ما و جنبش ME TOO

معصومه ابتکار | تار و پود جوامع توسط روابط و مناسبات میان انسان‌ها پیوند می‌خورد و شکل می‌گیرد. این روابط اگر براساس احترام متقابل و رعایت حقوق فردی و شهروندی تنظیم شود، ماهیت هم افزایی یافته و به رشد متقابل استعداد‌ها در مناسبات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و کاری منجر می‌شود. روابط در خانواده، مدرسه، دانشگاه، محیط کار و در میدان‌های فعالیت اجتماعی و داوطلبانه می‌تواند براساس روحیه همکاری، خیرخواهی، تلاش برای تعالی جامعه، پایمال نکردن حقوق افراد، پرهیز از خشونت کلامی و رفتاری و نفی تهمت، نفرت پراکنی و تخریب شخصیت باشد که البته کار بسیار دشواری بوده و در کمتر جامعه‌ای چنین رخداد آرمانی شکل گرفته است.

شاید به دلیل اهمیت و دشواری چنین رویکرد‌هایی است که قرآن کریم و تعالیم دینی در آموزه‌های خود بطور مبسوط و تفصیلی وارد جزییات شده اند. از جمله نقشه راه یا دستورالعمل‌های اجرایی ارایه کرده اند که البته براساس منشور مساوات انسان‌ها اعم از زن و مرد بوده و اعتبار افراد را به میزان تقوای آن‌ها وابسته دانسته است.

این منشور، رعایت عدالت و انصاف در روابط میان زن و مرد را علاوه بر رابطه زوجین در خانواده، به حدود محرم و نامحرم تسری داده و تعاریفی را برای حفظ حریم‌های جنسی و عزت نفس انسان‌ها و اعضای خانواده مطرح کرده است.

در این آموزه‌ها احترام به پیمان خانوادگی، وفاداری به عهد، امانتداری و صدق مورد تاکید قرار گرفته تا از سوءاستفاده، تعرض به حریم فردی و تضییع حقوق و تحقیر انسان‌ها ممانعت شود. مثال بارز این موضوع تاکید قرآن کریم به غمض بصر است و ابتدا به مردان توصیه می‌کند که نگاه خود را مراقبت کنند. سپس به زنان توصیه‌هایی در مورد لحن صدا و نوع پوشش دارد که ناظر بر منفعت کلان فرد و جامعه است.

نظام روابط بین زن و مرد براساس تعالیم قرآن و سیره پیامبر و ائمه (ع) نظامی پیشرو بوده تا مانعی برای مشارکت اجتماعی و حضور زنان و مردان در ابعاد وسیع عمومی به وجود نیاید، در عین آنکه از احترام و کرامت زن و مرد کاسته نشود. اجرای این نظامات در دوران معاصر مانند آنچه در جمهوری اسلامی ایران و برخی دیگر از کشور‌های اسلامی به اجرا درآمده، فراز و نشیب‌های زیادی داشته و شاید از روح این آموزه دور شده باشد، به نحوی که تنها به موضوع تذکر رعایت حجاب آنهم فقط توسط بانوان تبدیل شده است.

در حالی که تاکیدات قرآنی در روابط اجتماعی میان زنان و مردان با هدف آموزش مهارت‌های خوب زندگی کردن مانند حفظ امنیت، آزادی و کرامت انسان‌ها صورت گرفته، اما نحوه اجرای آن، سبب شده تا به عنوان محدودیت و حتی نادیده گرفتن آزادی و حق انتخاب افراد جامعه مطرح شود.

به بیان دیگر، متأسفانه آموزش سبک زندگی خوب ایرانی و اسلامی با روش‌های علمی و تربیتی شکل نگرفته است. برخوردار‌های سلیقه‌ای توام با عتاب که به آزردگی روحی و روانی مخاطب منجر می‌شود، اثرات توصیه‌های انسانی و اخلاقی و دینی را خنثی کرده و این تعالیم مهم را بی اثر می‌سازد. این در حالیست که امروزه در دنیا ثابت شده سبک زندگی سالم از ابعاد جسمی و روحی به مهارت‌های ارتباطی و تنظیم روابط بین زنان و مردان وابسته است و جنبش فراگیر Me Too مثال بارز این ادعا به حساب می‌آید.

امروز این موضوع به طور جدی در جوامع مختلف مطرح است که راه حل روابط محترمانه و توام با اخلاق و بدون سوءاستفاده جنسی، تحقیر و خشونت چیست و آیا قابل تحقق است؟

بسیاری از آسیب‌های اجتماعی ریشه در عدم خودباوری، فقدان مهارت‌های ارتباطی و نبود آگاهی در مورد معیار‌ها و ملاک‌های موثر حقوق فردی و شهروندی دارد. معاونت رییس جمهور در امور زنان و خانواده نیز که این سوال از دغدغه هایش محسوب می‌شود، از حدود یک سال پیش گفت و گوی ملی خانواده را به عنوان یک راهکار مطرح کرده است.


زمان آنست تا نوع خوانش و تفسیر خود را از اجرای ضوابط در کشورداری بعد از چهار دهه با هدف نزدیک‌تر شدن به روح تعالیم اسلام ناب محمدی (ص) و قرائت پیامبر و ائمه اطهار بیان کنیم و تجربیات سال‌های گذشته را به عنوان چراغ راه آینده قرار دهیم؛ تجربیاتی که اگر واقع بینانه، آزادمنشانه و صادقانه مد نظر باشد می‌تواند پلی به سوی آینده در اصلاح روابط فردی، اجتماعی، خانوادگی، بین نسلی و تقویت شئونات جامعه قرار گیرد. به علاوه اینکه این تجربیات از جنبه فراگیر انسانی و بشری می‌تواند دریچه‌ای برای سایر جوامع باشد که با وجود پیشرفت‌های بزرگ علمی و اقتصادی و توسعه یافتگی در بسیاری از شاخص ها، در زمینه‌های اجتماعی و روانشناسی دچار مشکلات عمیق و گسترده هستند.

به عنوان مثال در امریکا دونالد ترامپ سال ۲۰۱۸ را سال اورژانس ملی برای مقابله با اعتیاد اعلام کرد. در آن کشور گر چه بیماری‌ها رو به کاهش داشته، اما نرخ خودکشی و بی خانمان‌ها روندی افزایشی را طی می‌کند. اخیراً رسانه‌های آن کشور اعلام کرده اند که طی ۱۰ سال اخیر چنین مشکلاتی در ۲۵ ایالت حدود ۳۰ درصد فزونی یافته است.

در همین حال، ظهور جنبش و جریان اجتماعی Me Too برای افشای سوء استفاده جنسی از زنان و موضوع کودکان در کلیسای کاتولیک که پیش‌تر در سطحی گسترده مطرح شد نشانه‌های جدی آسیب‌های این حوزه در جوامع مختلف است. شیوع این مشکل چنان کارد را به استخوان زنان رسانده که موارد سوءاستفاده یا تعرض جنسی در همه سطوح از جمله سطح عالی سیاسی توسط افراد معروف و سلبریتی‌ها اعلام و بازتاب گسترده‌ای را در رسانه‌های بین المللی داشته است. تا آنجا که شکایت یک زن علیه کاوانا گزینه ترامپ برای دیوان عالی امریکا، به موردی جنجالی تبدیل شد، اگر چه متأسفانه سنای آمریکا به آن وقعی ننهاد.

این جریان اعتراضی گسترده که حتی با راهپیمایی‌های بزرگ علیه سوءاستفاده‌های جنسی همراه شد، حاکی از وجود مشکلات با همه تأکیدات بر احترام و کرامت و آزادی‌های انسانی در آن جوامع است و اندیشمندان آن‌ها را به بازنگری پارادایم فعلی آزادی‌های مفرط جنسی فرا خوانده است؛ نوع آزادی‌هایی که سال‌ها توسط بازار‌های فرهنگی هالیوودی ترویج و تبدیل به روند و رویه‌ای در بسیاری از کشور‌های دنیا شده و در زنجیره‌ای هماهنگ توانسته بازار کالا، لباس، هنر، رسانه، قاچاق انسان و خرید و فروش جنسی را مدیریت کند.

در این زمینه به طور یقین قوانین اهمیت زیادی دارند. قانون حمایت از کودکان و نوجوانان که اخیرا به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و به زودی توسط شورای نگهبان تایید نهایی خواهد شد، نمونه‌ای موثر در کشور ما بوده که می‌بایست با تصویب نمونه موثر دیگر یعنی لایحه قانون تامین امنیت زنان در برابر خشونت تکمیل شود. تامین قانونی امنیت زنان علاوه بر بازدارندگی، جنبه‌های قوی فرهنگی و اجتماعی دارد و می‌تواند زمینه‌های بروز خشونت علیه زنان از جمله تعرضات و سوء استفاده‌های جنسی کاهش و به تقویت نهاد مهم خانواده کمک کند.

در هرصورت نظام جامع روابط اجتماعی و حقوق بشر نیازمند آگاهی، آموزش مهارت آفرینی، قوانین بازدارنده و کسب تجربه و عبرت است تا بتوانیم با سیاست‌های برگرفته از فرهنگ اصیل خود و خرد بشری، جامعه‌ای آگاه، هوشیار، ایمن و با اخلاق داشته باشیم.