اعتبار منبع خبر در بحران

صدیقه ببران* | یکی از مهم‌ترین زوایای مدیریت در هر بحرانی، موضوع مدیریت رسانه‌ای در آن است، چرا که هر‌گونه سوء‌مدیریتی در این حوزه می‌تواند به تشدید بحران منجر شود و برعکس، مدیریت صحیح رسانه‌ها و اطلاع‌رسانی دقیق و صحیح و مستمر می‌تواند ابزار بسیار خوبی برای کمک به مدیران کشور برای حل و فصل امور و ساماندهی آن بحران باشد.

البته در دنیای امروز ما با طیف وسیعی از رسانه‌هایی مواجهیم که دیگر محدود به رسانه‌های سنتی نیستند، بلکه شامل طیف‌های مختلفی از رسانه‌ها، بخصوص رسانه‌های مجازی هستند که همین موضوع مدیریت بحران را پیچیده‌تر می‌کند.

اما وظیفه رسانه در مواجهه با یک بحران چیست؟ بر اساس اصول و چارچوب‌های رسانه‌ای، وظایف یک رسانه در قبال بحران‌های مختلف را می‌توان به سه بخش قبل از بحران، حین بحران و بعد از بحران تقسیم‌بندی کرد. چرخه‌ای که اگر هر یک از آن‌ها بلنگد، باعث خواهد شد تا کل فرآیند اطلاع‌رسانی و آگاه‌سازی شهروندان در زمان بحران مختل شود و چه بسا فجایع بزرگی رخ دهد.

در بخش اول یعنی قبل از بروز بحران، رسانه‌ها باید به صورت جامع و کامل و مستمر نسبت به اطلاع‌رسانی به شهروندان و آگاه‌سازی آن‌ها در قبال خطرات احتمالی اقدام کنند تا با هوشیاری شهروندان و مسوولان، خسارت‌های ناشی از بحران کمتر و کمتر شوند.

در زمان وقوع بحران نیز وظیفه یک رسانه اطلاع‌رسانی به شهروندان در خصوص آن رخداد و خبررسانی از آخرین وضعیت موجود به آنهاست تا هم از شرایط لحظه‌ای اطلاع داشته باشند و بتوانند برای خود و خانواده‌های‌شان تصمیم‌گیری کنند و هم اینکه با اطلاع داشتن در مورد وضعیت موجود به آرامشی نسبی برسند و در بی‌خبری نباشند. پس از فروکش کردن بحران نیز رسانه‌ها نقش موثری را دارند و می‌توانند در فرآیند بازسازی و بخصوص در جریان آسیب‌های روحی و روانی و تالماتی که ...

برای حادثه‌دیدگان رخ می‌دهد، کمک‌های شایانی کنند. البته در این زمینه رسانه‌ها باید به حد کفایت از دانش روانشناسی رسانه‌ای برخوردار باشند تا بتوانند با انتشار درست اقدامات در دست انجام از بازسازی‌ها و... ابزاری باشند برای کاهش آلام خسارت‌دیدگان و داغ‌دیدگان. اما این‌ها تمام ابعاد اطلاع‌رسانی در زمان بحران نیست. واقعیت این است که تمام اطلاع‌رسانی در زمان بحران به بخشی به نام «اعتبار منبع خبر» وابسته است.

به زبان ساده اگر منبع اخبار موثق نباشند، رسانه نمی‌تواند عملکرد مناسبی برای هدایت بحران داشته باشد. در مورد سیل اخیر کشور، با اینکه انصافا نسبت به گذشته، شاهد حضور پررنگ‌تر و بهتری از صدا و سیما در مناطق سیل‌زده و انعکاس اخبار بودیم و بخش رسمی کشور تا ۹۰ درصد آماده اطلاع‌رسانی صحیح به رسانه‌ها بود، اما باز هم به دلیل نبود سازمانی منسجم و یکپارچه شاهد انتشار اخباری نادرست و حتی بحران آفرین از سوی برخی رسانه‌ها و بخصوص در فضای مجازی بودیم.

بخصوص آنکه این سیل در زمان تعطیلاتی رخ داد که بسیاری از رسانه‌ها و به‌ویژه رسانه‌های مکتوب در تعطیلات نوروزی به سر می‌بردند و نمی‌توانستند کمکی باشند برای اطلاع‌رسانی به شهروندان. این در حالی است که سازمان مدیریت بحران کشور، به حق تمام تلاش خود را برای کمک به آسیب‌دیدگان این سیل به کار گرفته بود ولی از آنجایی که این سازمان فاقد بخش رسانه‌ای منسجم و واحدی بود، نتوانست در مدیریت اطلاع‌رسانی و رسانه‌ای این سیل به خوبی عمل کند.

برای همین به نظر می‌رسد برای مواجهه با انواع حوادث طبیعی و بحران‌های مختلف بهتر است، سازمان مستقلی زیر نظر وزارت کشور به عنوان متولی مدیریت بحران تشکیل شود که به صورت حرفه‌ای و علمی، منبعی باشد برای انتشار اخبار و گزارش‌های این حوادث و البته منبعی برای کسب آخرین اخبار توسط رسانه‌ها.

امیدواریم با توجه به حادثه‌خیز بودن کشورمان و تجاربی که در طول سال‌های اخیر در مورد مواجهه با بحران‌های مختلف مثل زلزله و سیل کسب کرده‌ایم به زودی شاهد شکل‌گیری مرکزی رسانه‌ای با مشخصاتی کاملا حرفه‌ای برای اطلاع‌رسانی در مواقع بحرانی باشیم.

٭مدرس دانشگاه و عضو هیات علمی گروه ارتباطات دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه