چرا متادون سر از داروخانه‌ها درآورد؟

شهرزاد همتی | با وجود مخالفت درمانگران اعتیاد، بالاخره ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام کرد که رسما توزیع متادون را به داروخانه‌ها سپرده است. حمید جمعه‌پور، دبیر کمیته درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر، گفت: مصوبه جلسه ستاد مبارزه با مواد مخدر نهاد ریاست‌جمهوری واگذاری توزیع داروی متادون مخدر در داروخانه‌هاست و ما موظفیم این مصوبه را در مسیر ارجاع قرار دهیم و سازوکار‌های آن از مسیر کمیته درمان به ریاست دکتر جان‌بابایی معاون درمان وزارت بهداشت باید دنبال شود.

او همچنین درباره نشت متادون به بازار سیاه و توزیع آن در داروخانه‌ها اظهار کرد: مصوبه توزیع دارو‌های مخدر به داروخانه‌ها هشتم مرداد تصویب شده است و دو ماه فرصت داریم که نتیجه اقدامات لازم در زمینه اجرای این مصوبه را اعلام و آن را اجرائی کنیم و هفته آینده ستاد درمان مبارزه با مواد مخدر در این زمینه برگزار خواهد شد.

نشت متادون به بازار سیاه مسئله پیچیده‌ای است و باید توجه داشت که متادون مخدری تحت کنترل است که با تدابیر خاص تهیه، تولید و توزیع می‌شود. نشت متادون به بازار سیاه می‌تواند از چندین منبع باشد؛ چراکه این دارو می‌تواند از بستر کارخانه، شرکت پخش، کمپ‌های ترک اعتیاد و بیمار به بازار سیاه نشت پیدا کند.

دبیر کمیته درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر افزود: یکی از اقدامات ما در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر و سازمان غذا و دارو در وزارت بهداشت این است که دارو‌های متادون باید هولوگرام‌دار شوند و این دارو از محل تولید تا رسیدن آن به دست بیمار رصد و بررسی شود.

صحبت از یک سود بزرگ است
ماجرای متادون در داروخانه یا توزیع در مراکز درمان اعتیاد، ماجرای امروز و دیروز نیست. درمانگران اعتیاد معتقدند این کار نیز درست به همان اندازه اشتباه است که زمانی داروخانه‌ها مسئول پخش سرنگ بین معتادان بودند. آن‌ها با تلاش هرچه تمام‌تر شاید به دلیل سودای اقتصادی، اعلام کردند که باید توزیع سرنگ میان معتادان با داروخانه‌ها باشد؛ اما جو بدی که بعد از آن در داروخانه‌ها به وجود آمد، آن‌ها را مجاب کرد که توزیع سرنگ را به مراکز بسپارند.

هنوز سازوکار توزیع متادون از سوی داروخانه‌ها برای متخصصان ترک اعتیاد مشخص نیست. به صورت کلی این توزیع شامل دو شیوه متفاوت می‌شود که متادون را به جای اینکه دانشگاه علوم پزشکی در اختیار مراکز MMT (مراکز درمان نگه‌دارنده) قرار بدهد، این دارو به وسیله داروخانه‌هایی مشخص در اختیار این مراکز قرار بگیرد. شیوه دوم هم می‌گوید داروخانه‌ها مستقیما متادون را در اختیار معتادان قرار بدهند.

مشکل درمانگران حوزه اعتیاد دقیقا با همین روش دوم است. آن‌ها به دلایل متعددی با این شیوه احتمالی مخالفت می‌کنند. عباس دیلمی‌زاده، درمانگر اعتیاد و مدیر مؤسسه تولد دوباره، در گفتگو با «شرق»، درباره دلایل مخالفت درمانگران اعتیاد با این طرح می‌گوید: گفتگو‌ها و ادبیات شفاهی می‌گوید یکی از مسائلی که مطرح بوده، این است که نشتی متادون یکی از دلایل اصلی این واگذاری بوده، با این تصور که این نشتی ممکن است از سوی مراکز درمانی صورت بگیرد.

پردازش این مسئله از سوی وزارت بهداشت در جلسه‌ای انجام شد و با حضور رئیس‌جمهور این تصمیم مصوب شد؛ اما کارشناسان و متخصصان حوزه اعتیاد معتقدند این اقدام غیرعلمی و غیرکارشناسی است؛ چون یکی از دلایل مراجعه بیمار به کلینیک‌ها و مراکز درمان اعتیاد به جای عطاری‌ها، وجود مداخلات و برنامه‌های درمانی دیگری است که از سوی پزشک و گروهی که در کلینیک مستقر هستند، به وجود می‌آید و اگر این رابطه قطع شود، به نظر می‌رسد بیماران به جای گرفتن نسخه از پزشکان، احتمالا سراغ بازار آزاد می‌روند و در بازار آزاد داروی خود را تهیه می‌کنند.

این مسئله مهمی است و باید مورد توجه قرار بگیرد. او افزود: نکته دوم این است که در بسیاری از مراکز درمانی و کلینیک‌ها زمانی که بیمار برای دریافت متادون مراجعه می‌کند، در بخش جداگانه‌ای با همه بیماران مواجه می‌شود و شواهد بسیاری نشان می‌دهد که معتادان مراجعه‌کننده به دلیل مشکلاتی که دارند یا دیر‌رسیدن متادون، در این مراکز از خود رفتار‌های خشونت‌آمیز بروز می‌دهند و با داد و فریاد سعی در دریافت دارو می‌کنند و من فکر می‌کنم اگر بیمار با چنین رفتاری وارد داروخانه شود و در کنار شهروندان عادی دارو بگیرد، خود داروخانه‌ها هم تمایلی به عرضه این‌چنینی دارو به معتاد نخواهند داشت.

دیلمی‌زاده تصریح کرد: ولی مسئله اصلی به نظر من بحث اقتصادی است. این ماجرا به تولیدکننده‌ها باز‌می‌گردد و فکر کنم در این طرح و اجرا فقط منافع آن‌ها در نظر گرفته شده و منافع دیگر بازیگران عرصه درمان نگه‌دارنده از میان خواهد رفت؛ به یاد داشته باشیم که متادون به‌عنوان یک برنامه جایگزین در کشور راه‌اندازی شده و ادامه پیدا کرده.

معنا و مفهومش این است که متادون یک درمان جایگزین است و قرار بر جایگزین‌شدن متادون به جای ماده مخدر با فلسفه و نگاه کاهش آسیبی است.

گرچه بعد‌ها مداخلات و برنامه‌های غیردارویی هم به آن اضافه شد که نقش کم‌رنگ‌تری داشت؛ اما اگر ما به یاد آوریم که درمان نگه‌دارنده یک برنامه جایگزین است، باید بپذیریم که رسیدن متادون به بیمار، حتی با نشتی‌های آن هیچ مغایرتی با فلسفه وجودی و شروع این برنامه در ایران ندارد.

من حدس می‌زنم منافع تولیدکنندگان برای افزایش قیمت دارو، با حذف‌کردن کلینیک‌ها به‌عنوان واسطه بین تولیدکننده و دریافت‌کننده دارو تأمین می‌شود و آن‌ها با قدرتی که دارند، توانستند تا اینجا پیش بروند و چنین مصوبه‌ای را بگیرند.

مدیرعامل مؤسسه تولد دوباره در پاسخ به این پرسش که معتاد باید با نسخه به داروخانه مراجعه کند، گفت: هنوز طرحی یا ایده‌ای یا آیین‌نامه‌ای دراین‌باره به‌صورت رسمی ارائه نشده، ولی به نظرم باید بیمار نسخه داشته باشد و آن نسخه را احتمالا کلینیک‌ها در اختیار معتاد خواهند گذاشت.

او با اظهار بی‌اطلاعی از قیمت یک شیشه متادون تصریح کرد: این را می‌دانم که تفاوت بسیار بالایی بین قیمت دارویی که از طرف شرکت‌های دارویی فروخته می‌شود و بازار آزاد وجود دارد و این تفاوت معنادار است. از طرفی بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ هزار نفر به‌صورت رسمی در کشور داروی متادون مصرف می‌کنند؛ بنابراین این بازار اقتصادی بزرگی است که می‌تواند تولیدکننده را به بالابردن قیمت یا حذف واسطه مثل کلینیک‌ها وسوسه کند.

همچنین داروخانه‌ها با گمان اینکه یک بازار با حضور ۹۰۰ هزار نفر برایشان فراهم می‌شود و سودی از این بازار می‌برند، وسوسه می‌شوند، اما تبعات آن برای جامعه، بیمار و داروخانه زیان‌بار خواهد بود.

متادون در بازار سیاه
مطابق پیگیری‌ها قیمت فعلی یک شیشه متادون در کلینیک‌ها حدود ۷۵ تا ۸۵ هزار تومان است. خبرنگار «شرق»، در تماس با یکی از فروشنده‌های دارو و مواد مخدر متوجه شد در بازار آزاد متادون از شیشه‌ای ۱۲۰ تا ۱۵۰ هزار تومان به فروش می‌رسد و این همان دلیلی است که باعث می‌شود ستاد مواد مخدر تصمیم بگیرد فروش متادون را به داروخانه‌ها واگذار کند؛ اما معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور به‌عنوان یک کارشناس اعتیاد با این مصوبه مخالف است و می‌گوید: هرچند مراکز درمان سرپایی اعتیاد نقایصی دارند؛ اما خدمات مفیدی که ارائه می‌کنند بیشتر از نقایصشان است و ما واقعا به وجود آن‌ها در کشور نیاز داریم.

حبیب بهرامی، درمانگر اعتیاد و مدیر مؤسسه MMT سیمای سبز رهایی، با بیان اینکه هنوز اجرای این طرح قطعی نیست، تصریح می‌کند: درحال‌حاضر یک شیشه متادون را همچنان ۷۵ تومان ارائه می‌دهیم، اما در برخی مراکز به قمیت صد هزار تومان هم به فروش می‌رسد.

او بیان کرد متادون تنها برای درمان هروئین می‌تواند ثمربخش باشد در مصرف کننده تریاک خیلی مناسب نیست. شیشه هم که اصلا درمان جایگزین ندارد؛ اما برای معتاد به هروئین هم نمی‌توان مشخص کرد که یک بیمار روزانه چقدر مصرف می‌کند.

اول پزشک از دوز پایین دارو را برای معتاد شروع می‌کند تا به دوز تثبیت برسد؛ مثلا از هشت سی‌سی شروع می‌کنیم و تا دو ساعت صبر می‌کنیم و وضعیت بالینی بیمار بررسی می‌شود و اگر ببینیم الان نیاز دارد، فردا دوز دارو را بیشتر می‌کنیم. آن‌قدر به بیمار می‌دهیم تا خودش احساس رضایت کند، اما اوردوز نکند.

متادون درمان نگه‌دارنده است و قرار نیست با متادون کسی سم‌زدایی شود و ترک بکند، چون مخدری قانونی است، شرایط معتاد را بهتر می‌کند و می‌تواند به برنامه‌های دیگر زندگی‌اش برسد. بهرامی درباره توزیع متادون در داروخانه‌ها نیز می‌گوید: البته ستاد مبارزه با مواد مخدر قرار است جلساتی را مجدد برگزار کند تا نظر کارشناسان را بشنود.

این‌ها خودشان بریده‌اند و دوخته‌اند بدون آنکه نظرات کارشناسان حوزه را بدانند؛ اما اکنون منتظر برگزاری جلسات هستیم. بعد از مصوبه خیلی از درمانگران به این شیوه اعتراض کردند تا اینکه خود آقای منتظرالمهدی قول برگزاری این جلسات را داده‌اند.

وی در پایان خاطرنشان کرد: فعلا این طرح در حالت پایلوت اجرا می‌شود و آسیب زیادی به داروخانه‌ها خواهد زد. زمانی هم داروخانه‌ها سرنگ و سوزن می‌دادند و معتادان با داروخانه درگیر می‌شدند. حالا با متادون شرایط بدتر خواهد بود، چون تعداد زیادی بیمار داریم و عملا شاهدیم که در داروخانه‌ها فقط معتادان متجاهر رفت‌و‌آمد می‌کنند.

از طرف دیگر این دارو باید تحت نظر پزشک داده شود. وقتی دارو تجویز می‌شود باید زیر نظر پزشک دوره‌دیده متادون تجویز شود و یک هفته تا ۱۰ روز طول می‌کشد تا معتاد به دوز تثبیت برسد، داروخانه قرار است چگونه این کار را انجام دهد؟

به نظر می‌رسد این تصمیم به بررسی مجدد از سوی وزارت بهداشت، ستاد مبارزه با مواد مخدر و همچنین داروخانه‌ها نیاز دارد. در شرایطی که درمانگران و مسئولان بهزیستی معتقدند این طرح جدید آسیب‌زننده است، این اصرار برای واگذاری توزیع متادون از سوی داروخانه‌ها چیست؟