بدترین و بهترین کشورهای جهان برای سالمندان

براساس مطالعه‌ای که در اکتبر ٢٠١٣ در مورد شاخص رفاه سالمندان در میان ٩١کشور مختلف جهان صورت گرفت، آمریکا در رفاه سالمندان در رتبه هشتم جهان قرار گرفت. در این مطالعه سوئد در رتبه اول قرار دارد و به دنبال آن نروژ و آلمان می‌آیند. در پایین‌ترین سطح این مطالعه پاکستان، تانزانیا و افغانستان دیده می‌شوند.

آمریکا که به‌طور معمول در نزدیکی پایین‌ترین کشورهای توسعه‌یافته در نوع شاخص رفاه انسانی قرار می‌گیرد، در این مورد خاص به‌طور غیرمنتظره‌ای از جایگاه خوبی برخوردار است.

این گزارش توسط صندوق جمعیت سازمان ملل متحد و یک گروه بین‌المللی به نام HelpAge که حامی سیاست‌های حمایتی از سالمندان است، انجام شد. معیارهای مورد بررسی قرار گرفته عبارت بودند از بهداشت، امنیت درآمد، اشتغال و فرصت‌های آموزش‌وپرورش و همچنین مفهومی که از آن به‌عنوان «فعال‌کردن محیط.» یاد می‌شود.

مورد آخر مفاهیمی را اندازه‌گیری می‌کند که جامعه را برای افراد مسن مورد پسند می‌کنند؛ مانند امنیت فیزیکی، دسترسی به حمل‌ونقل عمومی و سهولت حفظ ارتباطات اجتماعی در اواخر عمر، به‌عنوان یک جزء کلیدی از سلامت روان و شادی. فرآیندهای جالبی در این‌که چه چیزی باعث می‌شود یک کشور برای افراد مسن بهتر یا بدتر شود، وجود دارد که این گزارش در ادامه به آنها می‌پردازد. اول مروری داریم بر این‌که آمریکا چگونه این امتیاز را به دست آورده است.

دوران سالمندی در آمریکا
ایالات‌متحده، هر چند به‌طور معمول در شاخص‌های رفاه اجتماعی مانند بهداشت عمومی و درآمد برابر، در سطح متوسط در میان کشورهای توسعه‌یافته قرار می‌گیرد، اما درواقع در مورد رفاه سالمندی بهتر از بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته است. درحالی‌که در رتبه برتری نسبت به ایسلند، ژاپن، بریتانیا و بسیاری از کشورهای اروپایی قرار دارد.

علت چیست؛ آموزش و فرصت‌های شغلی برای سالمندان آمریکایی جزو بهترین‌ها در جهان است. درواقع، دومین رتبه بعد از نروژ در شاخص آموزش سالمندان متعلق به آمریکاست. همان‌طور که این گزارش توضیح می‌دهد، «افراد مسن‌تر ظرفیت خود را برای کار کردن ارزش می‌نهند؛ چرا که آنها مایل به حفظ ارتباطات اجتماعی و ارزش خود هستند» و همچنین کار کردن باعث می‌شود سالمند خودکفا باقی بماند.

در بسیاری از کشورها، مردم درست زمانی که پا به سن می‌گذارند شروع به خارج شدن از بازار کار می‌کنند. آمریکا در این تبعیض سنی سالمندان کمتر غیرمعمول به‌نظر می‌رسد و زمان مفیدتری برای آموزش و کسب مهارت به نیروی کار دارد. این مسأله تنها خوب نیست، چراکه این فرصت به این مفهوم است که هر کسی تا هر زمانی که بخواهد می‌تواند کار مفیدی در جامعه داشته باشد و به‌واسطه این شغل آنها می‌توانند فعال و خودکفا باشند؛ به بیان دیگر این قابلیت یک راه طولانی به سوی ارتقای سلامت و شادی محسوب می‌شود.

برعکس، این قابلیت می‌تواند تا حدی یک محصول نسبتا ضعیف از شبکه امنیت اجتماعی در آمریکا تلقی شود. این مطالعه نشان می‌دهد که افراد مسن در آمریکا پایین‌ترین سطح از وابستگی به انتقال عمومی ثروت در جهان را دارند. گزارش بانک جهانی نشان می‌دهد که در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، به‌ویژه در اروپا این وابستگی در میان افراد سالمند با منافع اجتماعی بالاتر می‌تواند ایجاد شود.

از این منظر باید این وابستگی کم به انتقال ثروت را ضعف بزرگ در آمریکا دانست که به افراد مسن نسبت داده می‌شود: خطر همیشگی فقر. به واسطه نابرابری درآمد بالا و شبکه‌های ضعیف امنیت اجتماعی، ایالات‌متحده برای «امنیت درآمد» در میان شهروندان مسن‌تر در رتبه ٣٦ در جهان قرار دارد.

با این معیار، آمریکا پایین‌تر از تقریبا تمام کشورهای توسعه‌یافته و بسیاری از کشورهای اروپا شرقی قرار دارد. آمریکا رتبه ٢٤ را در سطح جهانی سلامت سالمندان دارد که این مطالعه نشان می‌دهد به احتمال زیاد نتیجه نابرابری اقتصادی در این کشور است.

این آمار هشدار می‌دهد معیارهای نابرابری طول عمر در زمینه‌هایی مانند ثروت، بهداشت و درمان و پیشرفت تحصیلی نقش کلیدی در نتایج متفاوت در سنین بالاتر بازی می‌کند و در امتیاز نسبتا پایین آمریکا در این مقیاس‌ها موثر است.

نکته غافلگیرکننده؛ کشورهای ثروتمند برای افراد مسن بهتر است؟ نه همیشه. برنامه‌های دسترسی، برنامه‌های رفاه اجتماعی و برنامه‌های بهداشت عمومی همه به هزینه‌های زیاد نیاز دارد. پس تکان‌دهنده نیست که کشورهای ثروتمند جای بهتری برای افراد مسن باشد. جدول زیر مقایسه امتیاز شاخص رفاه برای افراد مسن را در برابر سرانه تولید ناخالص داخلی به تصویر کشیده است که با چند استثنای ناچیز، یک روند کلی روشن را نشان می‌دهد.

یکی دیگر از نشانه‌های برجسته‌ای که می‌گوید آمریکا چگونه می‌تواند برای افراد مسن بسیار خوب باشد: یک کشور بسیار غنی است با پول‌های زیاد برای خرج‌کردن. در واقع، فقط براساس سرانه تولید ناخالص داخلی، شما می‌توانید ببینید که ایالات‌متحده به آرامی روند اجرایی را در پیش گرفته که با خطوط بین قهوه‌ای تیره و روشن نشان داده شده است.

برخی از کشورها به‌طور قابل توجهی در سرانه تولید ناخالص داخلی پیش هستند؛ به عبارت دیگر، عملکردی بهتر از کشورهایی با ثروت بیشتر انتظار می‌رود. نیوزیلند یکی از این کشورهاست، با در اختیار داشتن شبکه قوی امنیت اجتماعی و نابرابری پایین درآمد. با این حساب شیلی هم به دلایل مشابه می‌تواند در این گروه قرار گیرد.

داستان موفقیت بزرگ در این‌جا متعلق به سریلانکا، کشوری بسیار فقیر است که فقط با وجود امتیاز پایین، فقط کمی از کشورهای بسیار غنی‌تر مثل پرتغال، مالت و حتی ایتالیا فاصله دارد. این مطالعه سریلانکا را برای «سرمایه‌گذاری بلندمدت در آموزش و بهداشت به نفع طول عمر برای بسیاری از افراد مسن‌تر امروز» معرفی می‌کند.

بولیوی نیز به‌طور غیرمنتظره‌ای خوب عمل کرده است، با توجه به ارایه مراقبت‌های بهداشتی جهانی برای افراد مسن و داشتن یک برنامه بازنشستگی جهانی. به همین ترتیب تعدادی از کشورهای آمریکای‌لاتین به دلایل مشابه از امتیازات خوبی برخوردار هستند. این درحالی است که امتیاز روسیه در رفاه سالمندان نسبت به سطوح ثروت این کشور بسیار ضعیف است. به ‌نظر می‌رسد این کشور همچنان در تبعیض سنی گرفتار است.

سالمندان در مقایسه با جمعیت عمومی
این گزارش شاخص رفاه سالمندان را در مقایسه با شاخص توسعه انسانی هر کشور نشان می‌دهد، یک اندازه‌گیری سختگیرانه از رفاه جمعیت عمومی. نمودار به شما یک نشانه می‌دهد که چگونه سالمندان در هر کشور با دیگر گروه‌های همان جامعه مقایسه شده‌اند.

برای روشن‌تر شدن مسأله، این نمودار به ما نمی‌گوید که در چه مکان‌هایی افراد مسن بهتر یا بدتر نسبت به افراد دیگر جامعه هستند؛ اندازه‌گیری یک مقیاس نسبی است؛ کشورهایی که در بالای خط مورب امتیاز گرفته‌اند بهترین مکان‌هایی است که افراد مسن در شاخص رفاه در مقایسه با هنجار ملی آن کشور دارند. کشورهایی که زیر خط مورب امتیاز گرفته‌اند، بدترین مکان‌ها برای افراد مسن نسبت به هنجار ملی است.

کشورهای اسکاندیناوی، با توجه به شبکه‌های قوی امنیت اجتماعی برای افراد مسن، عملکرد بسیار خوبی را نشان می‌دهد؛ حتی زمانی که با جمعیت‌های منطقه که پیشتر عملکرد نسبی خوبی داشتند، مقایسه می‌شود، به‌طوری که در مورد آمریکا به دلایل بالا توضیح داده شد.

شما ممکن است متوجه شده باشید که کره‌جنوبی عملکر بسیار ضعیفی را به ثبت رسانده است. هر چند کره‌جنوبی در توسعه انسانی و شاخص‌های رفاه عمومی در سراسر کشور عملکرد خوبی دارد و امتیازش قابل مقایسه با دانمارک است؛ با این حال وضع سالمندی در این کشور تنها با اوکراین یا غنا به‌عنوان نمونه‌های مشابه قابل قیاس است.

دلیل اصلی این است که نرخ فقر سالمندان به میزان فاجعه باری بالاست، در مقیاس کلان به دلیل این‌که بازنشستگی عمومی در کره‌جنوبی تا ‌سال ١٩٨٨ اعلام نشده بود؛ به این معنی که بسیاری از سالمندان کره هیچ منبع درآمدی نداشتند.

کشورهای متمایل به مراقبت بهتر از سالمندان
این جدول رفاه سالمندان را با سهم جمعیت بالای ٦٥‌ سال یک کشور مقایسه می‌کند. به‌طور کلی، کشورهایی که جمعیت گسترده‌تری از سالمندان دارند، تمایل بیشتری هم برای مراقبت بهتر از آنها در دستور کار قرار داده‌اند. این واقعیت دو دلیل را تداعی می‌کند.

نخست، کشورهای توسعه‌یافته تمایل به داشتن افراد مسن بیشتر دارند، هم به دلایل جمعیتی (خانواده‌های ثروتمندی که فرزندان کمتری دارند) و هم به این دلیل که آنها استطاعت مراقبت‌های بهداشتی برای زندگی طولانی‌تر را دارند و دوم، کشورهای با افراد مسن بیشتر به‌طور طبیعی انرژی بیشتری برای سیاست‌ها و برنامه‌ریزی برای آنها صرف می‌کنند.

کشورهای مشخص شده با نقطه‌های قرمز درحال حرکت به سمتی هستند که تا ‌سال ٢٠٥٠ بیش از ٣٠‌درصد از جمعیت‌شان که سهم قابل‌توجهی است به سالمندان تعلق می‌گیرد. نقطه‌های قرمز که به سمت پایین نمودار ظاهر می‌شود که امتیاز پایین‌تر برای رفاه سالمندان دارند، عملکرد بدی داشته‌اند.

به‌طوری که در کشورهایی مانند روسیه و کره‌جنوبی سهم زیادی از جمعیت را سالمندان تشکیل می‌دهند که منابع ضعیف وضع این کشورها را تیره‌وتار می‌کند و بدون‌شک نسل بعدی از افراد مسن در این کشورها را در معرض خطر قرار می‌دهد، علاوه بر مخاطرات انسانی، اقتصاد ملی این کشورها هم تهدید می‌شود؛ اقتصادی که آمادگی لازم برای مراقبت از سالمندان که بخش بزرگی از جامعه را می‌سازند، ندارد.