حاشیه‌های ناتمام نالوکسان و مهناز افشار

سمیرا حسینی | چندروزی است مهناز افشار، بازیگر سینما، با انتشار ویدئویی در صفحه شخصی خود در اینستاگرام و توییترش که میلیون‌ها دنبال‌کننده دارد، حاشیه جدیدی برای خود ایجاد کرده است؛ حاشیه‌هایی که باعث شد فردای همان روز به دلیل مداخله در امر پزشکی و معرفی آمپولی برای معتادان در فضای مجازی، برای ارائه پاره‌ای توضیحات به دادسرا احضار شود.

او در این کلیپ درباره آمپولی به نام نالوکسان حرف می‌زند که می‌تواند از سوء‌مصرف مواد مخدر جلوگیری کند و مردم می‌توانند آن را بدون نسخه پزشک از داروخانه‌ها تهیه کنند. بلافاصله پس از انتشار این ویدئو، وزارت بهداشت اعلام کرد تزریق این دارو بدون تجویز پزشک خطرناک است و بهتر است سلبریتی‌ها دارو و درمان را به اهلش واگذار کنند، البته ماجرا به همین‌جا ختم نشد و روز گذشته موافقان صحبت‌های مهناز افشار به صحنه آمدند. تعدادی از کارشناسان حوزه اعتیاد که با در اختیار قراردادن این دارو به مردم موافق بودند، در گفتگو با رسانه‌ها از مهناز افشار دفاع کردند. به گفته برخی از آنها، سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان کمپینی نیز برای عرضه نالوکسان برای جلوگیری از مرگ معتادان را تشکیل داده‌اند.

بیشتر بخوانید: مهناز افشار داریوش اقبالی و آمپول نالوکسان

حمید ابراهیم‌زاده، روان‌پزشک و درمانگر اعتیاد، یکی از کسانی است که صحبت‌های مهناز افشار را اشتباه نمی‌داند. او دراین‌باره می‌گوید: «در کشور کانادا نیز این دارو در اختیار مردم قرار می‌گیرد، اما خانم افشار می‌توانست کمی پخته‌تر درباره این موضوع صحبت کند. برای فردی که دچار اوردوز شده، ثانیه‌ها هم خیلی مهم است، چون اگر به‌موقع درمان نشود، دچار مرگ مغزی می‌شود، اما باید این را هم در نظر گرفت که اگر این دارو به فردی که بیماری قلبی دارد یا سنش بالاست تزریق شود، خطر سکته قلبی وجود دارد، اما در افراد جوان هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند».

به اعتقاد این درمانگر اعتیاد، بهتر است این دارو در کشور ما نیز با دادن آموزش در اختیار اطرافیان افراد پرخطر قرار بگیرد. در شهر ونکوور کانادا نیز گروهی با دادن آموزش‌های لازم به اطرافیان افراد پرخطر این دارو را در اختیار آن‌ها قرار می‌دهند.

آذرخش مکری، درمانگر اعتیاد و استاد روان‌پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران، نیز موافق صحبت‌های این بازیگر سینماست. او در گفتگو با خبرآنلاین با بیان اینکه سازمان بهداشت جهانی و بسیاری از محققان و سازمان‌های مردم‌نهاد در جهان، کمپین عرضه نالوکسان برای جلوگیری از مرگ معتادان را پیگیری می‌کنند، می‌گوید: اظهارات مهناز افشار چندان اشتباه نیست و در حال ورود به گایدلاین‌های درمان وابستگی به مواد است.

مکری توضیح می‌دهد که بر اساس این گایدلاین‌ها، نالوکسان باید در اختیار معتادان و خانواده‌ها باشد و در صورت مشاهده مصرف‌کننده‌ای که در اغما رفته است، آن را به وی تزریق کنند تا از مرگ قریب‌الوقوع جلوگیری شود. این شیوه در حال مطرح‌شدن به صورت رویه‌ای جهانی است. ما در سال‌های ۸۰ این تز را در ایران مطرح کردیم، ولی متأسفانه نتوانستیم پشتوانه لازم را کسب کنیم، ولی اکنون توسط نهاد‌های معتبر جهانی مطرح شده است. نکته جالبی که مورد غفلت قرار گرفته این است که کپسول نالترکسون به وفور در اختیار مردم و معتادان است و قدرت یک کپسول ۵۰ میلی‌گرمی حدودا صدبرابر یک آمپول نالوکسان است.

به اعتقاد دکتر عمران محمدرزاقی، پژوهشگر و درمانگر اعتیاد، نیز با توجه به اینکه نالوکسان دارویی با عوارض جانبی نزدیک به صفر است، بنابراین مصرف آن در اکثر موارد بهتر از عدم مصرف آن است. با توجه به محدودیت‌های نظام بهداشتی ایران که البته گاهی هم ناشی از محدودیت نبوده و به دلیل کج‌سلیقگی شرکت‌های داروسازی است، در ایران اسپری بینی نالوکسان که مصرف بسیار ساده‌ای دارد موجود نیست. استفاده از داروی تزریقی موجود، توسط دیگر مصرف‌کنندگان مواد که تسلط مناسبی در تزریق دارند، کلید نجات یک فرد مبتلاشده به مسمومیت با مواد اوپیوئید است.

رزاقی می‌گوید: «متأسفانه رویکرد‌های پزشک‌سالارانه‌ای که در نظام‌های کمترپیشرفته مدیریت سلامت وجود دارند تصور می‌کنند که همه امور درمان باید توسط پزشک صورت گیرد، درحالی‌که فرایند درمان بیماری‌ها یک طیف گسترده را دربر می‌گیرد که بخش‌هایی از آن را خود بیمار می‌تواند و باید انجام دهد؛ مثل استفاده از دارو‌های over the counter نظیر استفاده از قرص سرماخوردگی، بخش‌هایی را افراد دیگر می‌توانند انجام دهند؛ مثل موردی که جسم خارجی در گلوی فرد گیر کرده است و اجرای مانور فشار روی شکم، قسمت‌هایی را افراد آموزش‌دیده غیرپزشک مثل بهورزان انجام می‌دهند، برخی موارد را پزشکان عمومی انجام می‌دهند و برخی را هم پزشکان متخصص انجام می‌دهند. به این الگو مدیریت و سطح‌بندی بهداشت گفته می‌شود».

البته به گفته برخی از کارشناسان، چهره‌های فرهنگی، هنری و ورزشی که افراد شناخته شده‌ای در جامعه هستند، نباید در حوزه‌هایی که تخصص ندارند، اظهار‌نظر تخصصی کنند.

کیانوش جهانپور، سخنگوی سازمان غذا و دارو، دراین‌باره می‌گوید: «یک نفر خارج از نظام سلامت یک تجویز عام برای جمعیت ۸۰ میلیونی کرده و می‌گوید کسانی که دچار اوردوز شده‌اند، می‌توانند دارویی به نام نالوکسان را بدون نسخه تهیه کنند. این در حالی است که این دارو بدون تجویز پزشک ارائه نمی‌شود. در بخشی از این ویدئو، خانم افشار گفته است شش هزار نفر دچار مرگ ناشی از سوءمصرف مواد می‌شوند، برای جلوگیری از آن می‌توانید نالوکسان مصرف کنید. اول باید از ایشان پرسید چه کسی گفته است کسانی که سوءمصرف مواد مخدر دارند، فقط به دلیل اوردوز جان خود را از دست می‌دهند. آیا نالوکسان درمان عام و غیرتخصصی سوءمصرف مواد است؟ بسیاری از موارد مرگ ناشی از اوردوز به دلیل تشخیص‌ندادن اطرافیان است؛ نه به خاطر تزریق‌نکردن نالوکسان؛ و بیشتر موارد به دلیل تأخیر در مراجعه به مراکز درمانی است. تعدادی از این افراد نیز به دلیل اینکه انفرادی و در مکانی تنها دچار اوردوز شده‌اند و کسی اطرافشان نیست که آن‌ها را به مراکز درمانی برساند، دچار مرگ ناشی از اوردوز می‌شوند».

جهانپور در ادامه با بیان اینکه فکر می‌کنم برخی از دوستان اصلا این ویدئو را ندیده‌اند، می‌گوید: «نظر این کارشناسان درست و کارشناسی است؛ اما فقط در حوزه کاری خودشان. بسیاری از این افراد در حوزه درمان اعتیاد صاحب‌نظر هستند؛ اما به این موضوع توجه نکرده‌اند که اصلا صحبت چیز دیگری بوده است. متأسفانه کارشناسان به این نکته توجه ندارند که هیچ داروی تزریقی در ایران جزء دارو‌های otc (بدون نسخه) نیست و پزشک باید آن را تجویز کند».

به گفته سخنگوی سازمان غذا و دارو، ایالات متحده آمریکا بعد از سه دهه این دارو را به صورت اسپری بینی در اختیار مردم قرار داد، این در حالی است که این دارو در کشورها، به صورت تزریقی ارائه می‌شود و این محصول به صورت اسپری در ایران و خاورمیانه وجود ندارد؛ اما هر زمان به این صورت در کشور تولید شود، می‌توان دستور‌العمل‌های آن را هم صادر کرد. در کشوری مثل ما که فراورده‌های تزریقی جزء otc نیست، باید به سمتی برویم که دارو به صورت دیگری ارائه شود. ۲۰ سال پیش نیز در دنیا وقتی صحبت از الکتروشوک شد، ما نمی‌توانستیم دستگاه دی‌سی شوک را در خیابان‌ها و آپارتمان‌ها قرار دهیم تا مردم استفاده کنند. این دستگاه همان‌طور که می‌توانست یک بیمار را احیا کند، می‌توانست ۱۰ بیمار را هم به دلیل تشخیص اشتباه به کام مرگ بکشاند؛ اما امروز دستگاه AED (آی‌ای‌دی) به صورت اتوماتیک همان کار را انجام می‌دهد، ممکن است شما آن را در ایستگاه‌های مترو، قطار و آپارتمان‌ها ببینید، این دستگاه هیچ‌کدام از عوارض و ریسک‌های دستگاه قبلی را ندارد و به صورت اتوماتیک کار می‌کند و در مواقعی که تشخیص اشتباه باشد، دستگاه به صورت خودکار شوک نخواهد داد و عوارضی متوجه بیمار نخواهد شد.

جهانپور همچنین درباره ارائه این دارو در کشور کانادا افزود: «بسیاری از کارشناسان هنگامی که از ارائه این دارو به مردم صحبت می‌شود، کشور کانادا را مثال می‌زنند. در کانادا نزدیک به سه سال است که جوانان از Fentanyl به‌عنوان مواد مخدر استفاده می‌کنند که مشکلات زیادی را در این کشور ایجاد کرده است؛ به‌همین‌خاطر این کشور تصمیم گرفت برای حل معضلات ناشی از مصرف این ماده با ارائه آموزش به خانواده و اطرافیان افراد پرخطر داروی نالوکسان را در اختیار آن‌ها قرار دهد؛ اما در کشور‌های دیگر این دارو به این شکل ارائه نمی‌شود؛ البته باید به این موضوع هم توجه داشت که پیش‌از‌آن به اطرافیان افراد پرخطر آموزش‌هایی داده می‌شود».

به گفته او بسیاری از افراد می‌گویند این دارو را در اختیار معتادان قرار دهیم؛ اما این را در نظر نمی‌گیرند که معتادی که اوردوز کرده است، سطح هوشیاری‌اش پایین می‌آید و نمی‌تواند این دارو را تزریق کند و قاعدتا باید اطرافیان این کار را انجام دهند. تأکید سازمان جهانی بهداشت نیز روی آموزش و ارائه این دارو به اطرافیان افراد پرخطر است.