طوفان مهیب در دامغان + تصویر

عجله نکنید. این طوفان مربوط به سال 1266 یعنی 170 سال پیش است. از تصویر هم خبری نیست، مقصودم از تصویر، عکس نسخه خطی است که کسی در آن صفحه، این طوفان را گزارش کرده است.

چند بار در اینجا نوشته ام که یادداشت های پشت نسخه های خطی، بسیار ارزشمند هست و آرزو کردم ای کاش برخی از دوستانی که حرفه شان کار و پژوهش روی نسخ خطی است، برنامه ای منظم برای گردآوری و تدوین آنها می گذاشتند. اگر این اطلاعات گردآوری شود ـ چنان که بخشی را استاد سید احمد اشکوری در تراجم الرجال گردآورده، و البته اطلاعات رجالی را فقط ـ مطالب گردآوری شده، منبع بسیار مهم و تازه ای برای تاریخ اجتماعی ایران خواهد بود.

این روزها یادداشتی در باره یک اتفاق در دامغان یافتم که از نقطه نظر تاریخ بلایای طبیعی در ایران ارزشمند است. این یادداشت شرح طولافی است که صدمه زیادی به مردم دامغان زده و یک نفر شرح ما وقع را پشت نسخه ای نوشته است.

منطقه دامغان بر اساس آنچه در برخی از منابع آمده، منطقه ای است که همیشه باد در آن می ورزد «دامغان شهر بزرگی است بین ری و نیشابور ... شهری است میوه خیز به حد کمال، و باد نه در شب و نه در روز از دامغان قطع نمی شود». (سفرنامه خراسان و کرمان، افضل الملک، ص 25). در منابع دیگر هم از بادهای دامغان یاد شده است: «و باد معروف دامغان در موقع وزیدن تا تپه بک صدمه دارد» (استرآباد نامه، ص 63) «و یاقوت و دیگران گویند باد آنجا از دره ای که مجاور شهر است می ورزد و از آن باد درختهای دامغان همشه در حال اهتزاز و لرزش است»‌ (جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی، ص 390)

... و اما طوفانی که این نویسنده از آن یاد کرده بسیار مهیب بوده و به قول وی شگفت آن که 55 روز پس از نوروز در اواخر اردیبهشت ماه این طوفان آمده است.

رخداد مزبور در سال 1266 و به روزگار ناصرالدین شاه بوده و بر اثر آن بسیاری از درختان بزرگ افتاده و شمار زیادی از قنوات از بین رفته است.

هو الله تعالی شانه
از جمله حکایات غریبه و وقایع عجیبه در سنه 1266 هجری نبوی ـ صلی الله [علیه و آله] پنجاه و پنج یوم از نوروز سلطانی گذشته، قریب به برج جوزا در شهر جمادی الاخری در سلطنت سلطان بن سلطان ابن السلطان ناصرالدین شاه قاجار ـ ادام الله بقاءه علی مفاخر اهل الکفر و الطغیان ـ در بلده دامغان بادی حادث و هویدا گردید که از تأثیرات آن قنوات جاریه کثیره را مخروب و ویران گردانید، و اشجار عظیمه و جدران قویمه از جدیده و قدیمه از اصل و ریشه برگردانید، و محصول و فواکه باغات و زراعات را به انضمام اشجار « کأن لم یکن شیئا مذکورا» کلاً را سیاه و اخشاب یابسه گردانید که محل ظهور و بروز مصداق «و تراه قاعا صفصفا» گردید، و عجزه و مساکین بلده مرقومه که مدار تعیش و توطن ایشان بر این جزئی منفعت بود، همه را آزرده حال و مشوّش الاحوال کرد که منطق به تنطّق کلمه طیبه استرجاع گردیدند و از اشتداد برودت هوا، دواب و غنایم و مواشی که در ادویه جبال و بطون طلال در جنب شمال از بلده مذکوره در مرتع و مرعی با راعی دواعی منظر «کل شیء هالک الا وجهه» منظور و نمودار شدند.
عقول در تحیر و نفوس در تفکر است که این مصیبت عظمی و داهیه کبری به نظر شخص غیر معصوم متعلق بارادة الله است که مجرد امتحان و ابتلاست، بمدلول آیه کریم «و لنبلونکم بشیء من الخوف» الخ، یا از کثرت معاصی و عدم اجتناب از مناهی اساس تنبیه و تهدیدی است از جناب باری بظاهر آیه وافی هدایه «ان الله لایغیر ما بقوم حتی یغیروا ما بانفسهم». العلم عنده و الاحسان علیه.
هرچه هست از قامت ناساز بی اندام ماست
ور نه تشریف تو بر بالای کس کوتاه نیست
نعوذ بالله من قلب لایخشع، و بطن لایشبع، و دعاء لم یسمع، و صلوة لاترفع،
أعاذنا الله من تلک المهکات المحرمات لا سیما العبد المذنب العاصی و .. أقل السادات الحسینی الدامغانی ابن محمد علی ابن محمد رضا عبدالجواد.
و اغفر لی و لوالدی و لجمیع المومنین بمحمد و آله الطاهرین تحریرا فی رجب المرجب مطابق تاریخ فوق. (مهر نویسنده)