۷ گلوگاه مهم جهان

مصطفی آرانی | به خاطر اختلاف اسپانیا و انگلیس بر سر حاکمیت بر تنگه جبل الطارق، سری زدیم به آبراه‌های مهم جهان و گلوگاه‌های استراتژیک را زیر ذره بین گذاشتیم و از میان همه آن‌ها وضعیت هفت تنگه و کانال را بررسی کردیم.

ماجرا این بود که جبل الطارق در اوایل قرن هجدهم توسط اسپانیا به بریتانیا واگذار شد، اما بعدا اسپانیا خواستار باز پس گرفتن آن شد. اما اختلاف دو کشور بر سر مالکیت آن هیچگاه حل نشد و در حال حاضر هم جبل الطارق، از سرزمین‌های ماوراء دریای متعلق به بریتانیاست و با وجود اینکه از خودمختاری داخلی برخوردار است، اما مسئولیت امور دفاعی و روابط خارجی آن را بریتانیا برعهده دارد.

بعد از عضویت بریتانیا در اتحادیه اروپا، مرز بین اسپانیا و جبل الطارق عملا از میان برداشته شد و برای مدتی صورت مسئله ماجرا پاک شد، اما با خروج بریتانیا، موضوع ارتباط بین این منطقه و اسپانیا باردیگر مطرح شده و دولت اسپانیا خواستار روشن شدن نوع این ارتباط در آینده است.

جبل الطارق، که بخش عمده آن را صخره‌ای به این نام فرا گرفته، در جنوب اسپانیا و ساحل شمالی تنگ‌های به همین نام واقع شده و ۳۰ هزار نفر جمعیت دارد. این سرزمین به خاطر قرار گرفتن در شمال تنگه جبل الطارق بین دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس از اهمیت استراتژیک فراوان برخوردار است مخصوصا با توجه به اینکه نیمی از تجارت جهان نیز در این منطقه اتفاق می‌افتد و باید از این تنگه عبور کند.

دنیای امروز ما به جز جبل الطارق، هفت گلوگاه مهم اقتصادی در سطح دریا‌ها و اقیانوس‌ها دارد که بسته شدن هر یک از آن‌ها می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری به کشور‌ها بزند.

این هفت گلوگاه عبارتند از: تنگه هرمز، باب المندب و کانال سوئز در خاورمیانه و شمال آفریقا و از آن سو کانال پاناما در آمریکای مرکزی و تنگه مالاکا در شرق آسیا به اضافه دو تنگه بسفر و دار دانل در شرق اروپا. اما دلیل اهمیت هر یک از این تنگه‌ها چیست؟

تنگه هرمز

تنگه هرمز در میانه کشور ما و عمان قرار گرفته است با این حال از نظر دریانوردی، عبور و مرور اغلب در دریایی صورت می‌گیرد که متعلق به کشور عمان است.

این تنگه خلیج فارس را به دریای عمان متصل می‌کند و در واقع دهانه اتصال بن بستی به نام خلیج فارس به آب‌های آزاد جهان است. اهمیت تنگه هرمز بیش از هر چیز به دلیل اهمیت انرژی در جهان است. از این تنگه که کمترین عرض آن ۳۳ کیلومتر است، روزانه حدود ۱۹ میلیون بشکه نفت منتقل می‌شود.

از این نظر اقتصاد برخی از کشور‌های جهان به شدت به این تنگه وابسته است. مثلا ۷۵ درصد از کل واردات نفت ژاپن از این تنگه اتفاق می‌افتد. نکته جالب این است که برای انتقال ۸۵ درصد از کل نفت و محصولات نفتی کشور‌های حاشیه خلیج فارس که از این تنگه می‌گذرد، روش‌های جایگزین کمتری وجود دارد و از این روست که تهدیدات ایران برای بستن این تنگه، همیشه از سوی جهان جدی گرفته می‌شود.

باب المندب

در واقع پیچی است که از اقیانوس هند به سمت دریای سرخ و کانال س. وئز وجود دارد. این بخش از جهان در اختیار سه کشور یمن، جیبوتی و اریتره است؛ کشور‌هایی که در سیاست خارجی کشورمان در سال‌های اخیر جای حساسی دارند، ولی متاسفانه جایگاه آن‌ها در این دیپلماسی همواره از سوی بخشی از مردم مورد تمسخر قرار می‌گیرد.

واقعیت این است که باب المندب هم در واقع بیشتر اهمیت خود را به خاطر بخش انرژی دارد به نوعی که گفته شده هر روز حدود ۵ میلیون بشکه نفت از این تنگه و در واقع از سمت آسیا و خاورمیانه به سمت اروپا منتقل می‌شوند.

کانال سوئز

کانال سوئز کانالی است در اختیار دولت مصر که در سال ۱۸۶۹ باز شده و باعث شده که طول سفر از آسیا به آفریقا حدود ۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر کمتر شود. این کانال باعث می‌شود که کشتی‌ها بتوانند بدون دور زدن قاره آفریقا از دریای سرخ به دریای مدیترانه راه پیدا کنند و از آنجا به واسطه تنگه جبل الطارقی که پیش از این از آن حرف زدیم بتوانند به شمال اروپا با آمریکا سفر کنند.

آمار‌های مربوط به سال ۲۰۱۳ نشان میدهد که سالانه نزدیک به ۱۷ هزار کشتی از این کانال برای عبور و مرور استفاده می‌کنند و این در حالی است که ظرفیت این کانال حدود ۲۵ هزار کشتی است. نکته جالبی است اگر بدانید که عربستان سعودی با وجود اینکه از سه طرف در آب احاطه شده، اما در واقع برای هر گونه عبور و مرور نیاز به گذشتن از یکی از این سه تنگه یعنی هرمز، باب المندب یا کانال سوئز دارد که به ترتیب در تسلط ایران، یمن و مصر است که از گذشته یا با این کشور دشمن بوده اند یا رقیب منطقه‌ای و اساسا یکی از مهم‌ترین انگیزه‌های عربستان برای حضور در جنگ یمن همین تسلط بر باب المندب است.

کانال پاناما

کانال دست ساز دیگری که باعث شده جهان بتواند به سادگی از میان آمریکای شمالی و مرکزی، از اقیانوس اطلس به اقیانوس آرام برود، کانال پاناما است. این کانال در سال ۱۹۱۴ تاسیس شده و گفته شده که در ۵ درصد از کل تجارت جهانی که از طریق دریا صورت می‌گیرد و نیز ۱۲ درصد از کل تجارت دریایی در آمریکا نقش موثر دارد. اهمیت این کانال تا اندازه‌ای است که شاید بتوان گفت: در صورت نبودن چنین کانالی، این کشور نیز مانند برخی دیگر از کشور‌های آمریکای مرکزی مثل کاستاریکایا گواتمالا و السالوادور، فقیر و گمنام باقی می‌ماند

تنگه مالاکا

این تنگه در شرق آسیا، اگرچه خیلی مشهور نیست، ولی نقش عجیب و غریبی در تجارت جهانی دارد. حدود یک چهارم از کل نفت جهان یعنی ۱۶ میلیون بشکه نفت به صورت روزانه از این تنگه که عرض آن سه کیلومتر است عبور می‌کند. گفته می‌شود اگر کسی بتواند این تنگه که در میانه اندونزی، سنگاپور و چین قرار گرفته را تحت تسلط خود قرار دهد، در واقع توانسته دست خود را روی گلوی اقتصاد بزرگی مثل چین بگذارد. خوب است بدانید که اساسا رشد کشوری مثل سنگاپور، منوط به قرار گرفتن در حاشیه همین تنگه و استفاده از تجارت دریایی وسیع صورت گرفته از آن است.

داردانل و بسفر

روس‌ها همیشه از نداشتن دسترسی به آب‌های گرم در عذابند، ولی واقعیت این است که اگر ترکها، دو تنگه خود یعنی تنگه بسفر در شهر استانبول و تنگه داردانل در شمال غربی کشور خود را به روی روس‌ها ببندند، بزرگترین کشور جهان عملا از سمت شرق، هیچ ارتباطی با جهان نخواهد داشت. تنگه بسفر در واقع محل ارتباط دریای سیاه با دریای مرمره است و دریای مرمره از طریق داردانل به دریای اژه و مدیترانه وصل می‌شود. جالب خواهد بود اگر بدانید که یک روس برای رفتن از سوچی به لندن، باید از سه تنگه بسفر، داردانل و جبل الطارق بگذرد و از این روست که حاکمیت بر این گلوگاه‌ها برای کشور‌ها و نیز جامعه جهانی مهم است.

منبع: هفت صبح