میراث کرونا برای اقتصاد جهان

آیا پیامد‌های اقتصادی کرونا ماندگار خواهد بود؟ بر اساس گزارش مرکز پژوهش‌های اتاق ایران به نقل از «هاروارد بیزینس ریویو»، کانال‌های انتقالی که از طریق آن بحران‌های سلامت به اقتصاد ضربه وارد می‌کنند، از سه مسیر «ضربه غیرمستقیم به اعتماد (اثر ثروت)»، «ضربه مستقیم به اعتماد مصرف‌کننده» و «شوک طرف عرضه» عبور می‌کنند.

اما برای درک پیامد‌های ماندگار ویروس کووید- ۱۹ باید دید این ویروس چه مقدار آسیب ساختاری ایجاد خواهد کرد؟ طبق ارزیابی‌ها میراث کرونا برای اقتصاد دنیا در سه بخش «اقتصاد خرد»، «اقتصاد کلان» و «سیاسی» جانمایی خواهد شد.

ویروس کووید- ۱۹ با شیوع گسترده در اکثر کشور‌های جهان واکنش شدید بازار‌های مالی جهانی را در پی داشته و ترس از یک همه‌گیری جهانی را برانگیخته است. از آن زمان تاکنون ریسک‌های کووید-۱۹ به‌طرز تهاجمی طبقه‌های مختلف دارایی را به‌گونه‌ای ارزش‌گذاری کرده که برخی هراس دارند نتیجه نهایی این ویروس، رکود اقتصاد جهان باشد.

در حال حاضر پرسش‌های معمول میان فعالان اقتصادی شامل این است که آیا شکست بازار واقعا رکود اقتصادی را در پی خواهد داشت؟ رکود اقتصادی ناشی از کووید-۱۹ چقدر جدی خواهد بود؟ سناریو‌های محتمل برای رشد و بازیابی پس از بحران چیست؟ آیا بحران تاثیر ساختاری پایداری از خود به جا خواهد گذاشت؟

در حقیقت باید اذعان کرد که پیش‌بینی‌ها و شاخص‌ها توانایی پاسخگویی به چنین سوالاتی را ندارند. پیش‌بینی دقیق تولید ناخالص داخلی کشورها، مانند بسیاری موارد دیگر از جمله اثربخشی تلاش برای مهار ویروس و واکنش مصرف‌کنندگان و بنگاه‌های اقتصادی به شیوع ویروس، تا زمانی که این ویروس ناشناخته است، امکان‌پذیر نیست.

درواقع هیچ روش مشخص معتبری برای ثبت یا پیش‌بینی تاثیر اقتصادی کووید -۱۹ وجود ندارد. در عوض باید سیگنال‌های بازار، الگو‌های رکود‌های اقتصادی قبلی و بازیابی بعد از آن، تاریخچه اپیدمی‌ها و شوک‌های ناشی از آن را به منظور درک بهتر مسیر پیش رو به دقت رصد کرد.

بازار به ما چه می‌گوید؟
به نظر می‌رسد تحولات اخیر در بازار‌های مالی نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی در مسیر رکود قرار دارد. با این حال نگاه دقیق‌تر نشان می‌دهد که رکود اقتصادی را نباید به‌عنوان یک سرنوشت محتوم پذیرفت.

اول اینکه ارزش‌گذاری ریسک دارایی‌ها نشان می‌دهد که تاثیرات کووید- ۱۹ در همه بخش‌ها یکسان نبوده است. به‌طور مثال، گسترش اعتبار به میزان قابل توجهی افزایش یافته که خود نمایانگر آن است که بازار‌های اعتباری هنوز مشکلات مالی و تامین مالی را پیش‌بینی نکرده‌اند. پیش‌بینی می‌شود نوسانات ماه آینده یکی از بزرگ‌ترین نوسانات سی سال اخیر به جز بحران مالی جهانی ۲۰۰۸- ۲۰۰۷ خواهد بود.

دوم، در حالی که بازار‌های مالی یک شاخص برای پیش‌بینی رکود اقتصادی هستند (حداقل به دلیل اینکه آن‌ها نیز می‌توانند باعث ایجاد رکود شوند)، تاریخ نشان می‌دهد که بازار‌های خرسی (به زمانی اطلاق می‌شود که بازار سرمایه روندی نزولی و رو به کاهش را در طولانی‌مدت طی می‌کند.

در این شرایط نباید به بالا رفتن دوباره قیمت‌ها چشم داشت و انتظار می‌رود با یک سیر نزولی نسبتا طولانی‌مدت روبه‌رو باشیم) و رکود‌ها نباید یکی در نظر گرفته شوند. در حقیقت همپوشانی میان بازار خرسی و رکود در ایالات‌متحده معمولا ۲ به ۳ است، به عبارت دیگر یک مورد از هر سه مورد بازار خرسی، غیررکودی است. در طول ۱۰۰ سال گذشته هفت مثال وجود دارد که بازار خرسی با رکود همزمان نبوده است.

اما سوال این است که پیامد‌های اقتصادی کرونا پایدار است؟ برای درک این موضوع لازم است کانال‌های انتقال که از طریق آن بحران‌های سلامت به اقتصاد ضربه وارد می‌کنند، مورد بررسی قرار گیرد. کانال‌های انتقال به ما می‌آموزند که چگونه ویروس، کنترل کشور میزبان را به دست می‌گیرد. این موضوع از نظر تاثیرات مختلف و روش‌های درمانی مهم است. در حال حاضر سه کانال انتقال عمده وجود دارد:

ضربه غیرمستقیم به اعتماد (اثر ثروت): به‌صورت کلاسیک انتقال شوک‌های برون‌زا به بخش واقعی اقتصاد از طریق بازار‌های مالی است (و به‌طور گسترده‌تر وضعیت مالی). زمانی‌که بازار‌ها سقوط کرده و ثروت خانگی کاهش می‌یابد، نرخ پس‌انداز خانگی بالا می‌رود و در نتیجه مصرف کاهش پیدا می‌کند. این تاثیر می‌تواند به ویژه در اقتصاد‌های پیشرفته که دارایی خانوار‌ها اغلب سهام است، مانند ایالات متحده بسیار زیاد باشد.

ضربه مستقیم به اعتماد مصرف‌کننده: در حالی که عملکرد بازار مالی و اعتماد مصرف‌کننده به شدت با یکدیگر همبستگی دارند، داده‌های بلندمدت نشان می‌دهد اعتماد مصرف‌کننده می‌تواند حتی در هنگام رشد بازار‌ها نیز کاهش یابد. کووید- ۱۹ به نظر می‌رسد یک ضربه مستقیم به اعتماد مصرف‌کنندگان بوده و سبب خانه‌نشینی، ایجاد هزینه‌های غیرضروری و بدبینی در آن‌ها نسبت به آینده در بلندمدت می‌شود.

شوک طرف عرضه: موارد اشاره شده شوک‌های طرف تقاضا هستند، اما خطر اصلی اختلال در طرف عرضه است. از آنجا که ویروس باعث توقف تولید می‌شود و اجزای مهم زنجیره‌های تامین را غیرفعال می‌کند، می‌تواند کارخانه‌ها را تعطیل و اخراج کارکنان و افزایش بیکاری را در پی داشته باشد.

بر اساس آنچه ذکر شد پایداری تبعات اقتصادی یک رکود بسته به آسیب‌های ساختاری است که به اقتصاد وارد می‌کند. رکود‌ها عمدتا رویداد‌های چرخه‌ای هستند و نه ساختاری. با این حال، هنوز مرز‌های آن مشخص نیست. برای مثال، بحران مالی جهانی یک رویداد چرخه‌ای (بسیار بد) در ایالات‌متحده بود، اما یک جنبه ساختاری هم داشت.

بعد از این رکود اقتصاد دوباره رشد کرد، اما رکود در بخش خانوار ادامه داشت؛ چراکه تمایل خانوار و توانایی وام گرفتن آن‌ها از نظر ساختاری مختل شده بود؛ بنابراین برای درک پیامد‌های ماندگار ویروس کووید- ۱۹ باید ببینیم این ویروس چه مقدار آسیب ساختاری ایجاد خواهد کرد؟

آیا کووید- ۱۹ می‌تواند میراث خاص خود را ایجاد کند؟ تاریخ نشان می‌دهد که اقتصاد جهانی پس از یک بحران بزرگ مانند کووید-۱۹ احتمالا از جهات مختلفی متفاوت خواهد بود. میراث کووید- ۱۹ برای اقتصاد دنیا شامل موارد زیر است:

میراث اقتصاد خرد: بحران‌ها، از جمله اپیدمی، می‌تواند باعث پذیرش فناوری‌ها و مدل‌های کسب‌و کار جدید شود. اپیدمی سارس در سال ۲۰۰۳ موجب پذیرش خرید آنلاین از سوی مصرف‌کنندگان چینی و تسریع در رشد کمپانی علی بابا شد.

با توجه به بسته شدن مدارس در اغلب کشور‌ها احتمالا شاهد پیشرفت چشمگیر در آموزش مجازی خواهیم بود. علاوه بر آن تلاش‌های دیجیتالی در ووهان چین برای مهار بحران از طریق ردیاب‌های تلفن‌های هوشمند به‌طور موثر یک ابزار بهداشت عمومی جدید قدرتمند را معرفی کرده است.

میراث اقتصاد کلان: تا همین جا هم به نظر می‌رسد این ویروس حرکت به سمت زنجیره‌های ارزش جهانی غیرمتمرکز را سرعت بخشیده است.

میراث سیاسی: نتایج سیاسی نباید مغفول واقع شوند چراکه این ویروس توانایی به چالش کشیدن سیستم‌های مختلف سیاسی در محافظت موثر از جمعیت خود را فراهم می‌کند. نهاد‌های شکننده مشخص شده و موجب تغییرات سیاسی می‌شوند.

بسته به مدت و شدت آن، کووید- ۱۹ می‌تواند حتی انتخابات آتی ریاست جمهوری در ایالات متحده را هم تحت تاثیر قرار دهد. در سطح چندجانبه، این بحران می‌تواند به‌عنوان فراخوان برای همکاری بیشتر در سطح بین‌المللی باشد یا برعکس، مراکز دوقطبی قدرت ژئوپلیتیکی را از هم دور کند.

آنچه رهبران باید در رابطه با خطرات اقتصادی انجام دهند:

نخست: به پیش‌بینی‌ها وابسته نباشید. بازار‌های مالی در حال حاضر دچار نااطمینانی زیادی هستند. طیف گسترده‌ای از احتمالات وجود دارد که باید از سوی شرکت‌ها مورد بررسی قرار گیرد.

دوم: اجازه ندهید که چرخش بازار‌های مالی سبب قضاوت نادرست شما در مورد کسب‌وکارتان شود.

سوم: روی سیگنال‌هایی که از سوی مصرف‌کننده فرستاده می‌شود، متمرکز شوید. به غرایز خودتان اعتماد کنید و بدانید که چگونه می‌توانید داده‌های شرکت خود را در چارچوب این پیش‌بینی‌ها به‌کار‌گیرید. تاثیر بحران یکنواخت نخواهد بود و بنابراین شما باید نتیجه‌گیری مختص به صنعت خود را داشته باشید.

چهارم: برای بهترین‌ها برنامه‌ریزی کنید و برای بدترین‌ها آماده باشید.

پنجم: به دوره بعد از بحران نگاه کنید. کرونا چه تاثیرات خرد و کلان اقتصادی خواهد داشت؟ چه فرصت‌ها و چالش‌هایی به‌وجود می‌آید؟

ششم: شما به جهان پس از بحران چگونه می‌پردازید. آیا می‌توانید بخشی از فناوری‌ها و فرآیند‌های جدید باشید؟ آیا درنهایت می‌توانید برای شرکت، مشتریان و جامعه خود مزیت ایجاد کنید؟