خانوار‌های ۴ نفره تهرانی چقدر فقیرند؟

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در تازه‌ترین گزارش خود برآوردی از خط فقر در شش‌ماهه نخست سال جاری در نقاط مختلف کشور ارائه کرده است که بر مبنای آن خط فقر مطلق برای خانوار‌های چهارنفری در شهرستان تهران در شهریور‌ماه سال جاری به دو‌میلیون‌و ۸۵۰ هزار تومان رسیده است.

‌خط فقر بالاتر از حداقل دستمزد‌ها
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در ابتدای گزارش خود به انتشار‌نیافتن عمومی محاسبات و پژوهش‌های نهاد‌های رسمی کشور درباره خط فقر اشاره و اعلام کرده است که این مرکز تهیه و انتشار دوره‌ای خط فقر را در دستور کار خود قرار داده است.

مرکز پژوهش‌ها همچنین در گزارش خود درباره کاهش درخور‌توجه قدرت خرید خانوار‌ها هشدار داده و اضافه کرده است افزایش ۳۰۰ هزار تومانی خط فقر برای خانوار چهار‌نفره در شهر تهران در فاصله بهار تا تابستان ۹۷ در حالی اتفاق افتاده است که در بهترین حالت درآمد‌های خانوار در تابستان ۹۷ در مقایسه با بهار ۹۷ ثابت مانده است. به گفته مرکز پژوهش‌های مجلس این رقم که برای فقرا چشمگیر است، لزوم توجه به سیاست‌های حمایتی را نشان می‌دهد.

این مرکز فقر مطلق را ناتوانی در کسب حداقل استاندارد‌های زندگی تعریف کرده و براساس محاسبات خطر فقر در سال ۹۵، با توجه به شاخص‌های قیمت استانی در گروه‌های مختلف، برآوردی از خط فقر در سال ۹۶ و ۹۷ ارائه کرده است. این مرکز سپس شهر‌های مختلف در استان‌های کشور را با توجه به شباهت هزینه‌های مسکن و خوراک به چهار خوشه تقسیم کرده است و به ترتیب در خوشه اول استان‌های مرکزی، آذربایجان غربی، خراسان، سمنان، لرستان، گلستان، مازندران، قزوین، زنجان، همدان، اصفهان، گیلان، هرمزگان، بوشهر، کردستان، خراسان شمالی، سیستان‌و‌بلوچستان و شهرستان تبریز، شهرستان اصفهان و شهرستان اهواز، در خوشه دوم استان‌های اردبیل، خوزستان، خراسان رضوی، فارس، خراسان جنوبی، چهارمحال‌و‌بختیاری و کهگیلویه‌و‌بویراحمد، در خوشه سوم استان‌های کرمانشاه، البرز، قم، تهران، شهرستان مشهد، شهرستان کرمانشاه، شهرستان کرج، شهرستان شیراز و در خوشه چهارم شهرستان تهران قرار گرفته است.

همچنین مقادیر سرانه معادل با فرض نفر اول برابر یک، نفر دوم برابر ۰.۷ و نفرات بعدی برابر ۰.۵ در نظر گرفته شده است. بر مبنای محاسبات مرکز پژوهش‌ها، خط فقر ماهانه در شهرستان تهران در سال ۱۳۹۵ برای یک خانواده چهار‌نفره، دو‌میلیون‌و ۷۶ هزار تومان بوده است که در تابستان ۹۷ برای همان خانوار دو‌میلیون‌و ۷۲۸ هزار تومان برآورد می‌شود. به گفته مرکز پژوهش‌ها با توجه به اینکه فقرا در مقایسه با افراد جامعه، سهم بیشتری از هزینه‌های خود را به گروه خوراکی تخصیص می‌دهند، پیش‌بینی می‌شود با توجه به رشد درخور توجه شاخص قیمت برخی گروه‌ها (نظیر گروه خوراکی) در سال ۹۷ در مقایسه با سال‌های گذشته خط فقر نیز در ادامه سال ۹۷ با مقدار رشد بیشتری روبه‌رو باشد.

نکته جالب توجه درباره گزارش مرکز پژوهش‌ها این است که اگرچه این مرکز خط فقر مطلق برای خانوار چهارنفره در شهرستان تهران در تابستان ۹۷ را دو‌میلیون‌و ۷۲۸ هزار تومان برآورد کرده، در همین گزارش خط فقر معادل با شهریور ۹۷ را برای همین خانوار، دومیلیون‌و ۸۵۰ هزار تومان محاسبه کرده است که نشان می‌دهد خط فقر در ماه‌های گذشته به شکل درخور‌توجهی در حال رشد بوده و با توجه به شیب موجود احتمالا در‌حال‌حاضر (آذر ۹۷) از مرز سه میلیون تومان برای خانوار‌های چهارنفره در شهرستان تهران گذر کرده است.

احتمالی که در صورت صحت آن می‌توان مبنا قراردادن درآمد زیر سه میلیون تومان از سوی دولت برای ارائه سبد‌های حمایتی و ریشه‌کن‌کردن فقر مطلق را نامناسب دانست و احتمالا دولت باید برای ساکنان شهرستان تهران کف درآمدی دیگری را در نظر بگیرد تا بتواند ادعا کند با سبد‌های حمایتی‌اش فقر مطلق را از بین برده است.

نکته مهم دیگر درباره این گزارش این است که خط فقر در تابستان ۹۷ در کم‌هزینه‌ترین خوشه مناطق شهری برای یک خانواده چهارنفره یک‌میلیون‌و ۳۳۱ هزار تومان بوده است که ۳۰۰ هزار تومان بیشتر از حداقل دستمزد‌ها در سال ۹۷ است. عددی که نشان می‌دهد همه خانوار‌های چهارنفره و بزرگ‌تر شهرنشین در سراسر کشور که تنها متکی به حقوق حداقل دستمزد قانون کار سرپرست خود هستند، زیر خط فقر مطلق قرار دارند. براساس برآورد‌های مرکز پژوهش‌های مجلس می‌توان نتیجه‌گیری کرد خط فقر مطلق سرانه در شهرستان تهران نیز از حداقل دستمزد عبور کرده است یعنی این میزان دستمزد برای رفع گرسنگی و تهیه سرپناه یک نفر نیز در شهرستان تهران کافی نیست. نتیجه‌گیری تکان‌دهنده‌ای که نشان می‌دهد حداقل دستمزد قانون کار در‌حال‌حاضر دیگر نه‌تن‌ها جنبه حمایتی از کارگران را ندارد؛ بلکه حتی برای تأمین مسکن و خوراک حداقلی کارگران حداقل‌بگیر با یک همسر و دو فرزند نیز کافی نیست.

در این گزارش همچنین مناطق روستایی کشور به پنج خوشه تقسیم شده اند که در خوشه اول استان‌های تهران و البرز، در خوشه دوم استان‌های خوزستان، چهارمحال‌و‌بختیاری، هرمزگان، گیلان، کرمان، فارس، لرستان، گلستان، مازندران و بوشهر، در خوشه سوم استان‌های آذربایجان شرقی، کردستان، یزد، خراسان جنوبی، مرکزی، همدان، اردبیل، سمنان، خراسان رضوی، آذربایجان غربی و خراسان شمالی، در خوشه چهارم استان‌های زنجان، کرمانشاه، اصفهان، قم و قزوین و در خوشه پنجم استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، ایلام و کهگیلویه‌و‌بویراحمد قرار گرفته‌اند. بر مبنای این برآورد‌ها در تابستان سال جاری خط فقر مطلق در روستا‌های استان‌های تهران و البرز یک‌میلیون‌و ۵۷۸ هزار تومان بوده است. همچنین خط فقر در ارزان‌ترین مناطق روستایی کشور، یعنی مناطق روستایی استان‌های سیستان‌و‌بلوچستان، ایلام و کهگیلویه‌و‌بویراحمد برای خانوار‌های چهارنفره ۷۸۱ هزار تومان بوده است.

‌لزوم سیاست‌های حمایتی
مرکز پژوهش‌ها در بخش دیگری از گزارش خود به لزوم اجرای سیاست‌های حمایتی تأکید کرده و افزوده است: با توجه به رشد خط فقر و افزایش خط فقر در‌حالی‌که درآمد خانوار ثابت است، می‌توان انتظار داشت که درصد بیشتری از افراد جامعه به زیر خط فقر رفته باشند و نرخ فقر در مقایسه با رقم حدود ۱۵ درصدی در سال ۹۵ با افزایش مواجه شده باشد.

همچنین با توجه به روند فزاینده شاخص عمومی قیمت‌ها خط فقر در ماه‌های آینده مجددا افزایش خواهد یافت. مرکز پژوهش‌های مجلس در پایان این گزارش تأکید کرده است سیاست‌های حمایتی به کار گرفته‌شده در‌حال‌حاضر هدفمند نیستند و با توجه به پراکندگی زیاد خط فقر در کشور (به گونه‌ای که خط فقر در شهرستان تهران، در حدود ۳.۵ برابر خط فقر در مناطق روستایی ایلام یا سیستان‌و‌بلوچستان است) نباید یک سیاست حمایتی یکسان در کل مناطق کشور به اجرا گذاشته شود. این گزارش همچنین اشاره کرده است که افزایش یکسان دستمزد‌ها در سراسر کشور به دلیل آنکه می‌تواند در برخی مناطق به افزایش تحمل‌ناپذیر هزینه‌ها برای کارفرما و اخراج کارگران منجر شود و در برخی مناطق دیگر حداقل هزینه‌های کارگران را نیز تأمین نکند، سیاست درستی نیست.