برای درمان اسهال چه بخوریم؟

فرادید | یکی از بیماری‌های رایجی که هر فردی در هر سن و سالی را می‌تواند درگیر کند اسهال است و گاهی می‌تواند شدید و اذیت کننده باشد. معمولا در این شرایط به دنبال غذا‌هایی هستید که حال شما را بهتر کند. اگر اسهال در شرایط معمولی و تنها به دلایلی مثل خوردن یک غذای خاص یا آلوده باشد زود خوب می‌شود، اما اگر به دلیل سندروم روده تحریک پذیر باشد معمولا رژیم غذایی خیلی اثرگذار نیست و در صورت طولانی شدن باید به پزشک مراجعه کنید.

اسهال به حالتی گفته می‌شود مدفوع شما حداقل سه بار در روز شل و رقیق است. برای درمان این حالت ناخوشایند می‌توان از مایعات و غذا‌های زود هضم استفاده کرد و برای مدتی استراحت کرد. در این مقاله می‌خواهیم ببینیم کدام مواد غذایی برای برطرف کردن اسهال مفید هستند و کدام یک به بدتر شدن آن منجر می‌شوند.

اگر اسهال و علائمی مثل حالت تهوع، گرفتگی شکم و نفخ دارید، می‌توانید غذا‌های خود را محدود کنید و از غذا‌های زود هضم استفاده کنید تا دستگاه گوارش شما استراحت کند و بتوانید به حالت عادی خود بازگردید. رژیم غذایی مخصوص اسهال باعث می‌شود تا الکترولیت و مایعاتی که از دست داده اید، به بدن خود بازگردانید.

انتخاب‌های ساده غذایی می‌توانند به به کاهش مواد باقیمانده در روده شما کمک کنند. این به این معنا است که حرکات روده شما کمتر خواهند شد. سرعت کمتر در انتقال مواد به کاهش اسهال کمک می‌کند و بدن شما می‌تواند خوب تغذیه کند. (در حالتی که مواد با سرعت حرکت می‌کنند، خارج کردن تمام موادمغذی از آن‌ها برای بدن کاری دشوار است)

رژیم غذایی اسهال شباهت‌های زیادی با رژیم BRAT دارد. رژیم BRAT مناسب برای مشکلات گوارشی است و مخفف موز (Banana)، برنج (Rice)، سس سیب (Applesauce) و نان تست (Toast) می‌باشد. این مواد در رژیم‌های مخصوص اسهال هم گنجانده می‌شوند.

غذا‌های رژیم اسهال ساده هستند. همانطور که گفته شد، شما باید به بدن خود اجازه استراحت بدهید. به این نکته توجه کنید که دنبال کردن این رژیم موقتی است و دنبال نکردن آن منجر به بدتر یا طولانی‌تر شدن علائم بیماری می‌شود. یکی از تغییراتی که باید ایجاد کنید، مقدار فیبر مصرفی روزانه شماست. این نکته را بخاطر بسپارید که با وجود اینکه در این رژیم مقدار فیبر مصرفی شما کم می‌شود، اما همچنان بخش مهم رژیم شما محسوب می‌شود. بخش مهم این رژیم پیدا کردن مقدار مناسب فیبر بدون وخیم‌تر کردن علائم شما خواهد بود.

اسهال چیست

در بیماری اسهال اجابت مزاج ما حالت جامد ندارد و گاهی بافتی بسیار شل و روان دارد. اسهال بیماری شایعی است که ممکن است چند بار در سال به آن مبتلا شویم. البته معمولا اسهال بیشتر از ۳ روز طول نمی‌کشد. افراد مبتلا به بیماری‌های گوارشی مزمن مانند سندروم روده‌ تحریک پذیر (IBS) یا بیماری کرون بیش از این تعداد دچار اسهال می‌شوند. بیماری اسهال علاوه‌بر شل شدن مدفوع، نشانه‌های گوارشی دیگری نیز دارد، ازجمله:

• دل پیچه؛
• درد و نفخ شکم؛
• احساس وجود حباب در روده‌ها؛
• نیاز فوری به اجابت مزاج؛
• حالت تهوع؛
• استفراغ؛
• تب.

رژیم غذایی فرد مبتلا به اسهال، بسیار مهم است. بعضی از موادغذایی به خفیف شدن علائم اسهال کمک می‌کند، درحالی‌که خوردن بعضی از غذاهای دیگر موجب بدتر شدن اسهال می‌شود.

برای درمان اسهال چه بخوریم

در زمان درمان خانگی اسهال به‌ویژه در ۲۴ ساعت اول باید غذاهای سبک و ساده‌‌ای بخوریم که هضم آنها آسان است و به جذب مقداری آب از مدفوع کمک می‌کنند. غذاهای پر از ادویه و چاشنی موجب تحریک روده می‌شوند. بهترین کار مصرف غذاهای ساده (غذاهایی با بافت نرم، فیبر پایین و ادویه‌ی کم) و غلیظی مانند بلغور جو دوسر پخته‌شده، موز، برنج سفید ساده و سس سیب است. از غذاهای ساده‌ی دیگری که هضم آنها برای معده آسان‌تر است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. سیب زمینی آب‌پز؛
2. چوب شور؛
3. مرغ پخته‌ی بدون پوست یا چربی؛
4. غلات و حبوبات گرم مانند پوره‌ی گندم یا فرنی برنج؛
5. پوره‌ی سیب؛
6. نان یا نان تست.
7. پروبیوتیک ها

مصرف این غذاها در نخستین روز درمان اسهال بسیار مفید است. به‌علاوه خوردن وعده‌های غذایی کوچک و فراوان درطول روز موجب می‌شود که از کار کردن بیش‌ازحد دستگاه گوارش جلوگیری کنیم.

پروبیوتیک ها

چه بنوشیم

مایعات نیز برای درمان اسهال ضروری هستند. نوشیدن آب فراوان به جلوگیری از کم‌آبی بدن کمک می‌کند و موجب دفع سموم موجود در بدن می‌شود. افراد مبتلا به اسهال باید درطول روز آب فراوانی بنوشند و پس از هر بار اجابت مزاج نیز یک فنجان آب دیگر بنوشند. البته در زمان ابتلا به اسهال بدن به جز آب، مواد معدنی و الکترولیت‌ها را نیز ازدست می‌دهد. بنابراین باید سعی کنیم مایعاتی بنوشیم که حاوی موادمعدنی و الکترولیت‌ها هستند تا مواد ازدست رفته را جبران کنیم. منابع تأمین الکترولیت‌ها و موادمعدنی عبارت است از:

1. سوپ رقیق؛
2. آب نارگیل؛
3. آب الکترولیت‌دار.

از چه غذاهایی پرهیز کنیم

آگاهی از موادغذایی مضر برای اسهال نیز به اندازه‌ی مصرف غذاهای مفید برای درمان اسهال اهمیت دارد. بعضی از موادغذایی به‌سرعت از درون روده‌ها و دستگاه گوارش عبور می‌کنند یا موجب تحریک دستگاه گوارش می‌شوند و اسهال شما را بدتر می‌کنند. بنابراین برای درمان اسهال بهتر است که از خوردن غذاهای زیر پرهیز کنید:

۱. غذاهای چرب

این غذاها شامل غذاهای سرخ‌شده، چرب یا غرق در آب و چربی گوشت هستند. در زمان ابتلا به اسهال مصرف غذاهایی که چربی یا روغن زیادی دارند، توصیه نمی‌شود. زیرا هضم چربی و روغن اضافه شده برای سرخ کردن غذا برای دستگاه گوارش حساس دشوار است و به احتمال زیاد علائم بیماری را بدتر می‌کند. درعوض باید از سبزیجات آب پز یا بخارپز و پروتئین های بدون چربی استفاده کنید.

۲. محصولات لبنی (شیر، کره، بستنی و پنیر)

حتی اگر بیماری اسهال ناشی از عدم تحمل لاکتوز نباشد (لاکتوز قندی است که در محصولات لبنی یافت می‌شود.)، وقتی به اسهال مبتلا هستید از این موادغذایی دوری کنید. حتی اگر معمولا هیچ مشکلی با محصولات لبنی ندارید، ممکن است که به‌طور موقتی نسبت‌به این محصولات حساسیت پیدا کرده باشید. البته ماستِ سرشار از پروبیوتیک استثناست، زیرا برخی مطالعات نشان داده است که پروبیوتیک‌ها به ایجاد تعادل فلور روده‌ای (مربوط به باکتری‌های مختلف و دیگر موجودات میکروسکوپی گیاهی موجود در روده) کمک می‌کنند و طول دوره‌ی اسهال را کوتاه‌تر می‌کنند.

۳. الکل و نوشیدنی‌های گازدار

وقتی به اسهال مبتلا هستید، باید از غذاها و نوشیدنی‌هایی که موجب کاهش مایعات بدن‌تان می‌شود دوری کنید. الکل به‌صورت یک مُدِر عمل کند. مدرها موادی هستند که موجب ازدست رفتن آب بدن‌تان می‌شوند. اگر به اسهال مبتلا هستید، مصرف نوشیدنی‌های گازدار دارای شیره‌ی ذرت (ترکیب شیرینی که از نشاسته‌ی ذرت تهیه می‌شود) نیز که دارای فروکتوز بالاست، مشکل‌ساز می‌شود. براساس مطالعه‌ای که در ماه ژوئن ۲۰۱۷ مجله‌ی مراقبت‌های بهداشتی (Healthcare) منتشر شد، مقادیر بالای فروکتوز دستگاه گوارش را با مشکل مواجه می‌کند و منجربه تولید گاز معده، نفخ یا اسهال می‌شود.

۴. شیرین‌کننده‌های مصنوعی

شیرین‌کننده‌های مصنوعی روی دستگاه گوارش بعضی از افراد اثری مانند ملین دارند. اگر به اسهال مبتلا شده‌اید بهتر است که از آب‌نبات و آدامس بدون شکر، نوشیدنی‌های غیرالکلی رژیمی و جایگزین‌های شکر صرف‌نظر کنید. بر اساس خبرنامه‌ی سلامت دانشکده‌ی پزشکی هاروارد، مصرف شکر (ازجمله انواع مصنوعی آن) موجب می‌شود که روده‌ها آب و الکترولیت بیشتری تولید کنند و این مسئله موجب شل شدن مدفوع و ابتلا به اسهال می‌شود.

۵. خوراکی‌ها و غذاهای شیرین

قندی که وارد روده‌ی بزرگ می‌شود عملکرد باکتری‌های حساس موجود در آن را مختل می‌کند و موجب بدتر شدن اسهال می‌شود. این مسئله آب‌میوه‌ها و میوه‌های دارای قند بالا را نیز شامل می‌شود.

۶. غذاهایی که موجب تولید گاز بیش‌ازحد می‌شوند

مصرف مقادیر زیاد میوه و سبزیجات به‌صورت روزانه بسیار خوب است. ولی وقتی دچار اسهال می‌شوید، باید تازمانی‌که حال‌تان بهتر شود، از مواد غذایی‌ای مانند کلم، انواع لوبیا، کلم بروکلی و گل کلم که گاز روده را افزایش می‌دهند پرهیز کنید.

۷. غذاهایی که ممکن است فاسد شده باشند

از مصرف غذاهایی که درست نگهداری و تهیه نشده‌اند (مانند غذاهایی که برای مدت طولانی بیرون از یخچال بوده‌اند یا به‌درستی انبار و ذخیره نشده‌اند) پرهیز کنید. گاهی گوشت یا ماهی خام نیز مشکل‌ساز می‌شوند. همیشه از این قانون کلی پیروی کنید: «وقتی درمورد غذایی شک دارید، آن را دور بریزید.» شاید با این کار خودتان را از ناراحتی معده نجات دهید.

۸. غذاهای پر از ادویه

موادغذایی دارای ادویه موجب تحریک دستگاه گوارشی می‌شوند. به همین دلیل است که افراد مبتلا به اسهال باید از غذاهای فاقد ادویه استفاده کنند، زیرا این غذاها کمترین ریسک تحریک دستگاه گوارشی را ایجاد می‌کنند.

۹. غذاهای دارای فیبر بالا

پرهیز از مصرف غذاهای حاوی فیبر بالا نیز مفید است. فیبر به فعال نگه داشتن دستگاه گوارش کمک می‌کند که در شرایط طبیعی ویژگی خوبی است. ولی وقتی بدن شما برای بهبود اسهال تلاش می‌کند، فیبر علائم بیماری را بدتر می‌کند. در این زمان فیبرهای نامحلول مضر هستند. این فیبرها در غذاهایی مانند موارد زیر یافت می‌شوند:

• غلات کامل مانند گندم، برنج و جو؛
• نان غلات کامل یا محصولات پخته‌شده از آنها؛
• حبوبات؛
• مغزها و دانه‌ها.

البته فیبرهای محلولی مانند پکتین که در سیب و موز وجود دارد، معمولا به بهبود اسهال کمک می‌کند، ولی بهتر است که دست‌کم در اولین روز بروز نشانه‌های بیماری، مصرف این مواد را محدود کنید.

سایر غذاهایی که نباید بخوریم

غذاهای دیگری که درطول اسهال موجب تحریک روده می‌شوند، عبارت‌اند از:

• پیاز و سیر؛
• بیشتر غذاهای فرآوری شده و بسته‌بندی شده؛
• سبزیجات خام؛
• مرکبات؛
• گوشت‌های چرب مانند ماهی ساردین و گوشت گوساله.

چه نوشیدنی‌هایی را نباید مصرف کنیم

راه‌کارهای دیگر مقابله با اسهال و داروهای موجود

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم

• خشکی دهان؛
• خشکی پوشک به‌مدت بیش از ۳ ساعت؛
• کاهش وزن؛
• گریه کردن بدون اشک.

برای تشخیص و درمان بیماری، باید هرچه زودتر تمام علائم و نشانه‌ی دیگر به پزشک گزارش داده شود.

کلام آخر

بسیاری از موارد اسهال فقط چند روز طول می‌کشند و به‌خوبی به درمان‌های خانگی جواب می‌دهند. خوردن غذاهای ساده، افزایش مصرف مایعات و درصورت لزوم استفاده از داروهای بدون نیاز به نسخه می‌تواند به برطرف شدن سریع علائم بیماری کمک کند. اگر پس از ۲ یا ۳ روز بدن به این درمان‌ها جواب نمی‌دهد، باید برای تشخیص و درمان بیماری به پزشک مراجعه کنید.