مقاله‌های یک و نیم میلیونی در دانشگاه!

هدی هاشمی | از همه اسم و رسم پژوهش در کشور فقط یک هفته برای پژوهشگران مانده است. در این هفته بسیاری از مسئولان از اهمیت پژوهش‌های کاربردی می‌گویند، برخی‌های دیگر هم موضوع حمایت از پژوهشگران را مطرح می‌کنند و از دانشگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیر دولتی می‌خواهند تا از پژوهش پژوهشگر حمایت کنند، همه این حرف‌ها در حالی این روز‌ها گفته می‌شود که وقتی پای درد دل پژوهشگران بنشینید، اغلب‌شان دل پری دارند.

آن‌ها بی مهری‌های بسیار دیده‌اند و حمایت مادی نمی‌شوند. اغلب پژوهش‌هایشان در ادارات و سازمان‌ها خاک می‌خورد. خیلی‌هایشان مشکلات مالی دارند و با کمترین تجهیزات و امکانات کارشان را ادامه می‌دهند چرا که اعتقاد دارند که با تحقیق و پژوهش کاربردی است که کشور به سمت توسعه پیش می‌رود.

در سوی دیگر، اما کمبود سرانه پژوهشی، ضعف مدیریت، سردرگمی مراکز پژوهشی، مشتری محور نبودن پژوهش‌ها، بها ندادن به پژوهش در بخش صنعت و سهم اندک پژوهش از تولید ناخالص ملی از دیگر مشکلاتی است که آن‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند.

سازمان‌ها بودجه پژوهشی را خرج کار‌های دیگر می‌کنند
علیرضا ناصری، یکی از پژوهشگران درباره مشکلات حوزه پژوهش می‌گوید: عمده مشکل پژوهشگران با شرکت‌های دولتی است. متأسفانه دستگاه‌های دولتی درگیر مسائل اداری هستند علاوه بر این یک ناهماهنگی بین دستگاه‌های اجرایی و نظارتی هم وجود دارد.

مثلاً یکی از شرکت‌ها و یا پالایشگاه‌های نفتی و گازی می‌خواهد فعالیت پژوهشی انجام دهد و در قانون هم به طور شفاف آمده است که مدیران این سازمان‌ها می‌توانند به پژوهشگران و یا شرکت‌های دانش بنیان سفارش بدهند، اما مدیران دولتی با پژوهشگران کار نمی‌کنند. آن‌ها معتقدند ممکن است وزیر عوض شود و در میانه راه پژوهشگران به مشکل بخورند.

البته وقتی پروژه‌ای برای سازمان‌های مهمی انجام شود، دستگاه‌ها نظارتی پروژه‌ها را بررسی می‌کنند و ممکن است چند سالی طرح انجام شود و در میانه راه مثلاً دستگاه نظارتی اعلام کند که این پروژه کارایی ندارد و سازمان دولتی پول را هدر داده به همین دلیل مدیران دولتی به خاطر این گونه مسائل جرأت امضا کردن قرارداد را با شرکت‌های دانش بنیان و یا پژوهشگران ندارند. آن‌ها فکر می‌کنند اگر قردادی را امضا کنند، به دردسر می‌افتند.

او با اشاره به اینکه مهم‌ترین مشکل پژوهش در کشور نبود حمایت مالی و تجهیزات و امکانات لازم برای پژوهش است، می‌گوید: خیلی از پژوهشگران با کمبود اعتبار کار انجام می‌دهند. اعتبارات لازم به آن‌ها داده نمی‌شود و برخی وقت‌ها بودجه کار‌های پژوهشی در سازمان‌ها خرج کار‌های دیگر می‌شود.

البته باید بگویم که در زمینه علم و فناوری در کشور شاهد تحولات بسیاری بوده‌ایم، اما برخی‌ها فکر می‌کنند پژوهشگر یعنی کسی که فقط باید در خانه بنشیند و کتاب بخواند.

این درحالیست که بسیاری از کشور‌ها بویژه کشور‌های اروپایی وقتی دچار بحران می‌شوند، از شرکت‌های دانش بنیان یا استارتاپ‌ها می‌خواهند وارد عمل شوند، اما در ایران برخی از مدیران فکر می‌کنند که کار پژوهشگر فقط کاغذ بازی است. البته این را هم بگویم که برای پژوهش نیروی پژوهشی و مدیر پژوهشی حرفه‌ای و متخصص در سطح بالا نیاز است. واقعیت آن است که صرف وجود فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد و دکترا و افزایش تعداد آن‌ها در کشور نشان از بی نیازی کشور به پژوهشگر حرفه‌ای نیست.

ناصری البته به کاربردی نبودن برخی از طرح‌های پژوهشی هم اشاره می‌کند و بر این باور است: برخی از طرح‌ها چند سال پیش و از سوی برخی از دانشگاه انجام شده است.

دانشگاه‌ها هم بودجه‌های بسیاری برای آن می‌گیرند. مثلاً چند سال پیش یک پژوهشی را در یک منطقه نفتخیز انجام داده‌ام در طول پژوهش متوجه شدم که سال‌ها پیش جهاد دانشگاهی همین پژوهش را برای این شرکت نفت‌خیز انجام داده است و کتابچه‌ای هم در زمینه تحقیقاتش نوشته، اما کسی به این تحقیق رجوع نکرده است.

لازم است ارتباط بین دانشگاه و شرکت‌ها بیش از بیش تقویت شود و دانشگاه‌ها به پژوهشگران اعتماد بیشتری داشته باشند. دانشگاه‌ها باید شرکت‌های دانش بنیان را از لحاظ کتابخانه، آزمایشگاه و تجهیزات حمایت کنند و دو طرف از سود کار پژوهشی بهره‌مند شوند.

همه می‌خواهند استاد شوند تا پژوهشگر
برخی از پژوهشگران هم از بی اثر بودن طرح‌های پژوهشی در کشور می‌گویند.
علی آذری، دانشجوی دکترا و پژوهشگر حوزه بهداشت بر این باور است: پژوهش برای برخی از دستگاه‌ها و سازمان‌ها فقط تولید مقاله است. البته دانشجویان علاقه چندانی به کار‌های پژوهشی ندارند. اگر دانشجو بخواهد تحقیقی انجام دهد، یک میلیون و نیم بودجه اختصاص داده می‌شود و اگر دانشجو خیلی خوش شانس باشد حدود ۳ میلیون تومان بودجه می‌گیرد.

شما اگر بخواهید فقط ۴ ماده برای آزمایش بخرید، این پول تمام می‌شود این درحالیست که برخی‌ها آزمایشگاه اجاره می‌کنند و هزینه نیرو هم می‌دهند تا بتوانند طرح‌شان را پیش ببرند. در سوی دیگر اگر بخواهیم از گرنت استفاده کنیم، تا ۱۵ میلیون تومان بودجه می‌گیریم که این مبلغ هم به هیچ عنوان کافی نیست.

او برای کاربردی شدن پژوهش‌ها راهکاری ارائه می‌دهد و می‌گوید: ما بار‌ها به مسئولان آموزشی پیشنهاد داده‌ایم که دوره تحصیلات تکمیلی را تخصصی‌تر برگزار کنند. ما احتیاج داریم که مشکلات کشور از سوی دانشجویان این دوره شناسایی شود مثلاً دانشجویان ارشد مشکلات را پیدا کنند و دانشجویان دکترا برای حل این مشکل راهکاری پژوهشی ارائه دهند.

آذری می‌افزاید: بدون تعارف باید بگویم که بودجه برای تحقیقات وجود ندارد و همین موضوع موجب شده تا دانشجویان انگیزه کمتری برای انجام کار داشته باشند. هیچ کدام از دانشجویان دکترا علاقه ندارند که پژوهشگر باشند و یا استارتاپ راه‌اندازی کنند. همه می‌خواهند عضو هیأت علمی دانشگاه شوند.

تقریباً می‌توان گفت: ما به لحاظ نیروی انسانی در هر حوزه پژوهشی در جایگاه مناسبی قرار داریم، ولی مسأله مهم این است که باید به نیروی انسانی محقق و پژوهشگر ارزش و بها داده شود تا زمینه مساعد برای کار وی فراهم شود. به این ترتیب نه تنها از فرار مغز‌ها جلوگیری به‌عمل می‌آید بلکه به پیشرفت علمی و فناوری در کشور نیز کمک می‌شود.

هیچ تعریفی از پژوهش وجود ندارد
محیط‌های آکادمیک و غیر آکادمیک فکر می‌کنند که همه تحقیقات و پژوهش‌ها باید منجر به خلق ثروت شود. متأسفانه هیچ تعریف درستی از پژوهش در کشور وجود ندارد. این موضوعی است که مرضیه مدنی، پژوهشگر عنوان می‌کند: پژوهشگران مشکلات بسیاری دارند که مهم‌ترین آن، این است که همه فکر می‌کنند تحقیق باید منجر به ثروت شود. موضوع دیگر اینکه ما دقیقاً نمی‌دانیم که در چه زمینه‌ای می‌خواهیم پژوهش کنیم، اهداف خرد مشخص شده‌اند، ولی این مسأله نیازمند یک هدف کلان است.

نبود اهداف بزرگ باعث سردرگمی مراکز پژوهشی است و باید معنای پژوهش اصولی و راه رسیدن به تحقیق از همان ابتدا به دانشجویان گفته شود. متأسفانه نگاه کلانی در حوزه پژوهش وجود ندارد و همین موضوع موجب شده تا برخی از پژوهش‌ها کارایی نداشته باشد. ما باید در بخش‌هایی که نبض اقتصاد کشور را به دست می‌گیرد، سرمایه‌گذاری کنیم، تحقیق و پژوهش انجام دهیم و هدف اصلی مان هم رسیدن به این هدف باشد. ما باید روی پژوهش‌هایی برنامه‌ریزی کنیم که خروجی ۵ ساله و یا ۱۰ ساله برای کشور داشته باشد.

منبع: روزنامه ایران