرده است.

بازی‌های قدرتمند از سوی «اسکار آیزاک» و «بن کینگزلی» باعث شده تا صحنه‌هایی که با حضور هر دوی این بازیگران ایجاد شده اند با حس تنش بسیار زیادی همراه شوند. هر دوی این بازیگران قبلا بار‌ها ثابت کرده اند که در صورت یافتن کمترین فرصتی می‌توانند بازی‌های به‌یادماندنی‌ای از خود نشان دهند. در این اثر، رابطه‌ای که بین این دو نفر وجود دارد بسیار هیجانی است، و باعث ایجاد چندین صحنه می‌شود که در آن‌ها تنش بینشان بسیار قابل‌لمس می‌شود.

نکته‌ی جالب این است که این برای دومین در یک سال است که «کینگزلی» نقش یک جنایت‌کار جنگی که مخفی شده است را بازی می‌کند (مورد دیگر در فیلم «یک مرد عادی» (An Ordinary Man) است).

بازی او در نقش «ایشمان» با توجه به تصاویر که از او در مدت حضورش در زندان اسرائیل بین سال‌های ۱۹۶۰-۱۹۶۲ وجود دارد بسیار دقیق است.

او یک انسان خونسرد و بی‌رحم است که به خوبی نمایانگر چیزی است که «هانا آرنت»، تئوریسین سیاسی آن را «شرارت ظلم» می‌خواند.

کارگردان این اثر یعنی «کریس وایتز» به هنگام تصویرکردن فجایعی که در هولوکاست روی داده و فلش‌بلک‌هایی که برای به تصویر کشیدن برخی فجایع جنگ جهانی دوم می‌‎زند از استفاده‌ی از ملودراما دوری می‌جوید. او توانسته تا بدون استفاده از تصاویر زننده و آزاردهنده هدف خود را به خوبی نشان دهد (فیلم رده‌بندی PG-۱۳) دریافت کرده است. این مسئله اهمیت زیادی دارد چرا که باعث می‌شود تا روایت داستان حالت جدی‌تری به خود بگیرد و «پایان عملیات» را تبدیل به یک فیلم تکراری آدم‌خوب‌ها علیه نازی‌ها نمی‌کند.

درست است که «ایشمان» بی‌شک لیاقت سرنوشتی که برایش رقم خورد را داشت، اما فیلم به هیچ‌وجه چهره‌ی یک شرور معمولی را از او نشان نمی‌دهد. او بیشتر به عنوان یک مرد خونسرد تصویر می‌شود که هیچ‌گونه احساس گناه یا پشیمانی از اقداماتی که در آن‌ها دخالت داشته است حس نمی‌کند.

فیلم بهترین لحظات خود را زمانی تجربه می‌کند که عناصر روانشناسانه‌ای که نشانگر نحوه‌ی رفتار شخصیت‌های داستان که در چنین حد نزدیکی به یک هیولا هستند را به تصویر می‌کشد.

در لحظاتی از اثر، عناصر قراردادی و تکراری فیلم‌های هیجانی نیز به تصویر کشیده می‌شوند که به نظر هدیه‌ای به افرادی هستند که انتظار کمی اکشن را دارند (همچنین یک رابطه‌ی عاطفی نیز در اثر وجود دارد که به حدی سطح پایین است که باید از آن عبور کنیم).

به هر روی، «عملیات پایان» داستان خود را بدون تغییردادن واقعیت روایت می‌کند و این کار را به‌گونه‌ای انجام می‌دهد که تماشاگران را برای مدت زمان دو ساعته‌ی خود درگیر نگه می‌دارد.

مترجم: امید بصیری

منبع: نقد فارسی