اینترنت قطع‌شدنی نیست

صدرا محقق | هفته گذشته رئیس سازمان پدافند غیرعامل از احتمال تحریم و قطع اینترنت ایران به دست آمریکا خبر داد؛ موضوعی که البته واکنش‌های بسیاری به دنبال داشت؛ از وزیر و معاونان وزارت ارتباطات تا کارشناسان حوزه فناوری و اینترنت، اما آیا اساسا اینترنت به صورت کلی قابل قطع‌شدن و تحریم هست؟ در این گزارش پاسخ این سؤال را دنبال کرده‌ایم.

تحریم‌های آمریکا علیه ایران البته پیش از این بار‌ها دامن کاربران ایرانی را گرفته است؛ از گوگل تا اپل و بسیاری وب‌سایت‌ها و خدمات دیگر در حوزه اینترنت در این سال‌ها و هربار با تشدید تحریم‌ها علیه ایران، دسترسی کاربران ایرانی را ممنوع یا محدود کرده‌اند. «این آیتم در کشور شما در دسترس نیست» از رایج‌ترین پیام‌ها در بخش‌های مختلف گوگل برای ایرانیان بوده است.

همین‌طور از ابتدای سال میلادی کنونی نیز اپل اقدام به حذف بسیاری از اپلیکیشن‌های ایرانی از اپ‌استور کرده است و حتی کاربرانی که تلاش کرده بودند در ایران به اپ‌استور دسترسی پیدا کنند پیامی به این مضمون دریافت می‌کردند که «اپ‌استور در کشور یا منطقه‌ای که شما هستید در دسترس نیست». اپل اقدام به حذف اپلیکیشن‌هایی می‌کرد که در آن تبادلات مالی انجام می‌شد. در تابستان سال ۹۶ اپل تعدادی از اپلیکیشن‌های مهم ایرانی را از اپ‌استور حذف کرد و پیامی به توسعه‌دهندگان این اپلیکیشن‌ها در ایران می‌داد با این مضمون: «طبق قوانین تحریم آمریکا، اپ‌استور نمی‌تواند میزبان شما باشد و اپلیکیشن شما را پخش کند یا با آن‌ها کسب‌وکاری انجام بدهد».

صحبت‌های سردار جلالی
اما چیزی که رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور در هفته گذشته اعلام کرد، موضوعی فراتر از محدودکردن خدمات برخی شرکت‌ها و خدمات مشخص و خاص است. صحبت سردار غلامرضا جلالی درباره قطع‌کردن اینترنت به صورت کامل بود.

گفته‌های رئیس سازمان پدافند غیرعامل کشور به این شرح بود: «موضوع احتمال تحریم اینترنتی ایران به دست آمریکا در اصل یک برآورد احتمالی محسوب می‌شود، تمهیدات لازم برای مقابله با تحریم اینترنتی توسط سازمان پدافند غیرعامل، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، مرکز ملی فضای مجازی و مشارکت اپراتور‌های فعال نیز در حال شکل‌گیری است».

سردار جلالی با تأکید بر اینکه زیرساخت‌های اینترنت در دست آمریکایی‌هاست، عنوان کرد: آمریکایی‌ها ابزار و امکان قطع اینترنت ایران را در اختیار دارند، اما با توجه به اینکه تهدیدات آنان علیه کشورمان از طریق زیرساخت‌های ارتباطی شکل می‌گیرد، احتمال اتخاذ این استراتژی کم است. آمریکایی‌ها برای تهییج افکار عمومی مردم علیه نظام جمهوری اسلامی ایران در حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و نظایر این به ابزار اینترنت نیاز جدی و اساسی دارند. البته آمریکایی‌ها با قطع اینترنت در حقیقت دست خود را از تحولات داخل ایران قطع می‌کنند.

با وجود همه این احتمالات و فرضیه‌ها، سازمان پدافند غیرعامل کشور برای مقابله با استراتژی جدید دشمن در این زمینه تمهیداتی را در دستور کار دارد و سازمان پدافند غیرعامل کشور قصد دارد با مشارکت وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، شبکه ملی فضای مجازی و اپراتور‌های فعال کشور در راستای مقاوم‌سازی شبکه اطلاعات گام بردارد. بر همین اساس استراتژی لازم در صورت قطع اینترنت کشورمان از سوی آمریکایی‌ها در حال شکل‌گیری است و هم‌اکنون برنامه‌ها به‌گونه‌ای در حال تدوین و اجرا هستند که در صورت اعمال هرگونه تحریم اینترنتی، قطع کامل خدمات ضروری در این حوزه اتفاق نیفتد».

کارشناسان چه می‌گویند؟
امیر علیپور، از کارشناسان حوزه فناوری و آی‌تی، در همین رابطه که آیا اساسا امکان قطع کامل اینترنت یک کشور به دست آمریکا ممکن است این‌طور پاسخ داد: «اول این خیلی مهم است که ما درک کنیم اینترنت تحت مالکیت حکومت‌ها نیست؛ یعنی آمریکا یا هر کشور دیگری مالکیت بر اینترنت ندارند. اینترنت سند ندارد که به نام کشور یا فرد خاصی خورده باشد و جزء اموال آن فرد یا کشور محسوب شود. از نظر سیاست داخلی کشور‌ها هم اندک کشور‌هایی مثل کره‌جنوبی، چین، روسیه و ایران خودمان هستند که اینترنت را تحت کنترل دارند و بدون حکومت شاید بشود گفت: عملا اینترنتی هم نیست. در ایران مثلا، اینترنت ورودی و خروجی به صورت انحصاری در دست شرکت ارتباطات زیرساخت است و بدون این شرکت عملا هیچ‌کس حق وارد و خارج‌کردن اینترنت را ندارد؛ چیزی که مثلا در آمریکا اساسا معنی ندارد و این شرکت‌های بزرگ مخابراتی هستند که این کار را انجام می‌دهند. بنابراین مالکیت بر اینترنت توسط آمریکا بی‌معنی است».

علیپور همچنین در ادامه می‌گوید: «حتی دادگاه‌های این کشور هم نمی‌توانند مانع این کار شوند؛ به‌عنوان‌نمونه وقتی دادگاهی در آمریکا حکم داد که دامین‌های دات‌آی‌آر (ir.) جزء سرمایه‌های ایران هستند و باید توقیف شوند، شرکت ICANN در پاسخ به دادگاه گفت: این دامین‌ها سرمایه هیچ کشوری نیست و عملا دستور دادگاه را نپذیرفت. بنابراین از زاویه دید مالکیت، کسی توان قطع اینترنت را ندارد، اما توان ایجاد محدودیت در سرویس‌ها و حتی تراکنش‌های مالی برای خرید ترافیک و مسائلی از این دست را دارد».

واکنش وزیر و معاون
با طرح این احتمال رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی پر شد از تحلیل و خبر و نظر درباره موضوع احتمال قطع اینترنت ایران به دست آمریکا. به‌همین‌دلیل هم برنامه حالا خورشید در یک تماس تلفنی با محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات، همین موضوع را از او پرسید و وزیر این‌طور پاسخ گفت: «دسترسی به اینترنت در دنیا رئیس ندارد که بگوییم آمریکا رئیس اینترنت است و اینترنت ایران را قطع می‌کند؛ اما در حوزه خدمات و سرویس‌ها، آمریکا با تحریم برخی دسترسی‌ها به خدمات به کسب‌وکار جوانان ما لطمه زد و ممکن است این تحریم‌ها تشدید شود؛ اما جای نگرانی برای قطع‌شدن اینترنت ایران نیست».

اشاره آذری‌جهرمی به تحریم دسترسی ایرانیان به برخی خدمات و سرویس‌ها اشاره‌ای به همان محدودیت‌هایی است که بسیاری از شرکت‌های آمریکایی علیه کاربران ایرانی اعمال کرده‌اند.

به غیر از خود وزیر، امیر ناظمی، رئیس سازمان فناوری اطلاعات ایران و معاون او در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز در توییتر به این موضوع واکنش نشان داد و درباره آن این‌طور نوشت: «در لایه شبکه، آمریکا حکمران اینترنت نیست و امکان تحریم دسترسی ایران به اینترنت را ندارد. در لایه خدمات هم تاکنون نه تحریم‌ها کم بوده و نه راه‌حل‌ها. هرچند باید پذیرفت امکانات هر پلتفرم یا خدمتی با هشت میلیارد کاربر، حتما بهتر از مشابه ۸۰‌میلیونی آن است؛ اما همواره ایرانیان هم راهی پیدا کرده‌اند».

ناظمی همچنین در توییتی دیگر در‌این‌باره نیز این‌طور توضیح داد: «‏محدودکردن دسترسی مردم به دانش، به صورت یک‌طرفه از طرف یک کشور، حق دسترسی آزاد به اطلاعات را نقض می‌کند. در واقعیت، تحریم‌ها مردم و نه دولت‌ها را هدف قرار می‌دهد. چنین تحریم‌هایی فرصت‌های منصفانه را از شهروندان سلب می‌کند و شکاف دیجیتالی را در جامعه بین‌الملل گسترش می‌دهد».

چه چیزی قطع می‌شود، چه چیزی نمی‌شود؟
با همه این تفاسیر بیایید فرض بگیریم چیزی که رئیس سازمان پدافند غیرعامل از آن حرف زده است، اتفاق بیفتد و آمریکا اینترنت ایران را به صورت کامل قطع کند. در‌این‌صورت وضعیت اینترنت در داخل و همچنین دسترسی کاربران ایرانی به وب‌سایت‌ها و خدمات اینترنتی به چه شکل رقم خواهد خورد.

در‌این‌باره سجاد فلاح، عضو هیئت عامل سازمان فناوری اطلاعات، به ایلنا توضیحاتی داد که به این شرح است: «در شبکه ملی اطلاعات دسترسی به منابع میزبانی‌شده در داخل کشور طوری طراحی شده که قابل دسترسی باشد؛ اما اگر برخی منابع از خارج از کشور میزبانی شده باشد، طبیعتا دسترسی به آن قطع خواهد شد. منظور از اینترنت وب‌سایت‌هایی است که در سراسر دنیا وجود دارد؛ اما به‌هر‌حال بخشی از این وب‌سایت‌ها در داخل کشور وجود دارند. د‌ر‌صورتی‌که دسترسی به اینترنت بین‌الملل قطع شود، دسترسی ما به سایت‌هایی قطع می‌شود که خارج از کشور ما هستند؛ ولی دسترسی ما به سایت‌هایی که در داخل کشور میزبانی می‌شوند، قطع نمی‌شود؛ مثل انواع خبرگزاری‌ها، سایت صداوسیما، سایت رئیس‌جمهور، سایت دولت، سایت تأمین اجتماعی و...

اما مثلا دسترسی به سایت CNN یا سایت گوگل قطع می‌شود. همچنین دسترسی ما به سایت یونسکو یا سایت سازمان ملل قطع می‌شود. اینکه چقدر در کار روزمره خود با سایت‌های داخلی در ارتباط باشید و چقدر با سایت‌های خارجی سروکار داشته باشید، تعیین می‌کند که چقدر از قطع اینترنت از سوی آمریکا آسیب ببینید. اگر مثلا کار شما به‌عنوان یک خبرنگار رصد خبرگزاری‌های داخلی باشد، هیچ آسیبی به کار شما وارد نمی‌شود؛ ولی اگر منبع خبری شما BBC یا CNN باشد، آسیب می‌بینید».

زیرساخت‌های ارتباطی و شرایط جنگی
علاوه‌بر‌این «محمدرضا کریمی»، مدیر‌عامل یکی از شرکت‌های خدمات اینترنتی کشور، در گفت‌وگویی با وب‌سایت دیجیاتو با تأکید بر اینکه تهدید مورد بحث اصلا جدی نیست، گفت: «شرکت ارتباطات زیرساخت، ترافیک بین‌المللی ایران را حداقل از ۱۲ گیت‌وی اصلی در کشور‌های همسایه تأمین می‌کند که همگی ارتباط خوبی با ایران دارند و تحت تأثیر تحریم‌های آمریکا قرار نمی‌گیرند؛ ضمن اینکه همواره امکان ترانزیت داده از طریق کشور‌های دیگر و تأمین‌کننده‌های ثالث وجود دارد و ایران به کشور یا لینک خاصی وابسته نیست. علاوه‌بر‌این درباره سرویس DNS هم جای نگرانی نیست؛ چون این سرویس ماهیتی بین‌المللی دارد و نهاد‌های تصمیم‌گیرنده آن ارتباطی با آمریکا ندارند: ضمن اینکه هم‌اکنون چند سرور ریشه DNS در کشور فعال هستند و به‌راحتی نیاز‌های کاربران را تأمین می‌کنند».

خلاصه از هر نظر که نگاه کنیم، این اقدام منطقی نیست و تاکنون هر دفعه قطعی اینترنت را تجربه کرده‌ایم، ریشه داخلی داشته است. تاریخ نشان داده که حتی در شرایط جنگی هم معمولا زیرساخت‌های ارتباطی آسیب نمی‌بینند؛ چون کشور‌های متخاصم از این ابزار برای کسب اطلاعات و نفوذ سایبری بهره می‌برند. از طرف دیگر، ارتباطات بین‌المللی یکی از پایه‌ای‌ترین موارد حقوق بشر محسوب می‌شود و حتی در اسناد OFAC خزانه‌داری آمریکا هم این حق به رسمیت شناخته شده است.