فضل الله رضا؛ پدر نظریه اطلاعاتِ جهان
در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ استاد مهمان در دانشگاه‌های مرکزی سوییس، کپنهاگ دانمارک و دانشگاه کلرادو در بولدر آمریکا و پاریس بود و از ۱۳۵۷ خورشیدی تا پایان عمر به عنوان استاد دانشگاه‌های کنکوردیا در مونترئال در کبک کانادا و دانشگاه مک‌گیل مونترئال را برعهده داشت.
کد خبر :
۸۸۹۶۵
بازدید :
۶۷۷۶
فضل‌الله رضا از چهره‌های علمی و فرهنگی کشور و از برجسته‌ترین دانش‌آموختگان دانشگاه تهران با جایگاه جهانی بود. او به لحاظ برجستگی و فعالیت در حوزه فرهنگ و زبان پارسی، در این حوزه نیز مطرح بوده و عمده آثار و مقالات وی در این زمینه است.
دانشمندی ایرانی که در دانش بی‌مانند، در ادب سرآمد و در تدین زبانزد همگان بود. نامش فضل‌الله رضا و از استادان برجسته ایرانی به شمار می‌رود. او کارنامه‌ای بس سترگ از آثار علمی، فرهنگی و ادبی از خود برجای گذاشته است. رضا را به عنوان پدر نظریه اطلاعات که آثارش در این باره، جزو متون دانشگاهی این رشته در سراسر دنیاست، می‌شناسند.
زندگی و مسیر علمی
فضل‌الله رضا در خانواده‌ای دانشمند، مذهبی و اهل سیاست در رشت چشم به جهان گشود. از این رو علم‌اندوزی و فرهنگ‌دوستی توأمان با او عجین بود. فضل‌الله رضا تحصیلات خود را در رشت گذراند و همزمان صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمی را از استادان وقت فراگرفت و با آثار برجسته فرهنگ ایرانی مانند گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و… آشنا شد.
دانشمندی ایرانی که در دانش بی‌مانند، در ادب سرآمد و در تدین زبانزد همگان بود. نامش فضل‌الله رضا و از استادان برجسته ایرانی به شمار می‌رود. او کارنامه‌ای بس سترگ از آثار علمی، فرهنگی و ادبی از خود برجای گذاشته است. رضا را به عنوان پدر نظریه اطلاعات که آثارش در این باره، جزو متون دانشگاهی این رشته در سراسر دنیاست، می‌شناسند.
زندگی و مسیر علمی
فضل‌الله رضا در خانواده‌ای دانشمند، مذهبی و اهل سیاست در رشت چشم به جهان گشود. از این رو علم‌اندوزی و فرهنگ‌دوستی توأمان با او عجین بود. فضل‌الله رضا تحصیلات خود را در رشت گذراند و همزمان صرف و نحو عربی و بخشی از علوم قدیمی را از استادان وقت فراگرفت و با آثار برجسته فرهنگ ایرانی مانند گلستان و بوستان سعدی، شاهنامه فردوسی، مثنوی مولوی و… آشنا شد.
او لیسانس خود را در ۱۳۱۷ در رشته مهندسی برق از دانشگاه تهران اخذ کرد و هنگامی که آتش جنگ جهانی دوم به اواخر خود نزدیک شده بود، برای تکمیل تحصیلاتش راهی آمریکا شد و در ۱۳۲۴ خورشیدی مدرک فوق لیسانس را از دانشگاه کلمبیا در آمریکا و دکتری خود را در رشته مهندسی برق از دانشگاه مؤسسه تکنولوژی نیویورک دریافت کرد.
رضا در طول سال‌های ۱۳۲۹ تا ۱۳۳۴ عضو گروه مهندسی برق دانشکده مهندسی دانشگاه کاتولیک آمریکا و سپس دانشگاه ام‌آی‌تی در بوستون آمریکا بود و در سال‌های ۱۳۳۳ تا ۱۳۴۷ در گروه مهندسی دانشگاه سیراکیوز در ایالت نیویورک عضویت داشت و از ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۸ خورشیدی به عنوان رییس دانشگاه تهران و دانشگاه صنعت شریف انجام وظیفه می‌کرد و سال‌های ۱۳۴۸ تا ۱۳۵۳ خورشیدی سفیر ایران در یونسکو و از ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷ خورشیدی سفیر ایران در کانادا بود.
در سال‌های ۱۳۴۰ تا ۱۳۵۳ استاد مهمان در دانشگاه‌های مرکزی سوییس، کپنهاگ دانمارک و دانشگاه کلرادو در بولدر آمریکا و پاریس بود و از ۱۳۵۷ خورشیدی تا پایان عمر به عنوان استاد دانشگاه‌های کنکوردیا در مونترئال در کبک کانادا و دانشگاه مک‌گیل مونترئال را برعهده داشت.
تحصیل در رشته مهندسی برق در دانشگاه تهران تا آموزش علوم قدیمه و مطالعه آثار کلاسیک ادب فارسی از جمله فعالیت‌های علمی وی به شمار می‌رفت.
تحصیل در رشته مهندسی برق در دانشگاه تهران تا آموزش علوم قدیمه و مطالعه آثار کلاسیک ادب فارسی از جمله فعالیت‌های علمی وی به شمار می‌رفت.
او در تابستان ۱۳۲۳ خورشیدی ۲ماه در کشتی از هند راهی نیویورک شد و فوق لیسانس خود را از دانشگاه کلمبیا در امریکا و دکترایش را در رشته مهندسی برق از دانشگاه پلی‌تکنیک نیویورک دریافت کرد و به تدریس در دانشگاه‌های برجسته آمریکا مانند ام‌آی‌تی و سیراکیوز پرداخت. او پدر نظریه اطلاعات است.
بازگشت به ایران و تدریس در دانشگاه تهران
فضل الله رضا در بازگشت به ایران مورد توجه قرار گرفت و نایب‌التولیه دانشگاه صنعتی آریامهر یا شریف کنونی و رییس دانشگاه تهران شد.
ارتقای سطح استادان حوزوی در دانشگاه تهران در دوره او اجرا و انجام شد. پس از آن سفیر ایران در یونسکو می‌شود که این دوره در همکاری ایران با سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد دستاورد‌های بزرگی ثبت می‌شود.
پیوند عاطفی و فکری ناگسستنی پروفسور رضا با ایران در کنار علقه ویژه او به شاهنامه فردوسی و اهتمامی که در کنار دیگر استادان برجسته ایرانی به پاسداشت زبان فارسی داشت از مهمترین فعالیت‌های او به شمار می‌رود. پیوندش را با زادگاهش رشت حفظ کرد و مدرسه‌ای در این شهر به نام او بنا شد.
حیات علمی و فرهنگی ایشان نیز عینیت توجه یک نخبه علمی ایرانی به گنجینه ادب فارسی است. در ۱۳۴۷ خورشیدی در دوره ریاست بر دانشگاه تهران در سخنرانی خود در جمع استادان گفت: «فرهنگ و ادب فارسی را باید جامه مناسب پوشاند و روانه مراکز معرفت جهان کرد. همچنین در صلاحیت شماست که واردات خوانده و ناخوانده هنر و ادب جهان را که به سرزمین ما هجوم آورده جامه ایرانی بپوشانید و این جامه غرب‌زدگی را که بخشی از مردم ایران آن را پوشیده‌اند به دور بیندازید.»
مقام علمی رضا با نشان فرهنگی او چنان درآمیخته که او را طی این سال‌ها به سفیر ادبیات و فرهنگ ایران تبدیل کرد، سفیری با بیش از ۲۰۰ مقاله و حدود ۲۰ عنوان کتاب که از او به ارث مانده است. نبوغ و استعداد فراوان او در کنار کوشش و تلاش گسترده علمی باعث شد تا سال‌ها در عرصه علم و فناوری جهانی به نقش‌آفرینی بپردازد و از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان شود.
پیوند عاطفی و فکری ناگسستنی پروفسور رضا با ایران در کنار علقه ویژه او به شاهنامه فردوسی و اهتمامی که در کنار دیگر استادان برجسته ایرانی به پاسداشت زبان فارسی داشت از مهمترین فعالیت‌های او به شمار می‌رود. پیوندش را با زادگاهش رشت حفظ کرد و مدرسه‌ای در این شهر به نام او بنا شد.
حیات علمی و فرهنگی ایشان نیز عینیت توجه یک نخبه علمی ایرانی به گنجینه ادب فارسی است. در ۱۳۴۷ خورشیدی در دوره ریاست بر دانشگاه تهران در سخنرانی خود در جمع استادان گفت: «فرهنگ و ادب فارسی را باید جامه مناسب پوشاند و روانه مراکز معرفت جهان کرد. همچنین در صلاحیت شماست که واردات خوانده و ناخوانده هنر و ادب جهان را که به سرزمین ما هجوم آورده جامه ایرانی بپوشانید و این جامه غرب‌زدگی را که بخشی از مردم ایران آن را پوشیده‌اند به دور بیندازید.»
مقام علمی رضا با نشان فرهنگی او چنان درآمیخته که او را طی این سال‌ها به سفیر ادبیات و فرهنگ ایران تبدیل کرد، سفیری با بیش از ۲۰۰ مقاله و حدود ۲۰ عنوان کتاب که از او به ارث مانده است. نبوغ و استعداد فراوان او در کنار کوشش و تلاش گسترده علمی باعث شد تا سال‌ها در عرصه علم و فناوری جهانی به نقش‌آفرینی بپردازد و از پایه‌گذاران نظریه اطلاعات و مخابرات در جهان شود.
دلبستگی به فرهنگ و تمدن ایرانی
فضل‌الله رضا دلبستگی خاصی به فرهنگ و تمدن ایرانی داشت و به مناسبت‌های گوناگون و در مراسم‌های مختلف در کشور حاضر می‌شد و سخنرانی‌هایی داشت؛ سخنرانی‌هایی که از لابه‌لای آن‌ها دلبستگی‌اش به ایران و ایرانی را نشان می‌داد. او در همین خصوص می‌گوید:
«در چنین روزگاری اگر بخواهیم روی کره زمین قومی به نام ایرانی وجود زنده و پایدار داشته باشد، باید فرهنگ سنتی آن قوم را پیوسته پاسداری کنیم. مهمترین عاملی که قوم ایرانی را از دیگر اقوام برجسته می‌سازد، فرهنگ ملّی ایران است. زبان فارسی یعنی همین فارسی آمیخته به عربی که در هزار سال ورزیده و نیرومندتر شده است، در مرکز فرهنگ ملی جای دارد.
اگر امروز از یکی از کهکشان‌های دوردست با ما تماس بگیرند و بخواهند که به شتاب یک روز، فقط ۲ کتاب نمونه که معرف شخصیت ملی ما باشد، برایشان بفرستیم، بنده گمان دارم که شاهنامه فردوسی و مثنوی جلال‌الدین رومی را می‌توان اختیار کرد. اگر جای چانه باقی بود، بوستان و گلستان را به آن پیوست می‌کنیم.»
استاد رضا همچنین معتقد بود: «جوان ایرانی باید واقعیت‌ها را ببیند. جوانان باید با خرد مأنوس شوند. آن‌ها یک عرصه باز دارند و آن اِشراف به معارف ایرانی، اسلامی و جهانی است…
استاد رضا همچنین معتقد بود: «جوان ایرانی باید واقعیت‌ها را ببیند. جوانان باید با خرد مأنوس شوند. آن‌ها یک عرصه باز دارند و آن اِشراف به معارف ایرانی، اسلامی و جهانی است…
جوانان ما باید اعتماد به نفس پیدا کنند و خودباخته نباشند و بدانند که ما وارث یک میراث فرهنگی و علمی بسیار غنی هستیم؛ یعنی بعد از تمدن یونان که چندصد سال بر تمدن ایرانی و بر تمدن اسلامی پیشی داشت در جایگاه رفیعی بوده‌ایم و ما اکنون وارث این تمدن عظیم هستیم.
جوان ایرانی تا خودش را نیازمند مادیات غرب ببیند، همیشه بنده خواهد بود باید طوری تربیت پیدا کند که فراتر این خواسته‌ها باشد.»
وی همچنین ۴سال در بخش فیزیک دانشگاه «سوربن» فرانسه تدریس کرد و از او آثار مکتوب بسیاری به‌جای مانده که هر یک در عصر و دوره خود موجی برافروخت و هزاران دانش پژوه را مجذوب و شیفته خود ساخت که از میان آن‌ها می‌توان به «پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی» یاد کرد که البته تنها اثر ادبی استاد رضا نیست و کتاب‌های دیگری مثل «حدیث آرزومندی»، «دیده‌ها و اندیشه‌ها» و... هم جزو آثار ارزشمند و تأثیرگذار او در زمینه ادبی است.
وی در خصوص راه‌های توسعه کشور می‌گوید: «ایران از نظر سرمایه فکری و نیروی جوان و بااستعداد بسیار غنی است و فرهنگ کهن ایران به مردم، فکری آزموده و ورزیده داده است، که باید از این فکر استفاده درست شود. ما باید مدیریت، برنامه‌ریزی، وجدان کار، مسؤولیت اجتماعی و بلوغ اجتماعی خود را تقویت کنیم تا به جهان پیشرفته‌تر برسیم»
او تفاوت جوانان شرقی را با جوانان غربی در خیال‌پردازی‌های یک جوان شرقی می‌داند و می‌گوید: «جوان غربی مثل شما خیال‌پرداز نیست. احساساتی و عاطفی نیست. جوان غربی با واقعیت سروکار دارد درحالی‌که جوان شرقی با خیالات دور و دراز خود به سر می‌برد که همین مساله او را از پیشرفت باز داشته است»
وی همچنین ۴سال در بخش فیزیک دانشگاه «سوربن» فرانسه تدریس کرد و از او آثار مکتوب بسیاری به‌جای مانده که هر یک در عصر و دوره خود موجی برافروخت و هزاران دانش پژوه را مجذوب و شیفته خود ساخت که از میان آن‌ها می‌توان به «پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی» یاد کرد که البته تنها اثر ادبی استاد رضا نیست و کتاب‌های دیگری مثل «حدیث آرزومندی»، «دیده‌ها و اندیشه‌ها» و... هم جزو آثار ارزشمند و تأثیرگذار او در زمینه ادبی است.
وی در خصوص راه‌های توسعه کشور می‌گوید: «ایران از نظر سرمایه فکری و نیروی جوان و بااستعداد بسیار غنی است و فرهنگ کهن ایران به مردم، فکری آزموده و ورزیده داده است، که باید از این فکر استفاده درست شود. ما باید مدیریت، برنامه‌ریزی، وجدان کار، مسؤولیت اجتماعی و بلوغ اجتماعی خود را تقویت کنیم تا به جهان پیشرفته‌تر برسیم»
او تفاوت جوانان شرقی را با جوانان غربی در خیال‌پردازی‌های یک جوان شرقی می‌داند و می‌گوید: «جوان غربی مثل شما خیال‌پرداز نیست. احساساتی و عاطفی نیست. جوان غربی با واقعیت سروکار دارد درحالی‌که جوان شرقی با خیالات دور و دراز خود به سر می‌برد که همین مساله او را از پیشرفت باز داشته است»
فعالیت‌های علمی و تالیفات
فضل‌الله رضا تحقیقات گسترده‌ای در زمینه ارسال حداکثر اطلاعات در کانال‌های مخابراتی نویزدار، نظریه اطلاعات و فرایند‌های تصادفی، سیستم‌های خطی آنالیز عمومی، نظریه سیستم‌ها و مدارها، نظریه کنترل سیستم‌های پویا، فضا‌های خطی، انتقال و تلفات انرژی در شبکه‌های n دهانه‌ای انجام داده است.
او همچنین کتاب‌های تحلیل شبکه‌های برق، تئوری اطلاعات، فضا‌های خطی، برگ بی‌برگی، حدیث آرزومندی، مهجوری و مشتاقی، پژوهشی در اندیشه‌های فردوسی، دیده‌ها و اندیشه‌ها، نگاهی به شاهنامه، محمد اقبال و هندسه عملی و علمی را به رشته تحریر درآورد و همچنین رییس افتخاری کنفرانس مهندسی برق ایران، استاد افتخاری دانشگاه تربیت مدرس، رییس انجمن علمی ایرانیان در آمریکای شمالی، رییس گسترش زبان و ادب فارسی و مشاور و همکار فعال مؤسسات علمی و ادبی فراوانی بوده است.
وی، همچنین علاقه و اهتمام جدی به زبان فارسی داشت، چنان که معتقد بود که بنیاد زبان فارسی و گفت‌وشنود و نگارش به آن را باید روزبه روز استوارتر و نیرومندتر کنیم و اعتقاد داشت که در این راه باید از روش‌های علم و ابزار تکنولوژی بیشتر بهره بریم و می‌گفت: «اگر در حدود ۱۵ زبان زنده دنیا را که سابقه ممتاز فرهنگی دارند برگزینیم، زبان فارسی و زبان عربی در میان آن‌ها خواهد بود.»
پروفسور رضا در زمینه مهندسی برق و مجله اطلاعات و مخابرات جزو یکی از دانشمندان برجسته و مفاخر بوده و به طور قطع افزون بر کشور، دانشگاه شریف و تهران نیز با توجه به اینکه او در مسند ریاست این ۲ دانشگاه بوده به خود می‌بالند.
وی، همچنین علاقه و اهتمام جدی به زبان فارسی داشت، چنان که معتقد بود که بنیاد زبان فارسی و گفت‌وشنود و نگارش به آن را باید روزبه روز استوارتر و نیرومندتر کنیم و اعتقاد داشت که در این راه باید از روش‌های علم و ابزار تکنولوژی بیشتر بهره بریم و می‌گفت: «اگر در حدود ۱۵ زبان زنده دنیا را که سابقه ممتاز فرهنگی دارند برگزینیم، زبان فارسی و زبان عربی در میان آن‌ها خواهد بود.»
پروفسور رضا در زمینه مهندسی برق و مجله اطلاعات و مخابرات جزو یکی از دانشمندان برجسته و مفاخر بوده و به طور قطع افزون بر کشور، دانشگاه شریف و تهران نیز با توجه به اینکه او در مسند ریاست این ۲ دانشگاه بوده به خود می‌بالند.
او در تمام آثار و گفتار و کردارش به شناخت مبانی فلسفه، علو عرفانی، علم ایرانی و هنر انسانی توجه داشت و به مسؤولیت اجتماعی هر یک از این شاخه‌های معارف بشری توجه دارد و بر آن تأکید می‌کرد. رضا متذکر می‌شود که در عصر ما هنوز جهانگیران و سودجویان در کار تجزبه و تقسیم و جدول‌بندی سطح این کره خاکی‌اند.
«کیلومتر فلان متعلق به فلان کس یا فلان دولت است و دست یازیدن به فلان فاصله از کنار فلان دریا موجب برخورد اقوام و دولت‌هاست.»
پی نوشت:
کتاب نگاهی به زندگی، آثار و اندیشه‌های "پروفسور فضل الله رضا"
پی نوشت:
کتاب نگاهی به زندگی، آثار و اندیشه‌های "پروفسور فضل الله رضا"
۰
