ویروس‌ها چطور نامگذاری می‌شوند؟

آوریل ۲۰۰۹، وزیر بهداشت اکثر کشورها یک نشست خبری فوری تشکیل دادند. یک ویروس آنفولانزای مرموز در این کشورها شیوع پیدا کرده بود و هر لحظه انتظار می‌رفت دولت‌ها، اولین مورد ابتلا به آن را به اطلاع عموم برساند.

آن‌ها با صراحت تمام گفتند: "این ویروس را آنفولانزای مکزیکی نام می‌گذاریم و آن را به اسم آنفولانزای خوکی نخواهیم شناخت. "

با این که آنفولانزای خوکی حالا رسما H. ۱ N. ۱ نامیده می‌شود، اما تقریبا به محض پدیدار شدن اولین موارد ابتلا، نام خودش را بین مردم پیدا کرد. ویروس به شکل مشکوکی به ویروسی که خوک‌ها را آلوده می‌کرد شباهت داشت و اولین بیمار مبتلا به آن هم در روستایی در همسایگی یک مزرعه صنعتی زندگی می‌کرد که به طور مداوم۵۰ هزار حیوان در آن نگهداری می‌شد.

بدون شک نام " آنفولانزای خوکی" در نظر شهروندان یهودی و مسلمان این کشور که بسیاری از آن‌ها به دلایل مذهبی گوشت خوک نمی‌خورند، به شدت توهین آمیز بود. پیشنهاد اسم "آنفولانزای مکزیکی" هم در راستای سنت قدیمی نامگذاری ویروس‌ها بر اساس محل کشف یا پیدایش‌شان صورت گرفت.

ویروس ماربورگ را به یاد بیاورید؛ بیماری با علائم تب و خونریزی که نام یک شهر دانشگاهی در آلمان را رویش گذاشتند. همین‌طور ویروس هندرا که به نام منطقه‌ای در حومه شهر بریزبین استرالیا شناخته می‌شود، جایی که اولین موارد ابتلا به آن پیدا شد.

زیکا هم اسم جنگلی در اوگانداست. آنفولانزای فوجیان اسم ایالتی در چین را روی خود دارد و ابولا به اسم یک رودخانه در جمهوری کنگو نامگذاری شده. همین‌طور آنفولانزای اسپانیایی سال ۱۹۱۸ که خبر همه‌گیر شدنش فقط در اسپانیا سانسور نشد.

با این حال سفیر مکزیک با اشاره به این موضوع که گذاشتن نام کشورش روی یک ویروس اقدامی به شدت توهین آمیز به حساب می‌آید رسما از این موضوع شکایت کرد. طبیعی است هیچ کس دوست ندارد نام کشورش با یک بیماری مرگبار گره بخورد. در نهایت کشورها پذیرفتند نام اصلی این ویروس هیچ مشکلی ندارد و اسم دیگری روی آنفولانزای خوکی گذاشته نشد.

با پیدایش اولین نمونه‌های ابتلا به کرونا در شهر ووهان چین، مقامات بهداشتی دوباره در تنگنای سیاسی مشابه قرار گرفتند. طی هفته‌های ابتدایی طیف گسترده‌ای از نام‌ها روی این ویروس گذاشته شد، از جمله "آنفولانزای ووهان"، "ویروس کرونای ووهان"، "ویروس کرونا"، " nCov- ۲۰۱۹"و همین طور نام نسبتا بلند "ویروس ذات‌الریه بازار غذا‌های دریایی ووهان".

روز ۱۱ فوریه، سازمان بهداشت جهانی در نشستی خبری "کووید ۱۹ "را به عنوان نام رسمی این بیماری که از ویروس کرونا نشأت می‌گیرد، معرفی کرد.

اما این نشست خبری هنوز به پایان نرسیده بود که کمیته بین‌المللی طبقه بندی ویروس‌ها با انتشار مقاله‌ای نام انتخابی خودش برای این ویروس را مطرح کرد: "نشانگان تنفسی حاد ویروس کرونای ۲" که به اختصار به آن" سارس- کرونا- ۲" (Sars-CoV-۲) گفته می‌شود. این نامگذاری به دنبال تحقیقاتی صورت گرفت که پیوندی نزدیک میان ویروس کرونا و ویروس سارس قائل است.

با این حال سخنگوی سازمان بهداشت جهانی به مجله ساینس گفت: آن‌ها این نام را برای ویروس استفاده نخواهند کرد، چون واژه "سارس" ممکن است باعث ایجاد وحشت مضاعف شود. در این میان برخی از رسانه‌های خبری از این بیماری همچنان با اسم ویروس کرونا یاد می‌کنند و برخی دیگر هم نام بیماری و نام ویروسی که از آن ناشی شده را در هم آمیخته و هر دو را به یک معنا به کار می‌برند.

هنوز هم سردرگم هستید؟
روند رسمی نامگذاری یک ویروس به این ترتیب است: وقتی کشف گونه‌ای جدید از ویروس تایید شود، دانشمندانی که مسئول مطالعه روی آن هستند معمولا چند اسم به کمیته بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها پیشنهاد می‌دهند و این کمیته هم یکی از آن‌ها را انتخاب می‌کند.

اما مشکل اینجاست که ویروس‌ها می‌توانند دو اسم داشته باشند - درست مثل ما انسان‌ها که نام بشر را روی خودمان گذاشته‌ایم در حالی نام علمی گونه‌مان "هوموساپینس" (انسان خردمند) است. به عکس نحوه نامگذاری علمی گونه ویروس، روندی رسمی برای انتخاب نام عمومی آن وجود ندارد.

برای جلوگیری از پیچیده‌شدن اوضاع - مثل آنچه در حال حاضر برای ویروس کرونا اتفاق افتاده - این دو اسم ترجیحا به طور همزمان استفاده می‌شوند. اما همیشه هم این طور نیست.

یکی از دلایلی که توافق عمومی بر سر نامگذاری ویروس‌ها را سخت می‌کند این است که علیرغم وجود ۷۱۱۱ زبان مختلف در دنیای امروز که در مجموع میلیون‌ها کلمه را در برمی‌گیرد، پیدا کردن گزینه‌ای که به مذاق همه خوش بیاید به شکلی باورنکردنی سخت است. یک انتخاب اشتباه می‌تواند به بدنامی یک منطقه، ویرانی یک صنعت و حتی بحرانی سیاسی بیانجامد.

ینس کوهن، متخصص ویروس‌های به شدت کشنده در موسسه ملی سلامت می‌گوید: " این مسأله‌ای پیچیده است که مردم زیاد در موردش فکر نمی‌کنند. موضوعی که از جهات مختلف باعث خشم و عصبانیت مردم می‌شود. در زندگی مسائل جنجالی زیادی وجود دارد، اما وقتی پای نامگذاری وسط می‌آید، مردم به شدت از کوره در می‌روند. "

هر چه نامگذاری یک گونه از ویروس بیشتر طول بکشد، احتمال این که به شکل عمومی با نامی دیگر شناخته شود بیشتر خواهد شد، درست مثل ویروس H. ۱ N. ۱ که نام آنفولانزای خوکی برایش مرسوم شد. انسان‌ها به طور غریزی علاقه شدیدی به نام گذاشتن روی چیز‌های مختلف دارند.

بعد از این که پخش زنده احداث بیمارستان هزار تخت خوابی برای مبتلایان به ویروس کرونا در ووهان چین در شبکه‌های اجتماعی فراگیر شد، مردم شروع به نامگذاری ماشین‌آلاتی کردند که در ساخت آن به کار رفته بود.

به گفته کوهن، بهترین راه برای اطمینان از این که مردم از نام علمی یک ویروس استفاده کند، انتخاب نامی مناسب برای گونه آن است.

اما یک نام ایده‌ال چطور باید باشد؟
پیش از هر چیز باید منحصر به فرد باشد. کوهن که عضو کمیته بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌هاست، می‌گوید گذاشتن نام کرونا ویروس ووهان روی این ویروس تازه می‌توانست مشکل ایجاد کند. در حال حاضر حدود ۱۷ گونه ویروس نام "ووهان " را روی خود دارند که بیشترشان برای انسان خطرناک نیستند. هر نامی که این گونه‌ها را با شیوع انسانی پیوند دهد، ممکن است اوضاع را پیچیده‌تر و مطالعه روی آن‌ها را سخت‌تر کند.

نام انتخابی علاوه بر این باید کوتاه و جالب توجه باشد. کوهن با اشاره به این که اغلب اوقات با به خاطر سپردن ترتیب کلمات مشکل دارد، می‌گوید: "سندروم تنفسی خاورمیانه (مرس) از نظر من اسم بسیار ناجوری است. " به عقیده کوهن اگر اسم ویروس زیاد بلند باشد، مردم آن را به کار نخواهند برد: " بنابراین شما اسمی می‌خواهید که جذاب و مختصر باشد مثل 'سرخک' (در انگلیسی measles). سرخک واژه فوق‌العاده‌ای است. "

آخرین و شاید مهم‌ترین نکته این است که این نام تا جایی ممکن است برای مردم مناطق مختلف دنیا توهین‌آمیز نباشد. کوهن می‌گوید: "بزرگ‌ترین مشکل این است که بخش عمده‌ای از مردم متوجه نمی‌شوند نام‌ها فقط برچسب هستند. " برعکس ما دوست داریم جایی که نباید به دنبال معنا بگردیم و این بسیار خطرناک است.

سال ۲۰۰۹، در جریان شیوع آنفولانزای خوکی، پرورش‌هندگان خوک دست علیه این نام دست به اعتراض زدند، چون مردم به اشتباه فکر می‌کردند گوشت خوک ممکن است آلوده باشد و این مسأله خسارات زیادی به کسب و کار آن‌ها وارد کرد.

در واقع با این که این ویروس در بدن خوک وجود دارد، اما تصور بر این است که از طریق حیوانی دیگر - احتمالا پرندگان مهاجر- به انسان‌ها منقل می‌شود؛ بنابراین مشکل اصلی خود خوک‌ها نبودند. با این حال دولت مصر دستور کشتار تمامی گله‌های خوک‌ها در کشور را صادر کرد و حتی برخی از آن‌ها زنده به گور شدند.

به طور مشابه، گذاشتن نام یک منطقه جغرافیایی روی یک بیماری همه‌گیر اغلب کار اشتباهی است.

سال ۱۹۱۸، بلافاصله بعد از پایان جنگ جهانی اول، سر و کله یک ویروس آنفلوانزای بسیار وحشتناک پیدا شد. ویروس جدید که آنفولانزای اسپانیایی نامیده شد تقریبا همه جای دنیا را فرا گرفت.

بسیاری از کشور‌ها از انتشار اخبار مربوط به شیوع این ویروس خودداری کردند، چون می‌ترسیدند در شرایط بحرانی بعد از پایان جنگی طولانی این خبر تاثیر بدی بر روحیه جمعی بگذارد. اما اسپانیا این کار را نکرد. با ظهور اولین موارد ابتلا، روزنامه‌های این کشور با وظیفه‌شناسی مردم را در جریان آنچه در حال رخ دادن بود گذاشتند.

مدارک زیادی مبنی بر این که این بیماری از اسپانیا شروع نشده وجود دارد، اما از آنجایی که این کشور اولین جایی بود که ظهور موارد ابتلا را پذیرفت، نامش به این بیماری داده شد.

ویروس کرونای جدید حالا نام رسمی خودش را دارد، اما خسارتی که نباید به شهر ووهان چین وارد می‌شد، شده. از آنجایی که طی هفته‌ها هزاران تیتر خبری در سراسر دنیا آن را به این شهر ربط دادند، تصور این که در آینده مردم آن را با نامی غیر از ویروس ووهان بشناسند، بسیار سخت است. هر چند تنها گذشت زمان می‌تواند واقعیت را مشخص کند.

در تلاش برای جلوگیری از تکرار اتفاقات مشابه در آینده، مجموعه‌ای از سیستم‌های نامگذاری مختلف پیشنهاد شده است. یکی از این پیشنها‌دها گذاشتن اسم آدم‌ها روی ویروس‌هاست، درست مثل نحوه نامگذاری توفان‌ها. تصور کنید به رییس‌تان زنگ بزنید و بگویید: "نمی‌توانم سر کار بیایم، چون به استیو مبتلا شده‌ام. ".

اما گذاشتن نام انسان روی فجایع طبیعی یک چیز است و پیوند دادن آن با ویروسی هولناک، چیزی دیگر.

به عنوان مثال "نورو ویروس" را در نظر بگیرید. ویروسی که باعث اسهال و استفراغ می‌شود و به سرعت هم سرایت می‌کند. طبق گزارش‌ها سال ۲۰۱۱ یک مرد ژاپنی به دلیل نامگذاری این ویروس از کمیته بین‌المللی طبقه‌بندی ویروس‌ها شکایت کرد، چون نام خانوادگی " نورو" در ژاپن بسیار متداول است - نزدیک به ۱۹۳۶۹ نفر در ژاپن این نام خانوادگی را دارند. این سازمان نام "ویروس نورواک" را به جای آن پیشنهاد داد، اما فایده‌ای نداشت، چون نورو ویروس دیگر در بین عموم مردم جا افتاده بود.

گزینه دیگر شماره‌گذاری ویروس‌هاست. اما این هم می‌تواند مشکل ساز باشد. کوهن می‌گوید: "مطالعات زیادی ثابت کرده که ذهن بشر رابطه چندان خوبی با اعداد ندارد. "

سازمان بهداشت جهانی برای جلوگیری از مشکلات احتمالی دستورالعمل‌هایی برای نامگذاری ویروس‌ها منتشر کرده است. این سازمان پیشنهاد داده در نامگذاری ویروس‌ها به جای استفاده از نام آدم‌ها، حیوانات و اماکن، علائم بیماری توصیف شود. شاید باورش سخت باشد، اما حتی این سیستم هم ممکن است در نهایت به دلخوری بیانجامد.

طبق یک مطالعه، مقامات هنگ‌کنک برای توصیف بیماری سارس یا نشانگان تنفسی حاد که سال ۲۰۰۲ همه‌گیر شد از عبارت "ذات‌الریه ناهمگون" استفاده می‌کردند و دلیلش هم شباهت کلمه انگلیسی Sars با " Hong Kong SAR"، واژه اختصاری که در انگلیسی برای منطقه ویژه اداری هنگ کنگ به کار می‌رود بود؛ بنابراین احتمالا مردم این منطقه از دنیا از جا افتادن نام " Sars-CoV-۲" برای ویروس کرونا خوشحال نخواهند شد.

با این حال همه با این که نامشان با یک ویروس پیوند بخورد، مشکل ندارند و حتی این مسأله ممکن است برای عده‌ای باعث افتخار و آرامش باشد. کوهن بیمارانی را می‌شناسد که خواستار گذاشتن نام خود روی گونه‌ای از ویروس شده‌اند، چون به این نامگذاری به چشم یک تسلی خاطر بعد از مدت‌ها تحمل رنج و عذاب نگاه می‌کنند.

در طول تاریخ هم بیماری‌های زیادی نام کاشفان یا قربانیان خود را گرفته‌اند از جمله "تومور بوشکه لونشتاین" و "زخم کوشینگ". با همه این تفاسیر، نامگذاری یک ویروس جلوی شیوع آن را نمی‌گیرد؛ بنابراین شاید بهتر باشد بحث بر سر این موضوعات پیش پا افتاده را کنار بگذاریم و به جای آن روی خود بیماری تمرکز کنیم.