ناقوس جنگ در قفقاز به صدا درآمد؟!

روز یکشنبه ۶ شهریورماه طی درگیری نظامی میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان ۱۶ نظامی کشته و چندین غیرنظامی هم زخمی شدند. گفته شده این سنگین‌ترین درگیری نظامی میان دو کشور از سال ۲۰۱۶ به این سو بوده است و این امر موجب نگرانی‌هایی در مورد ثبات منطقه قفقاز شمالی شده که دالانی برای خطوط لوله‌ای است که نفت و گاز را به بازار‌های جهانی منتقل می‌سازد.

«نورد هوانسیان» و «نایلیا باگیروا» در گزارش ۲۷ سپتامبر برای رویترز نوشتند، درگیری‌ها میان این دو جمهوری سابق شوروی، که در دهه ۹۰ هم با یکدیگر وارد جنگ شده بودند، جدیدترین جنگ میان دو کشور بر سر مناطق مورد مناقشه ناگورنو- قره باغ است؛ منطقه‌ای منفک شده که درون خاک آذربایجان است، اما به دست ارمنی‌ها اداره می‌شود.

منطقه ناگورنو- قره باغ اعلام کرد پس از حملات هوایی و توپخانه‌ای اوایل روز یکشنبه، ۱۶ نفر از نیروهایش کشته و بیش از ۱۰۰ نفر دیگر زخمی شدند.

در پی از سرگرفته شدن درگیری‌های شدید در قره‌باغ، جدایی‌طلبان این منطقه از اعلام بسیج عمومی برای مقابله با آذربایجان خبر دادند. ریاست حکومت خودمختار قره‌باغ روز یکشنبه اعلام کرد در پاسخ به تهاجم گسترده نیرو‌های نظامی آذربایجان به این منطقه فرمان «بسیج عمومی» صادر کرده است.

آرائیک هارطونیان، رهبر کنونی جمهوری قره‌باغ در جریان نشست فوق‌العاده پارلمان محلی که صبح روز یکشنبه تشکیل شد ضمن اعلام وضعیت «حکومت نظامی» در این منطقه تاکید کرد برای افراد بالای هجده سال فرمان «بسیج عمومی» صادر کرده است.

از سوی دیگر نیکول پاشینیان، نخست‌وزیر ارمنستان نیز با اعلام حکومت نظامی و بسیج عمومی از مردم کشورش خواست آماده دفاع از «میهن مقدس» باشند. نیکول پاشینیان در پیامی که در شبکه اجتماعی فیس بوک منتشر شد، خطاب به مردم کشورش تاکید کرد: «قاطعانه از کشور و ارتش خود حمایت کنیم... ما پیروز خواهیم شد. زنده باد ارتش باشکوه ارمنستان.»

این در حالی است که رئیس‌جمهوری آذربایجان با مشروع خواندن اقدام نظامیان کشورش در مناقشه قره‌باغ وعده پیروزی در میدان نبرد داد.

الهام علی‌اف، رئیس‌جمهوری آذربایجان صبح روز یکشنبه پس از شروع مجدد درگیری‌ها در منطقه قره‌باغ طی یک نطق تلویزیونی وعده داد که ارتش این کشور در نبرد با نیرو‌های ارمنی و جدایی‌طلبان پیروز از میدان خارج خواهند شد. علی‌اف در این خصوص تصریح کرد: «ارتش آذربایجان امروز در سرزمین خود می‌جنگد و از تمامیت ارضی خود دفاع می‌کند.»

رئیس‌جمهوری آذربایجان در ادامه تاکید کرد کشورش «هدفی درست» را دنبال می‌کند و با وارد کردن «ضربات ویرانگر به دشمن» در نهایت پیروز خواهد شد. «هوانسیان- باگیروا» در گزارش خود نوشتند، هر دو کشور ضمن اعلام حکومت نظامی، یکدیگر را به آغاز جنگ متهم می‌کنند. آذربایجان می‌گوید به حملات ارمنستان پاسخ داده که پنج عضو یک خانواده را کشت.

آذربایجان همچنین مدعی شد بر هفت روستا که در خاک خود واقع شده و تحت کنترل ارمنستان قرار گرفته بود مسلط شده است. سخنگوی وزارت دفاع آذربایجان گفت: «ما هفت روستا را آزاد کردیم که یکی از آن‌ها در شهرستان جبرائیل و پنج روستای دیگر در شهرستان فضولی واقع شده است.»

اگرچه منطقه خودمختار ناگورنو- قره‌باغ ابتدا این خبر را رد کرد، اما سپس اعلام کرد «برخی مواضع» را از دست داده و تعدادی تلفات غیرنظامی هم داشته است. با این حال، در بیانیه وزارت دفاع ارمنستان همچنین تاکید شده که ادعای فتح هفت روستا در قره‌باغ اقدامی «تحریک‌آمیز» است.

جمهوری آذربایجان اعلام کرد پس از هدف قرار گرفتن و سرنگونی دو بالگرد نظامی اش در ارتفاعات قره‌باغ این منطقه را زیر آتش سنگین توپخانه و سامانه‌های موشکی خود قرار داد. جدایی‌طلبان قره‌باغ که تحت حمایت ارمنستان هستند می‌گویند در جریان درگیری با نیرو‌های نظامی آذربایجان خسارات سنگینی به آن‌ها وارد کرده‌اند سخنگوی جدایی‌طلبان منطقه قره‌باغ هم روز یکشنبه در یک پیام فیس‌بوکی اعلام کرد:

«نیرو‌های آذربایجان صبح امروز کلیه خطوط تماس در منطقه را بمباران کردند.» وی با درخواست از ساکنان این منطقه برای رفتن به پناهگاه‌ها تصریح کرد «استپاناکرت»، مرکز و پایتخت قره‌باغ نیز بمباران شده است. در هر حال، این درگیری‌ها موجی از تلاش‌های جدید دیپلماتیک را موجب شده است چرا که بیم آن می‌رود در صورت وخامت اوضاع، یک جنگ منطقه‌ای فراگیر رخ دهد. در اولین گام، روسیه خواستار «آتش‌بس فوری» شد.

به نوشته گزارشگران رویترز، روسیه حامی ارمنستان و ترکیه حامی آذربایجان است. در این جنگ، اگرچه روسیه خواستار «آتش‌بس فوری» شد، اما ترکیه اعلام کرد از آذربایجان حمایت خواهد کرد. دولت ارمنستان غروب یکشنبه از حمایت و پشتیبانی ترکیه از نیرو‌های نظامی آذربایجان خبر داد.

وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرد نیرو‌های نظامی آذربایجان از جنگ‌افزار‌های ساخت ترکیه در حملات خود استفاده کرده‌اند. حتی گفته می‌شود از پهپاد‌های نظامی ترکیه در این درگیری‌ها استفاده شده است. نیکول پاشینیان، در همین ارتباط با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری فرانسه تماس تلفنی داشته و از رئیس‌جمهوری فرانسه درخواست کرده است مانع از دخالت بیشتر ترکیه در مناقشه بین دو کشور شود. اردوغان پشتیبانی ترکیه از الهام علی‌اف را پنهان نمی‌کند.

اجماع گزارش‌های بین‌المللی این است که حضور نظامی ترکیه در مناقشه بر سر منطقه کوهستانی قره‌باغ (و حضور احتمالی روسیه در حمایت از ارمنستان) می‌تواند به این رویارویی ابعاد جدیدی ببخشد و باعث شعله‌ور شدن یک جنگ تمام‌عیار شود.

روز یکشنبه رئیس‌جمهور آمریکا هم اعلام کرد در جست و جوی راهی برای پایان دادن به خشونت‌هاست. ترامپ گفت: «ما به دقت اوضاع را در نظر داریم. ما روابط خوبی در آن منطقه داریم. ببینیم آیا می‌توانیم درگیری را متوقف کنیم یا خیر.» وزارت خارجه آمریکا هم ضمن محکوم کردن خشونت‌های طرفین، خواستار توقف فوری خصومت‌ها و هرگونه لفاظی یا دیگر اقداماتی که وضعیت را بدتر کند شد.

جو بایدن، نامزد رقابت‌های ریاست جمهوری آمریکا، هم در بیانیه‌ای اعلام کرد خصومت‌ها می‌تواند موجب جنگی گسترده شود. بایدن از دولت ترامپ خواست ناظران بیشتری را به «خط آتش‌بس» بفرستد و از روسیه هم خواست «ارسال سلاح به دو طرف را متوقف سازد».

خطوط لوله که نفت و گاز دریای خزر را از آذربایجان به جهان خارج منتقل می‌کند از نزدیک این منطقه خودمختار می‌گذرد. ارمنستان حتی نسبت به خطرات امنیتی در قفقاز جنوبی در ماه جولای هشدار داده بود آنگاه که آذربایجان تهدید کرده بود به نیروگاه برق هسته‌ای ارمنستان به‌عنوان یک انتقام احتمالی حمله می‌کند.

قره‌باغ با مرکزیت «استپاناکرت»، به‌دنبال جنگ و درگیری‌های باکو و ایروان و در نتیجه فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱، در اواخر دهه ۸۰ و اوایل دهه ۹۰ میلادی، اعلام خودمختاری کرد. اغلب ساکنان قره‌باغ را که از حمایت تمام‌عیار ارمنستان برخوردار است ارمنی‌ها تشکیل می‌دهند.

قره‌باغ پیش از اعلام استقلال جزئی از خاک جمهوری آذربایجان بود. آذربایجان و ارمنستان چند دهه است که بر سر منطقه «ناگورنو قره‌باغ» با یکدیگر اختلاف دارند؛ اختلافی که اواخر دهه ۸۰ میلادی آتش یک مناقشه و جنگ ادامه‌دار میان دو کشور را شعله‌ور کرد.

ارمنستان عضو یک پیمان امنیت منطقه‌ای موسوم به «سازمان پیمان امنیت جمعی» است که رهبری آن را مسکو برعهده دارد. آذربایجان، اما در این مناقشه حمایت ترکیه را با خود دارد.

«اندرو ای. کرامر» هم در گزارش ۲۷ سپتامبر برای نیویورک تایمز نوشت، جنگی که میان دو کشور شروع شده به سرعت رو به وخامت رفت و هر دو طرف مبادرت به استقرار تانک، بالگرد و توپخانه در مناطق مورد مناقشه کردند.

این گزارشگر می‌نویسد این منطقه ارمنی‌نشین که در دل آذربایجان قرار دارد از سوی ارمنی‌ها اداره می‌شود. جنگ روز یکشنبه چیزی بیش از تنش مرزی بود و دو طرف از ادبیات جنگی استفاده کرده و رویداد‌ها را به مثابه «جنگ» تلقی می‌کردند.

به نوشته این گزارشگر به نقل از «تحلیلگران»، میانجیگرانی مانند فرانسه، آمریکا و روسیه بر سر این منطقه با یکدیگر دچار اختلاف هستند. این نزاع تقریبا فراموش شده بود تا اینکه روز یکشنبه دوباره از سر گرفته شد.