فروپاشی دیپلماسی ترامپ علیه ایران

پس از یک سال انجام تعهدات هسته‌ای از سوی ایران پس از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای، این احساس بیش از هر زمان دیگری در گذشته قوت گرفته است که تلاش‌ها برای وادار کردن ایران به حضور در پای میز مذاکره می‌تواند در جهت عکس، پای دو کشور را به جنگی باز کند که رهبران دو طرف نیز تاکید می‌کنند مایل به آن نیستند.

این فرض که ایران وادار به مذاکره می‌شود در بهترین حالت تردید‌آمیز است که این مساله به منزله فروریختن بنیان‌های سیاستی است که ترامپ در برابر ایران دنبال می‌کند.

از سوی دیگر چالش جدیدی که برای آمریکا ایجاد شده تامین امنیت نفتکش‌ها در خلیج‌فارس است که به اعتقاد کارشناسان واشنگتن به تنهایی توان انجام آن را ندارد درحالی‌که متحدان آمریکا نیز تمایلی برای همکاری در این زمینه نشان نمی‌دهند. روزنامه نیویورک‌تایمز در گزارشی به تشریح چرایی شکست سیاست ترامپ علیه ایران و پیامد‌های خطرناک آن پرداخته و می‌نویسد: پس از قدم نهادن به کاخ‌سفید با وعده رفع دو بحران هسته‌ای، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا اکنون در مسیری مشابه با روسای‌جمهور پیشین این کشور قرار گرفته است و به‌سوی تقابل با ایران و بازی شطرنج با کره‌شمالی حرکت می‌کند.

بیانیه ایران در روز دوشنبه مبنی بر عمل نکردن به محدودیت‌های ذخیره‌سازی سوخت هسته‌ای طی ۱۰ روز آتی منجر به آغاز فاز جدید و خطرناکی از تقابل با غرب خواهد شد. ایران کماکان فاصله‌ای یکساله و شاید بیشتر را برای رسیدن به نقطه ساخت سلاح هسته‌ای پیش‌رو دارد، درحالی‌که بنابر ارزیابی کارشناسان اطلاعاتی در آمریکا، برخلاف تمایل مداوم ترامپ برای گفتگو با کیم‌جونگ‌اون، رهبر کره‌شمالی، این کشور دارای ده‌ها بمب هسته‌ای است.

مشخص نیست ترامپ از این اصرار‌ها برای دیدار با اون چه سودی کسب می‌کند. در روز دوشنبه، شی‌جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین که تامین‌کننده اصلی سوخت و کمک‌ها به رژیم کره‌شمالی است، اعلام کرد که نخستین سفر رسمی خود را به پیونگ‌یانگ انجام خواهد داد که به منزله موفقیت پروپاگاندای اون است.

رهبر کره‌شمالی همچنین به‌تازگی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه نیز دیدار کرده است. پیام تصمیمات اون واضح است: حتی درصورت عدم توافق با واشنگتن، او کارت‌های دیگری برای بازی کردن دارد که مبتنی بر تداوم روابط تجاری با دو قدرت جهانی است که به پدربزرگ اون در جنگ با آمریکا کمک کردند. اما درحالی‌که ترامپ با اعزام هزار نیروی نظامی جدید به منطقه نشان داده است که از دید او افزایش توانایی‌های هسته‌ای ایران یک بحران جدی است، کماکان اشتیاق فراوانی برای گشایش روابط با کره‌شمالی دارد که به‌طور علنی گزارش‌هایی را که از تلاش کره‌شمالی برای توسعه تسلیحات کشتار جمعی خبر می‌دهند، رد می‌کند.

او در پاسخ به پرسش مجری شبکه «ای‌بی‌سی» در مورد این دست از گزارش‌ها گفت: «نمی‌دانم. امیدوارم این اتفاق رخ ندهد. اون به من قول داده است که چنین کاری نمی‌کند!» در این میان، اما «بدعهدی‌ها» چه واقعی و یا خیالی و نادرست هسته اصلی تقابل ترامپ با ایران و کره‌شمالی است.

ایرانی‌ها بر این باورند که در سال ۲۰۱۵ توافق کرده‌اند تا برای یک دوره ۱۵ ساله غنی‌سازی اورانیوم خود را متوقف کنند و در عوض بتوانند از مزایای سرمایه‌های خارجی و برداشتن تحریم‌ها بهره‌مند شوند.

اما ترامپ توافق هسته‌ای را «فاجعه» دانست و به‌رغم مخالفت بسیاری از شرکا و متحدان کلیدی واشنگتن، آمریکا را از آن خارج کرد. اگر ایران به وعده خود برای نادیده‌گرفتن محدودیت‌های برجامی در زمینه تولید سوخت عمل کند، ماه آینده زمان گریز هسته‌ای- زمان لازم برای ساخت بمب- به کمتر از یک سال پس از حصول برجام می‌رسد.

مقامات ایران همواره ضمن رد فرافکنی و ادعا‌های آمریکا و غرب پیرامون برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، بر صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای کشورمان تاکید کرده‌اند. فاصله زمانی یک‌ساله نوعی تضمین ایمنی بود که دولت اوباما سال‌ها پیش آن را هدف‌گذاری کرد. به‌نظر می‌رسد که مقامات ایران درحال آزمون اعضای باقی‌مانده در برجام به‌ویژه سه قدرت اروپایی آلمان، انگلیس و فرانسه هستند تا دریابند که آیا این کشور‌ها در برابر واشنگتن تسلیم خواهند شد یا خیر.

تهران می‌گوید درصورتی که اروپایی‌ها با کمک به ایران به‌رغم وجود تحریم‌های سرسختانه واشنگتن موافقت کنند، برجام حفظ خواهد شد؛ خواسته‌ای که انجام آن بسیار بعید است. با این وجود اروپایی‌ها ترامپ را مقصر حرکت ایران به‌سوی خروج از توافقی می‌دانند که یک دستاورد دیپلماتیک برای اروپا بود.

با وجود خواسته تعداد اندکی از جنگ‌طلبان آمریکایی برای واکنش نظامی به ایران، تهران این‌بار اطمینان دارد که متحدان اصلی واشنگتن از عملیات نظامی در خلیج‌فارس یا علیه تاسیسات هسته‌ای ایران حمایت نمی‌کنند. با این حال به‌دلیل بالا بودن تنش‌ها، اشتباهات محاسباتی می‌تواند موجب آغاز یک درگیری نظامی شود.

اکنون ترامپ در مواجهه با ایران با دو چالش جدی روبه‌رو است: اطمینان یافتن از امنیت خلیج‌فارس برای تردد نفتکش‌ها و محدود ساختن برنامه هسته‌ای ایران که حل هیچ‌یک از آن دو آسان نخواهد بود. حمید بعیدی‌نژاد، سفیر ایران در بریتانیا در گفتگو با سی‌ان‌ان گفت: «متاسفانه ما درحال حرکت به‌سوی یک تقابل هستیم.» این دیدگاه ممکن است با هدف تعمیق شکاف‌ها میان اروپا و آمریکا بیان شده باشد.

اما رخداد‌های چند هفته گذشته نشان داد وعده ترامپ برای احیای احترام به قدرت آمریکا که به‌طورخودکار می‌تواند موجب توقف برنامه‌های هسته‌ای خطرناک شود با تردید‌های جدی مواجه شده است. در مورد ایران، ایده ترامپ آن بود که پس از رها کردن برجام و بازگرداندن تحریم‌ها، ایران خواهد شکست.

البته در برخی از زمینه‌ها مانند ارزش پول و رشد اقتصادی این کشور، این اقدام تاثیر‌گذار بود، اما به‌جای تسلیم شدن خشم ایرانی‌ها افزایش یافته به‌طوری‌که ترامپ را برای تصمیم‌گیری با دشواری مواجه کرده است. برت مک‌گورک، نماینده پیشین ترامپ در ائتلاف ضدداعش به‌تازگی در مطلبی نوشت: «اجرای کمپین فشار حداکثری واشنگتن علیه ایران تنها توسط اندکی از متحدان حمایت می‌شود، چراکه نگرانی‌ها در مورد پیامد‌های قانع نشدن ایران به مذاکره بسیار جدی است.»

وی افزود: «این فرض که ایران وادار به مذاکره می‌شود در بهترین حالت تردید‌آمیز است که این مساله به منزله فروریختن بنیان‌های سیاستی است که ترامپ در برابر ایران دنبال می‌کند. ایران اکنون تصمیم استراتژیک خود را بر پایه مقاومت علیه فشار‌های اقتصادی و پاسخ‌های غیرمستقیم علیه واشنگتن بنا کرده است که جای تعجب نیز ندارد.» مشکل اصلی آن است که آمریکایی‌ها به این باور رسیده‌اند که ایران مسوول حملات هفته گذشته علیه چند نفتکش در دریای عمان بوده است.

حتی آدام شف، رئیس کمیته اطلاعاتی مجلس نمایندگان که ارتباط خوبی با ترامپ ندارد نیز به وجود «مدارک فراوان» درخصوص مسوولیت ایران اشاره کرده است. این درحالی است که جمهوری اسلامی ایران هر گونه دست داشتن در این حملات را رد کرده و این حوادث را «مشکوک» خوانده است. اما تامین امنیت خلیج‌فارس برای تردد ایمن نفتکش‌ها مستلزم حضور تعداد کافی ناو‌ها، شناور‌ها و قابلیت شناسایی برای نظارت بر تمامی تردد‌هایی است که به سواحل ایران نزدیک می‌شوند.

جان کربی، سخنگوی پیشین وزارت‌خارجه آمریکا در زمان مذاکرات هسته‌ای و نظامی پیشین این کشور معتقد است برای ایجاد چنین وضعیتی باید یک ائتلاف شکل بگیرد. وی افزود: «این درحالی است که آمریکا به تنهایی نمی‌تواند ناو‌های کافی را به منطقه اعزام کند.»

در حین اجرای این نمایش‌ها، هیچ فردی به اندازه کیم‌جونگ‌اون تحولات منطقه را رصد نمی‌کند. او فردی است که برخلاف ایران، رئیس‌جمهور ترامپ را به بازی گرفته است. او می‌داند تا زمانی که موضوع ایران تیتر‌ها را به خود اختصاص داده است می‌تواند با خیالی آسوده به تولید سوخت و سلاح هسته‌ای بپردازد.