آسیب‌شناسی کارخانه پولسازی ایران

صنعت نفت ایران در روزهایی که وضع این حوزه مهم بین‌المللی را به خوبی نمی‌توان پیش‌بینی کرد آنچنان رو به رشد نیست. چرا که در سال‌های گذشته بی‌توجهی‌های بهره‌گونه‌ای از این صنعت شده بود و حالا بحث سرمایه‌گذاری در شرکت‌های مهم این حوزه دوباره مطرح شده است.

به گزارش شهروند، در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در این بخش آغاز شده است اما به واقع هنوز مشکلات اصلی این حوزه رفع نشده است. در این بخش مرکز پژوهش‌های مجلس چندی پیش، گزارشی مفصل را درباره آسیب‌شناسی صنعت نفت ایران منتشر کرد. در این گزارش که اواخر آذرماه به اتمام رسید، به وضع کلی و جایگاه شرکت نفت ایران (با توجه به سابقه طولانی وجایگاه آن بین کشورهای تولید‌کننده نفت) پرداخته شده است.

این بررسی حالا از این جهت اهمیت دارد که وضع صنعت نفت ایران با تحولات جهانی باید با دقت بیشتری بررسی شود تا با سود حداقلی این حوزه سازگار شود.

در ادامه این بررسی را مرور خواهیم کرد.

در یک نگاه کلی خلاصه محورهای مورد نقد در این گزارش پژوهشی، به بحث جلوگیری ازخام فروشی، جایگاه بهره‌وری و نیروی انسانی صنعت نفت، تدوین برنامه ششم، تولید نفت، نگهداری و صیانت از چاه‌های نفت، قراردادهای نفتی و تنظیم قراردادهای جدید و مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها (به خصوص شرکت‌های نفت و گاز به دلیل آلودگی‌های زیست‌محیطی)پرداخته شده است.

اما در مجموع، بیشتراین محورها درمقاطع مختلف و با اهداف گوناگون بررسی شده است؛ ولی بحث مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها موضوعی است که در ایران تاکنون به آن کمتر پرداخته شده بود (به خصوص در مورد شرکت‌های نفتی). هرچند که کارخانه پولسازی اقتصاد ایران (صنعت نفت) در دوره اخیر ١٣ اقدام از سوی وزارتخانه برای انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود داشته است، اما همین تاکید تازه که به‌عنوان یک آسیب برای این صنعت دیده شده است، می‌تواند نقطه مهمی باشد.

مسئولیت اجتماعی مقوله جدید
در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، درباره مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها آمده است: نظریه مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) از چند دهه قبل در کشورهای صنعتی مطرح و به سرعت درحال گسترش حتی در جوامع توسعه نیافته است. تعاریف متعددی از مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها بیان شده که از آن جمله مسئولیت اجتماعی تکلیف مدیریت یک سازمان نسبت به رفاه و منافع جامعه‌ای که در آن فعالیت دارد تعریف شده است.

در‌ سال ٢٠٠١ فرانسه قانونی تصویب کرد که به موجب آن تمامی شرکت‌های حاضر در بورس موظف به گزارش فعالیت‌ها در راستای مسئولیت اجتماعی خود شدند. حتی تعدادی از صاحبنظران معتقد به تعیین یک نهاد مستقل اروپایی به منظور ارزیابی مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها هستند. موسسه رتبه‌بندی فرانسویVigeo نخستین مؤسسه‌ای بود که به موضوع مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها توجه کرد.

این موسسه در تعیین معیارهای خود دو سند بین‌المللی بیانیه جهانی حقوق بشر سازمان ملل متحد و معاهده بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را مورد استناد قرار داد. این موسسه درنهایت برای مسئولیت اجتماعی محورهای حقوق بشر، منابع انسانی، رفتار تجاری، چگونگی اداره شرکت و محیط‌زیست را مطرح کرد.

تحلیلگران این موسسه برای هر حوزه فوق شاخصی تعریف کردند که آن را با حقوق بین‌الملل یا با معیاری برای عمل یک شرکت مرتبط می‌کرد. درواقع مسئولیت اجتماعی شرکت (CSR) یک تکلیف یا الزام قانونی نیست، بلکه رفتار داوطلبانه یک شرکت براساس تعهداتش است.

روش کار شركت‌هاي نفتي جهان
اگرچه بسیاری از شرکت‌های بزرگ در زمینه ایفای مسئولیت اجتماعی فعالیت‌های زیادی داشته‌اند، ولی شرکت‌های نفتی جهان طی چند دهه اخیر به دلایل مختلف ازجمله آلایندگی زیاد این صنعت و درآمدهای زیاد آنها و ایجاد حساسیت‌های اجتماعی علیه کارهای آنها، فعالیت‌های اجتماعی خوبی داشته‌اند؛ از ایجاد مراکز رفاهی، تفریحی و برگزاری مراسم هنری گرفته تا اعطای بورس‌های تحصیلی برای مردم بومی.

اتحادیه کانادایی تولیدکنندگان نفت در ٢٣ مارس ٢٠١٣ از بین ٣٣ شرکت نامزد، جوایزی در پنج حوزه زیر اعطا کرد: عملکرد زیست‌محیطی، سلامت و ایمنی، عملکرد اجتماعی، کاهش آلایندگی هوا و برنامه‌های اجتماعی ازجمله مبارزه علیه گرسنگی.

کم‌توجهی تاریخی به مناطق نفتی ایران
در ایران مقوله مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها و صنایع بلوغ لازم را نداشته و در دهه‌های گذشته و نه این دوره، رشد فیزیکی صنایع، بیشتر تبدیل به بلای جان جامعه شده و تنها هدف آنها تعریف شده و نه میزان نفع کلی آنها برای جامعه. «سودآوری بیشتر» شرکت‌ها به معنای سودآوری برای جامعه نیست چه‌بسا خیلی از فعالیت‌های صنعتی که به آنها اشاره می‌شود، اصولا فاقد توجیه اقتصادی و زیست‌محیطی باشند.

در تحقیق مرکز پژوهش‌ها توصیه می‌شود که خوب است در کشور ما نیز با ارزیابی عملکرد شرکت‌های بزرگ صنعتی و نفتی در پروژه‌های مختلف در حوزه‌های اجتماعی، آموزشی و زیست‌محیطی، برترین‌ها به جامعه معرفی شوند.

با توجه به گذشت ٦٤‌سال از ملی شدن صنعت نفت در ایران، انتظارات عمومی برای پر رنگ بودن مسئولیت اجتماعی این صنعت بسیار بیشتر شده است. به موازات ایجاد پالایشگاه آبادان، شهر مدرن آبادان ایجاد شد که برای کارکنان و مردم بومی رفاه و آبادانی به دنبال داشت.

ولی آیا فعالیت‌های صنعت نفت در بندر ماهشهر، عسلویه آبادان یا پالایشگاه تهران، موجب ایجاد کانون‌های زیستی شده است. آیا اساسا عسلویه مکانی صحیح برای استقرار متراکم حجم عظیمی از صنایع آلاینده بوده است؟

اهواز مرکز بزرگترین منطقه نفت‌خیز کشور به فراخور چنین جایگاهی چرا به یکی از آلوده‌ترین شهرهای جهان تبدیل شده است؟

در قوانین مصوب کشور چه وظیفه‌ای به منظور جلوگیری «ملی» از آلودگی‌ها و حفظ محیط‌زیست برای صنعت نفت تعیین شده است؟ آیا این وظایف اجرا می‌شود؟ برای شرکت‌های نفتی همتراز با شرکت ملی نفت ایران چه مسئولیت‌های اجتماعی برای حفظ محیط‌زیست و ایجاد شرایط مناسب برای زندگی در مناطق عملیاتی تعریف شد تا در حین فعالیت، تعادل و توازن بین مسئولیت‌های اقتصادی، صنعتی و مسئولیت‌های اجتماعی و دستیابی به توسعه پایدار برقرار شود.