تصاویر/ قدیمی‌ترین مسجد جهان

فرادید l مسجد جامع فهرج یزد، در روستای فهرج یزد، واقع در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی این استان قرار گرفته است. برای سفر به فهرج باید، پس از خروجی یزد به سمت استان کرمان، وارد بزرگراه یزد-بافق شوید. تابلو‌های راهنما شما را به این مکان تاریخی و ارزشمند راهنمایی می‌کنند. این اثر در تاریخ ۳۰ آذر ۱۳۴۹ با شمارهٔ ثبت ۹۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

استاد پیرنیا در مجله باستان شناسی و هنر سال ۱۳۴۹ می‌نویسد: سال‌ها قبل در راه بازگشت از بافق، مناره گلین فهرج در میان دشت خشک کویر نظرم را به خود جلب کرد و راه خود را گرداندم و برای بازدید از مسجد به داخل روستا رفتم. در پای مناره گروهی از مردم روستا جمع شده بودند و برای ساختن مسجدی تازه به جای مسجد فهرج (که بنظرشان مسجدی کهنه و فرسوده بود)، از من یاری خواستند و من را به درون مسجد بردند.

در نخستین نگاه آثار معماری ساسانی را با خشت‌های بزرگ و نمایی از سیمگل داشت، در چشمم جلوه گر شد. گچبری‌های درهم و شکنجی (چین و شکن) که از زیر اندود کاهگلی خودنمایی می‌کرد، مرا به گمان انداخت که مگر معبد یا کوشکی از دوران ساسانی بوده که بعد‌ها به مسجد تغییر داده شده؛ به خصوص محراب آن که تازه‌ساز بود؛ بنابراین شروع به عکاسی کرده و آغاز تحقیقی جدی در این باره را در ذهنم اطمینان بخشید و به مردم آن روستا اهمیت این مسجد را توضیح دادم تا از این کار منصرف شوند.

تعلق این مسجد به قرن اول هجری را بعضی از مورخان رد می‌کنند و تاریخ‌های دیگری را از جمله قرن دوم هجری (این تاریخ توسط مهرداد شکوهی اعلام شده است)، اواخر و اوایل قرن چهارم هجری (باربارا فینستر) و چهارم هجری (دهم میلادی، زیپولفی وآلفیری معتقدند که مسجد فهرج در این تاریخ احداث شده است) را به عنوان پیشینه ساخت و احداث آن عنوان کردند.

در این بنا خبری از محراب، گنبد، کتیبه، کاشیکاری و سایر تزئیناتی نیست که در غالب مساجد دیده می‌شود. مناره این مسجد از ابتدا ساخته نشده و در قرن سوم به آن افزوده شده است. این مسجد مانند مساجد جامع دیگر دارای در‌های ورودی متعدد است.

سادگی و اصالت این بنا بسیار باعث ایجاد معنویت در بازدیدکننده می‌شود، ولی از آنجا که این مکان همچنان استفاده می‌شود در آن سیم کشی زشت و ناهنجار، فرش‌های کهنه، پنکه‌های سقفی، انبار‌های پر از وسایل مستعمل و حوض خالی و بدقواره‌ای دیده می‌شود که دل را می‌آزارد.

تاریخ نویسان قدمت روستای فهرج را به ۵۰۰۰ سال پیش باز می‌گردانند. برخی از مورخان و باستان‌شناسان داخلی و خارجی این شهر را یکی از نخستین نقاط سکونت ایرانیان که به پهره شهرت داشته است، می‌دانند. آثار باستانی دیگری به غیر از مسجد فهرج در این روستان وجود دارد که شامل آب انبار حسینیه و مجموعه تاریخی شهدای فهرج را تشکیل می‌دهد که هر کدام برای خود زیبایی‌های خاص خودشان را دارند.