سقوط بی‌سابقه "نرخ زاد و ولد" در جهان
در میان ۲۳ کشوری که شاهد نصف شدن جمعیت خواهند بود- از جمله اسپانیا، پرتغال، تایلند و کره جنوبی - این کاهش در ایتالیا و ژاپن بیش از نصف است. پرفسور کریستوفر ماری گفته است: "این تنزلی حیرت انگیز است. "
کد خبر :
۸۲۵۲۹
بازدید :
۶۹۰۲
پژوهشگران می‌گویند که جهان آماده کاهش شدید تعداد تولد نوزدان نیست؛ یعنی تحولی که آثاری حیرت‌آور بر جوامع خواهد داشت. کاهش نرخ زاد ولد به معنی آن است که در پایان قرن حاضر، تقریبا تمامی کشورها با کاهش جمعیت مواجه خواهند شد.
در این میان، جمعیت ۲۳ کشور - از جمله اسپانیا و ژاپن - تا پایان قرن به نصف کاهش خواهد یافت. میانگین سن نیز در تمامی کشورها به شکلی قابل توجه بالا خواهد رفت به نحوی که شمار کسانی که به هشتاد سالگی پا می‌گذارند تقریبا به همان اندازه نوزادانی خواهد بود که متولد می‌شوند.
چه عاملی در کار است؟
در اصطلاح جمعیت شناسی، نرخ زاد و ولد به معنی متوسط تعداد فرزندانی است که یک زن در طول عمر خود متولد می‌کند؛ و این نرخ در حال کاهش است. اگر این نرخ به زیر ۲.۱ کاهش یابد، جمعیت رو به کاهش می‌گذارد. در سال ۱۹۵۰، انتظار می‌رفت که هر زن به طور متوسط در طول عمر خود ۴.۷ فرزند داشته باشد.
پژوهشگران موسسه مطالعات بهداشت سنجی وابسته به دانشگاه واشنگتن در آمریکا در گزارشی که در نشریه علمی لانست منتشر شده نشان داده‌اند که این نرخ تا سال ۹۷۰ نصف شده و به ۲.۴ کاهش یافته بود و با ادامه همین روند، در سال ۲۱۰۰ به زیر ۱ تنزل خواهد کرد.
نتیجه اینکه پژوهشگران انتظار دارند که تا حوالی سال ۲۰۶۴، جمعیت جهان به اوج ۹.۷ میلیارد برسد و پس از آن تا پایان قرن حاضر به ۸.۸ میلیارد کاهش یابد.
پروفسور کریستوفر ماری، پژوهشگر جمعیت‌شناسی، به بی‌بی‌سی گفته است: "این تغییری کاملا بزرگ است و بخش عمده جهان به سوی کاهش جمعیت حرکت می‌کند. " وی افزوده است: "فکر کردن به این موضوع و درک اهمیت آن دشوار است، زیرا این پدیده‌ای فوق‌العاده و مستلزم تحول در سازماندهی جوامع است. "
دلیل کاهش نرخ زاد ولد چیست؟
اگرچه هر وقت مشکل حاملگی مطرح است کمبود تعداد اسپرم به ذهن خطور می‌کند، اما علت کاهش زاد ولد ارتباطی به این مساله ندارد. دلیل اصلی آن افزایش شمار زنانی است که به تحصیل و کار روی می‌آورند و همچنین این واقعیت که اکثر زنان امروزه به وسایل جلوگیری از حاملگی دسترسی دارند. در نتیجه بسیاری از زنان فرزند کمتر را ترجیح می‌دهند.
از بسیاری جهات، کاهش نرخ زاد ولد یک دستاورد موفقیت آمیز بوده است.
کاهش جمعیت در کدام کشورها بیشتر است؟
پیش بینی شده است که جمعیت ژاپن که در سال ۲۰۱۷ به حداکثر خود یعنی ۱۲۸ میلیون نفر رسید تا پایان قرن حاضر به زیر ۵۳ میلیون کاهش یابد. در مورد ایتالیا، انتظار می‌رود که جمعیت این کشور نیز با سقوطی شدید از ۶۱ میلیون در حال حاضر به ۲۸ میلیون در همین مدت تنزل کند.
در میان ۲۳ کشوری که شاهد نصف شدن جمعیت خواهند بود- از جمله اسپانیا، پرتغال، تایلند و کره جنوبی - این کاهش در ایتالیا و ژاپن بیش از نصف است. پرفسور کریستوفر ماری گفته است: "این تنزلی حیرت انگیز است. "
جمعیت چین که در حال حاضر پر جمعیت‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود تا چهار سال دیگر به حداکثر جمعیت خود یعنی یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر خواهد رسید و سپس رو به کاهش خواهد گذاشت و در سال ۲۱۰۰ به تقریبا نصف این رفم، یعنی ۷۳۲ میلیون خواهد رسید. انتظار می‌رود هند جای چین را به عنوان پر جمعیت‌ترین کشور جهان بگیرد.
در مورد بریتانیا، پیش بینی‌های صورت گرفته حاکی از آن است که جمعیت این کشور در سال ۲۰۶۳ به بالاترین رقم یعنی ۷۵ میلیون نفر خواهد رسید و سپس در سال ۲۱۰۰ به ۷۱ میلیون تنزل خواهد کرد.
در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، جمعیت کشور‌های ایران، عربستان، قطر، امارات، مراکش و سوریه کاهش خواهد یافت و این کاهش در مورد بعضی از کشورها مانند امارات شدید خواهد بود. در سایر کشورها، جمعیت افزایش خواهد یافت و در برخی از آنها، از جمله افغانستان، این افزایش چشمگیر خواهد بود.
طبق این آمار، در سناریوی به کار رفته برای تخمین‌های قبلی در این مقاله، جمعیت ایران از حدود ۸۲.۲ میلیون در سال ۲۰۱۷ به حدود ۷۰ میلیون در سال ۲۱۰۰ کاهش می‌یابد در حالی که جمعیت افغانستان از حدود ۳۳ میلیون کنونی به نزدیک ۱۳۰ میلیون خواهد رسید.
جمعیت تاجیکستان نیز از ۹ میلیون و ۲۴۰ هزار نفر به ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت. شمار عراقی‌ها نیز از ۴۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۱۰۸ میلیون در سال ۲۱۰۰ می‌رسد. البته گزارش پژوهشگران دانشگاه واشنگتن سناریو‌های متفاوتی را در نظر گرفته که هرکدام رقم متفاوتی را می‌دهد.
در مجموع، روند کاهش جمعیت یک پدیده جهانی است و از ۱۹۵ کشور جهان، نرخ زاد ولد در ۱۸۵ کشور زیر حدی است که برای جایگزینی جمعیت و حفظ آن در سطح کنونی لازم است.
کاهش جمعیت چه اشکالی دارد؟
شاید به نظر برسد که کاهش جمعیت به نفع محیط زیست است، زیرا جمعیت کمتر به معنی مصرف کمتر سوخت فسیلی و نیاز کمتر به جنگل زدایی به منظور تبدیل جنگل‌ها به اراضی کشاورزی است.
در این مورد، پرفسور ماری معتقد است که "البته کاهش جمعیت برای محیط زیست خوب است، اما مساله در اینجاست که این کاهش با واژگونی ساختار سنی جمعیت یعنی افزایش شمار سالمندان نسبت به جوانان و تمامی عوارض منفی این تحول همراه خواهد بود. "
در این میان، جمعیت ۲۳ کشور - از جمله اسپانیا و ژاپن - تا پایان قرن به نصف کاهش خواهد یافت. میانگین سن نیز در تمامی کشورها به شکلی قابل توجه بالا خواهد رفت به نحوی که شمار کسانی که به هشتاد سالگی پا می‌گذارند تقریبا به همان اندازه نوزادانی خواهد بود که متولد می‌شوند.
چه عاملی در کار است؟
در اصطلاح جمعیت شناسی، نرخ زاد و ولد به معنی متوسط تعداد فرزندانی است که یک زن در طول عمر خود متولد می‌کند؛ و این نرخ در حال کاهش است. اگر این نرخ به زیر ۲.۱ کاهش یابد، جمعیت رو به کاهش می‌گذارد. در سال ۱۹۵۰، انتظار می‌رفت که هر زن به طور متوسط در طول عمر خود ۴.۷ فرزند داشته باشد.
پژوهشگران موسسه مطالعات بهداشت سنجی وابسته به دانشگاه واشنگتن در آمریکا در گزارشی که در نشریه علمی لانست منتشر شده نشان داده‌اند که این نرخ تا سال ۹۷۰ نصف شده و به ۲.۴ کاهش یافته بود و با ادامه همین روند، در سال ۲۱۰۰ به زیر ۱ تنزل خواهد کرد.
نتیجه اینکه پژوهشگران انتظار دارند که تا حوالی سال ۲۰۶۴، جمعیت جهان به اوج ۹.۷ میلیارد برسد و پس از آن تا پایان قرن حاضر به ۸.۸ میلیارد کاهش یابد.
پروفسور کریستوفر ماری، پژوهشگر جمعیت‌شناسی، به بی‌بی‌سی گفته است: "این تغییری کاملا بزرگ است و بخش عمده جهان به سوی کاهش جمعیت حرکت می‌کند. " وی افزوده است: "فکر کردن به این موضوع و درک اهمیت آن دشوار است، زیرا این پدیده‌ای فوق‌العاده و مستلزم تحول در سازماندهی جوامع است. "
دلیل کاهش نرخ زاد ولد چیست؟
اگرچه هر وقت مشکل حاملگی مطرح است کمبود تعداد اسپرم به ذهن خطور می‌کند، اما علت کاهش زاد ولد ارتباطی به این مساله ندارد. دلیل اصلی آن افزایش شمار زنانی است که به تحصیل و کار روی می‌آورند و همچنین این واقعیت که اکثر زنان امروزه به وسایل جلوگیری از حاملگی دسترسی دارند. در نتیجه بسیاری از زنان فرزند کمتر را ترجیح می‌دهند.
از بسیاری جهات، کاهش نرخ زاد ولد یک دستاورد موفقیت آمیز بوده است.
کاهش جمعیت در کدام کشورها بیشتر است؟
پیش بینی شده است که جمعیت ژاپن که در سال ۲۰۱۷ به حداکثر خود یعنی ۱۲۸ میلیون نفر رسید تا پایان قرن حاضر به زیر ۵۳ میلیون کاهش یابد. در مورد ایتالیا، انتظار می‌رود که جمعیت این کشور نیز با سقوطی شدید از ۶۱ میلیون در حال حاضر به ۲۸ میلیون در همین مدت تنزل کند.
در میان ۲۳ کشوری که شاهد نصف شدن جمعیت خواهند بود- از جمله اسپانیا، پرتغال، تایلند و کره جنوبی - این کاهش در ایتالیا و ژاپن بیش از نصف است. پرفسور کریستوفر ماری گفته است: "این تنزلی حیرت انگیز است. "
جمعیت چین که در حال حاضر پر جمعیت‌ترین کشور جهان محسوب می‌شود تا چهار سال دیگر به حداکثر جمعیت خود یعنی یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر خواهد رسید و سپس رو به کاهش خواهد گذاشت و در سال ۲۱۰۰ به تقریبا نصف این رفم، یعنی ۷۳۲ میلیون خواهد رسید. انتظار می‌رود هند جای چین را به عنوان پر جمعیت‌ترین کشور جهان بگیرد.
در مورد بریتانیا، پیش بینی‌های صورت گرفته حاکی از آن است که جمعیت این کشور در سال ۲۰۶۳ به بالاترین رقم یعنی ۷۵ میلیون نفر خواهد رسید و سپس در سال ۲۱۰۰ به ۷۱ میلیون تنزل خواهد کرد.
در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا، جمعیت کشور‌های ایران، عربستان، قطر، امارات، مراکش و سوریه کاهش خواهد یافت و این کاهش در مورد بعضی از کشورها مانند امارات شدید خواهد بود. در سایر کشورها، جمعیت افزایش خواهد یافت و در برخی از آنها، از جمله افغانستان، این افزایش چشمگیر خواهد بود.
طبق این آمار، در سناریوی به کار رفته برای تخمین‌های قبلی در این مقاله، جمعیت ایران از حدود ۸۲.۲ میلیون در سال ۲۰۱۷ به حدود ۷۰ میلیون در سال ۲۱۰۰ کاهش می‌یابد در حالی که جمعیت افغانستان از حدود ۳۳ میلیون کنونی به نزدیک ۱۳۰ میلیون خواهد رسید.
جمعیت تاجیکستان نیز از ۹ میلیون و ۲۴۰ هزار نفر به ۲۳ میلیون و ۸۰۰ هزار نفر افزایش خواهد یافت. شمار عراقی‌ها نیز از ۴۳ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۱۰۸ میلیون در سال ۲۱۰۰ می‌رسد. البته گزارش پژوهشگران دانشگاه واشنگتن سناریو‌های متفاوتی را در نظر گرفته که هرکدام رقم متفاوتی را می‌دهد.
در مجموع، روند کاهش جمعیت یک پدیده جهانی است و از ۱۹۵ کشور جهان، نرخ زاد ولد در ۱۸۵ کشور زیر حدی است که برای جایگزینی جمعیت و حفظ آن در سطح کنونی لازم است.
کاهش جمعیت چه اشکالی دارد؟
شاید به نظر برسد که کاهش جمعیت به نفع محیط زیست است، زیرا جمعیت کمتر به معنی مصرف کمتر سوخت فسیلی و نیاز کمتر به جنگل زدایی به منظور تبدیل جنگل‌ها به اراضی کشاورزی است.
در این مورد، پرفسور ماری معتقد است که "البته کاهش جمعیت برای محیط زیست خوب است، اما مساله در اینجاست که این کاهش با واژگونی ساختار سنی جمعیت یعنی افزایش شمار سالمندان نسبت به جوانان و تمامی عوارض منفی این تحول همراه خواهد بود. "
ساختار جمعیت از جوان به پیر تغییر خواهد یافت
پژوهش انجام گرفته در دانشگاه واشنگتن پیش‌بینی کرده است که:
تعداد افراد زیر ۵ سال از ۶۸۱ میلیون در سال ۲۰۱۷ به ۴۰۱ میلیون در سال ۲۱۰۰ خواهد رسید.
در این مدت، تعداد افراد بالای ۸۰ سال از ۱۴۱ میلیون به رقم چشمگیر ۸۶۶ میلیون نفر افزایش خواهد یافت.
پرفسور ماری می‌افزاید: "این وضعیت باعث تغییری اساسی در جامعه می‌شود که برای من به عنوان پدر یک دختر هشت ساله نگران آینده هستم و نمی‌دانم وضعیت چه خواهد بود. " او تاکید دارد که "باید چنین تحولی به آرامی صورت گیرد. "
راه حل چیست؟
کشور‌هایی مثل بریتانیا از مهاجران برای تقویت توان کاری جمعیت استفاده کرده‌اند تا کاهش نرخ زاد ولد را جبران کند. اما اگر اکثر کشور‌های جهان با کاهش جمعیت مواجه شوند، این راه حل نیز کارساز نخواهد بود. پرفسور ماری می‌گوید: "ما از وضعیتی که در آن از گزینه امروزی باز گذاشتن یا بستن مرز‌ها به روی مهاجران به سوی وضعیتی می‌رویم که کشور‌های مختلف برای جذب مهاجر به رقابت بپردازند، زیرا نیروی کار کافی در جهان وجود ندارد. "
بعضی کشورها سیاست‌هایی را برای افزایش جمعیت به کار گرفته‌اند که از جمله شامل امتیازاتی مانند مرخصی طولانی مدت برای مادران و پدران پس از تولد نوزاد، کمک مالی و شرایط بهتر کاری است، اما این‌ها هیچ کدام جواب قطعی نداده است. سوئد توانسته است نرخ زاد ولد را از ۱.۷ به ۱.۹ برساند، اما کشور‌های دیگر با وجود اجرا کردن سیاست‌های مختلف به نتیجه مناسب نرسیده‌اند. نرخ زاد ولد در بعضی از این کشورها بسیار پایین است. مثلا این نرخ در سنگاپور به حدود ۱.۳ می‌رسد.
پرفسور ماری می‌گوید: "بعضی‌ها این موضوع را به شوخی برگزار می‌کنند و فکر می‌کنند اگر وضعیت به همین شکل پیش برود، زنان تصمیم می‌گیرند بیشتر بچه دار شوند. " او می‌افزاید: "اگر راه حلی یافت نکنید، ممکن است نسل بشر به تدریج و طی چند قرن منقرض شود. "
مبارزه کشور‌های مختلف چه شکلی دارد؟
پژوهشگران در مورد تلاش برای جلوگیری از تحصیلات و پیشرفت زنان یا محدود کردن دسترسی به وسایل پیشگیری از حاملگی هشدار داده و آن را نقض غرض خوانده اند.
پرفسور امیل وولست معتقد است که "واکنش مساعد و مناسب به کاهش جمعیت برای بسیاری از کشورها به یک موضوع مهم در سیاستگزاری تبدیل خواهد شد، اما نباید در این راستا بهداشت و حقوق زنان را به مخاطره انداخت و بازیچه قرار داد. "
وضع آفریقا چه خواهد بود؟
در عین حال، انتظار می‌رود که جمعیت کشور‌های آفریقای سیاه در مجموع تا سال ۲۱۰۰ سه برابر شده و به سه میلیارد برسد. پژوهشگران دانشگاه واشنگتن پیش بینی کرده اند که نیجریه با جمعیتی ۷۹۱ میلیون نفر به دومین کشور پر جمعیت جهان تبدیل خواهد شد.
پرفسور ماری می‌گوید: "ما در کشور‌های بیشتری شاهد شهروندان آفریقایی تبار خواهیم بود و با افزایش شمار آنان در کشور‌های مختلف تحول در رویکرد جهانی نسبت به چالش نژادپرستی اهمیت بیشتری خواهد یافت. "
چرا نرخ زاد ولد ۲.۱ چنین حساسیت برانگیز است؟
شاید فکر کنیم که رقم ۲.۰ یعنی اینکه هر زوج دو فرزند داشته باشد برای حفظ جمعیت جهان در سطح کنونی کفایت کند.
اما حتی بهترین خدمات درمانی نیز قادر نیست تضمین کند که همه نوزادانی که متولد می‌شوند به بلوغ و دوره کاری خواهند رسید. همچنین به طور متوسط، تعداد نوزادان پسر اندکی بیش از نوزادان دختر است و به این ترتیب، برای جایگزینی جمعیت در کشور‌های پیشرفته نرخ زاد ولد در حد ۲.۱ لازم است.
کشور‌های گرفتار مرگ و میر بالاتر نوزادان به نرخ زاد ولد بالاتری نیاز دارند.
نظر کارشناسان چیست؟
پرفسور ابراهیم ابوبکر، استاد یونیورسیتی کالج دانشگاه لندن می‌گوید: "اگر حتی نیمی از این پیش‌بینی‌ها به تحقق بپیوندد، مهاجرت برای اکثر ملت‌ها یک امر لازم است و دیگر جنبه گزینه ندارد. "
او می‌افزاید که "برای موفقیت در این راستا، باید به مبانی سیاست جهانی بیندیشیم به مسایلی مانند تغییر سن کاری جمعیت که برای حفظ نسل بشر و جلوگیری از کاهش شدید آن ضرورت دارد. "
۰
