کیهان کلهر؛ سفیر کمانچه

نیره خادمی | نخستین مواجهه کیهان کلهر با کمانچه، اجرای استاد علی‌اصغر بهاری بود که از تلویزیون ملی ایران پخش شد. همین صدا و ساز مهجورمانده سال‌های دور، حالا او را در مسیر دریافت جوایز جهانی قرار داده است.

کلهر دو سال پیش برنده جایزه گرمی شد و امسال برنده جایزه هنرمند برتر سال ٢٠١٩ از همایش جهانی وومِکس، بزرگترین همایش موسیقی فولکلور دنیا، شده است.

یکشنبه پنجم آبان در یک روز بارانی و پاییزی در تهران، کیهان کلهر برای دریافت جایزه وومکس و البته اجرا در کنار اردال ارزنجان، نوازنده ترکیه‌ای باغلاما به تامپره فنلاند رفت. او روی صحنه و هنگام دریافت جایزه از محمدرضا شجریان و بیماری‌اش گفت و جایزه‌اش را به او تقدیم کرد: «معمولا پیش نمی‌آید که انسان وقتی زنده است مورد تجلیل واقع شود.

از این رو بسیار مفتخرم و تحت‌تأثیر قرار گرفتم، هرچند من این جایزه را دستاوردی شخصی محسوب نمی‌کنم. سال‌های بسیاری مرارت، دانش و پشتکار، پیشینه موسیقی ایرانی است که من محصول آن گذشته و پیشینه هستم.

امروز مفتخرم که این جایزه را از طرف تمام جامعه موسیقی ایرانی می‌پذیرم و به نمایندگی از جامعه موسیقی ایرانی آن را به استاد محمدرضا شجریان، استاد بزرگ موسیقی ایرانی که چند سالی است در بستر بیماری است و دلتنگ شنیدن صدایشان و بودنشان هستیم، تقدیم می‌کنم.

امیدوارم حالشان خوب باشد و این هدیه را بزرگوارانه از من بپذیرند.» از میانه‌های تابستان و درست زمانی که آلبوم جدید کیهان کلهر در بین ١٠ آلبوم برتر سال ٢٠١٩ قرار گرفته بود، مشخص شد که او برنده جایزه جهانی وومکس هم شده است.

وب‌سایت وومکس همان زمان در‌باره این هنرمند ایرانی نوشت: «برای کلهر کمانچه صدای اوست. هنگامی که می‌نوازد، انگار زبانی کامل ایجاد می‌کند که با مردم سراسر جهان از گذشته دور تا آینده ارتباط برقرار می‌کند. کیهان کلهر در طول زندگی حرفه‌ای خود با بهترین نوازندگان جای‌جای ایران همکاری و موسیقی اقوام کردستان و خراسان را مطالعه کرده است.

او با موسیقیدان‌های سایر فرهنگ‌ها نیز ازجمله شجاعت حسین‌خان از هند، یویوما و گروه بین‌المللی جاده ابریشم، اردال ارزنجان از ترکیه، تریو هلندی رامبرانت، تومانی دیاباته از مالی، گروه بروکلین رایدر و کوارتت کرونوس با زبان موسیقی دیالوگ داشته است. از این‌رو به همه این صدا‌ها اجازه می‌دهد تا صدای او را فراگیر کنند.»

درباره وومکس و همایش یک‌هفته‌ای در فنلاند
جایزه وومکس در دنیا با عنوان جایزه ورلدموزیک اکسپو شناخته شده و درواقع معتبرترین جایزه جهان برای شاخه ورلدموزیک از سال ۱۹۹۹ است. در این اکسپو بیشتر جنبه تجاری موسیقی مطرح است و هر سال در یکی از کشور‌ها برگزار می‌شود. سال ٢٠١٩ بیست‌وپنجمین دوره وومکس به مدت یک هفته در تامپره فنلاند در قالب افتتاحیه، اجرای گروه‌ها و کنفرانس‌های خبری مرتبط برگزار شد و سال آینده هم در بوداپست مجارستان برگزار خواهد شد. مرکز برگزاری اکسپوی وومکس در پنج سالن هر شب میزبان ١٥ اجرا از گروه‌های شرکت‌کننده بود.

تهیه‌کننده‌ها و ایستگاه‌های رادیویی در حاشیه همایش وومکس، در غرفه‌هایی حضور داشتند و در برخی غرفه‌ها هم مستند‌هایی مرتبط با موسیقی پخش می‌شد. نکته جالب این همایش حضور چهار تهیه‌کننده ایرانی ازجمله هرمس و شرکت صبا بود.

هرمس به مدیریت رامین صدیقی در سال ٢٠١٥ به‌عنوان تهیه‌کننده برتر جهان شناخته شد. او در چند‌سال گذشته کنسرت‌های متعددی را برای هنرمندان خارجی در ایران برگزار کرده است. گروه موسیقی خنیاگران مهر از مجموعه صبا هم در اختتامیه همایش وومکس که از ساعت ١٢ تا ٢ ظهر برگزار شد، اجرایی چند دقیقه‌ای داشتند.

٢‌هزار و ٧٠٠ گروه حرفه‌ای شامل ٣٠٠ پرفورمر آرتیست از ٩٠ کشور دنیا در این رویداد گرد هم آمدند و به تبادل نظر و تعامل پرداختند. درنهایت هم کیهان کلهر و یک تهیه‌کننده در حوزه محیط زیست در مراسم اختتامیه وومکس جایزه برترین‌ها را از دریافت کردند. بخشی از این مراسم به اجرای ٤٥ دقیقه‌ای کیهان کلهر و اردال ارزنجان، نوازنده باغلاما در دستگاه شور و آواز دشتی اختصاص داشت.

در هفته‌های گذشته قرار بود کیهان کلهر و اردال ارزنجان در ترکیه کنسرت مشترکی داشته باشند، اما کیهان کلهر به دلیل اتفاقاتی که از سوی دولت ترکیه برای مردم کُرد سوریه پیش آمد، این کنسرت را لغو کرد، اما این دو نفر دوباره در فنلاند به هم رسیدند. وومکس تنها جایزه کلهر نیست.

او در سال ٩٥، مهمترین جایزه جهانی موسیقی یعنی جایزه گرمی را دریافت کرد. این جایزه سالانه توسط «آکادمی ملی علوم و هنر‌های ضبط» به هنرمندان موسیقی اهدا می‌شود که معادل اسکار در سینماست. حالا تمام صفحات مجازی از تبریک و ستایش کیهان کلهر پر شده و برخی مدیران ارشاد ازجمله سیدمحمد مجتبی حسینی، معاون امور هنری وزیر ارشاد و محمد اله‌یاری فومنی، مدیر دفتر موسیقی وزارت ارشاد هم به‌طور جداگانه موفقیت او را تبریک گفتند.

بعد از ١٢ سالگی کمانچه شد زندگی من
کیهان کلهر البته یک روز قبل از این مراسم در مصاحبه‌ای با سایمون بروگتون، سردبیر نشریه سانگ لاینز نکات جالبی را درباره سیر زندگی حرفه‌ای خود بیان کرد.

او می‌گوید زمانی که صدای کمانچه استاد علی‌اصغر بهاری را شنیدم، کمانچه سازی مهجور بود و همین موضوع، پیدا کردن استاد برای آن را سخت کرده بود؛ به همین دلیل سراغ فراگیری سنتور و چند ساز دیگر ازجمله ویولن رفتم: «بعد از ١٢ سالگی که ردیف‌های موسیقی را یاد گرفتم، کمانچه شد زندگی من.»

کیهان کلهر از ١٧ سالگی برای فراگیری بیشتر موسیقی به ترکیه، یوگسلاوی، ایتالیا، کانادا و بعد نیویورک رفت و در تمام روز‌های دور از وطن تلاش کرد تا ارتباطش را با موسیقیدانان بزرگ ایرانی ازجمله محمدرضا لطفی حفظ کند: «تلاش کردم از جامعه موسیقی ایرانی جدا نشوم.

زندگی در خارج از ایران به من کمک کرد تا جنبه‌های دیگری را ببینم و موسیقیدانی تک‌بعدی نباشم. در طول این سال‌ها با موسیقیدانان فرهنگ‌های دیگر آشنا شدم و همین اتفاقات به شکل‌گیری زندگی حرفه‌ای من کمک زیادی کرد.» کیهان کلهر در پاسخ به این سوال که آیا فکر می‌کردید روزی سفیر کمانچه شوید؟ می‌گوید: «هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم چیزی شوم.

شما به‌عنوان کودکی که موسیقی را دوست دارید، تلاش می‌کنید تا آن را بیشتر بفهمید و بدون این‌که متوجه شوید مهمترین رکن زندگی تان می‌شود. خودت هم می‌دانی که تصمیم نداشتی موسیقیدان شوی، اما به یکباره وسط ماجرا قرار گرفته‌ای.

قطعا این موضوع خوشحال‌کننده است، چون این کار را دوست داری. به‌طور کلی این تصمیمی شخصی نیست، اما خود به خود هم صورت نمی‌گیرد؛ ترکیبی از عوامل مختلف استعداد، جدیت، پشتکار، سختکوشی، داشتن استادان خوب، شرایط سیاسی و این‌که در چه جامعه و خانواده‌ای بزرگ شدی در آن دخیل است.»

او در میانه صحبت‌هایش درباره شرایط موسیقی سنتی پس از انقلاب هم توضیحاتی داد: «اوایل انقلاب علاقه زیادی به موسیقی دیده نمی‌شد و برای مدتی آن را کنار گذاشتند، اما بعد از مدتی متوجه شدند که نمی‌شود رادیو و تلویزیون را اداره کرد، بنابراین از آن پس، نوع خاصی از موسیقی رشد کرد و شاخصه‌های موسیقی سنتی در آهنگ‌های انقلابی به کار گرفته شد.»