موانع احیای برجام

کوروش احمدی | در شرایطی که مذاکرات وین به گونه‌ای سازنده و عملگرایانه در حال پیشرفت است، ضروری است که طرف ایرانی درک روشنی از کلیه موانع موجود بر سر راه احیای برجام داشته و به نحوی واقع‌بینانه در جهت برداشتن آن‌ها بکوشد.

تلاشی که در وین در جریان است، معطوف است به نهایی کردن دو لیست قابل‌قبول از تحریم‌هایی که امریکا باید بردارد و اقداماتی که ایران باید برای بازگشت به تعهداتش انجام دهد. مانع دیگر در منطقه است که نمونه‌ای از آن را یکشنبه گذشته به شکل یک حمله تروریستی در نطنز دیدیم.

دو مانع دیگر نیز وجود دارد که یکی در تهران به شکل فشار تندرو‌ها به دولت و دیگری در امریکا به شکل برنامه‌ریزی تندرو‌ها برای خرابکاری در روند احیای برجام مشهود است. «قانون بررسی توافق هسته‌ای با ایران» که به‌طور خلاصه INARA خوانده می‌شود یکی از حربه‌هایی است که تندرو‌ها ممکن است برای جلوگیری از احیای برجام مورد استفاده قرار دهند.

این قانون در اواسط ماه مه ۲۰۱۵ یعنی در مراحل پایانی مذاکرات ایران و ۱+۵ با ۹۸ رای موافق در سنا و ۴۰۰ رای موافق در مجلس نمایندگان امریکا به تصویب رسید. با توجه به اینکه آرای موافق به این قانون بسیار بیشتر از دوسوم لازم برای عبور از سد وتوی رییس‌جمهور بود، اوباما نیز ناچارا آن را امضا کرد.

مطابق این قانون دولت ملزم شده بود که هر گونه توافقی با ایران را برای بررسی به کنگره ارسال کند. این قانون به سنا و مجلس نمایندگان امکان می‌داد که با دو سوم آرا بتوانند هر گونه توافقی با ایران را رد کنند. در چنین صورتی، رییس‌جمهور امکان تعلیق تحریم‌های مندرج در قوانین کنگره را از دست می‌داد.

در ۲۰۱۵ دو مجلس کنگره بر اساس همین قانون برجام را بررسی کردند، اما تعداد مخالفین با آن در سنا از ۵۸ سناتور (۵۴ جمهوری‌خواه و ۴ دمکرات) تجاوز نکرد و به حد نصاب دو سوم (یعنی ۶۴ سناتور) نرسید و در نتیجه کنگره نتوانست برجام را رد کند.

با شروع دور جدید تلاش‌ها برای احیای برجام این سوال پیش می‌آید که آیا مخالفین برجام در امریکا همچنان می‌توانند از قانون مذکور برای الزام دولت بایدن به ارسال هر گونه توافقی با ایران به کنگره جهت بررسی استفاده کنند یا خیر. با توجه به محتوای قانون مذکور به نظر می‌رسد که چنین امکانی به لحاظ حقوقی وجود دارد.

در این قانون گفته شده که این قانون شامل «هر توافقی می‌شود که به برنامه هسته‌ای ایران مربوط باشد و امریکا در آن شرکت داشته و متعهد به انجام اقدامی شود»، «صرف‌نظر از هر شکلی که این توافق داشته باشد». ضمنا این قانون تعلیق تحریم را طی دوره‌ای که توافقنامه تحت بررسی کنگره قرار دارد، ممنوع می‌کند.

البته اگر بایدن بدون اینکه با ایران به توافقی برسد حاضر به برداشتن تحریم‌ها شود و اطمینان کند که ایران نیز به تعهداتش عمل خواهد کرد، یعنی توافقی در کار نباشد، کنگره مشکل می‌تواند خواستار اعمال اینارا شود. قانون اینارا همچنین دولت را ملزم می‌کند که هر ۹۰ روز یک‌بار یک تاییدیه به کنگره ارسال و تایید کند که «ایران به گونه‌ای شفاف و قابل راستی‌آزمایی و به‌طور کامل مشغول اجرای توافق است.»

ترامپ بعد از خروج از برجام طبعا ارسال چنین تاییدیه‌ای به کنگره را متوقف کرد. اما بایدن در صورت بازگشت به برجام ملزم به ارسال مجدد آن خواهد بود.

همچنین ممکن است مخالفان برجام اصرار کنند که این‌بار ارسال چنین تاییدیه‌ای مقدم بر تعلیق تحریم‌ها باشد و نه موخر بر آن. قانون مذکور امکان داده که در صورت عدم ارسال چنین تاییدیه‌ای، مخالفان برجام در هر دو مجلس کنگره می‌توانند کنگره را ملزم به رای‌گیری در مورد الزام دولت به اعاده تحریم‌ها نمایند.

چنین رای‌گیری ذیل رویه خاصی در کنگره باید انجام شود که از جمله اجازه نادیده گرفتن مخالفت حزب دارای اکثریت را می‌دهد. در دور قبل ۴ سناتور دموکرات در سنا و ۲۵ عضو مجلس نمایندگان با برجام مخالفت کردند. این در حالی بود که دولت اوباما با اطلاع از مفاد قانون اینارا تلاش کرده بود تا برجام به گونه‌ای تنظیم شود که سناتور‌ها و نمایندگان دموکرات بتوانند با آن موافقت کنند.

در شرایط کنونی ممکن است یکی از مشکلات دولت بایدن همین مساله باشد، چرا که اگر بایدن نتواند حمایت دموکرات‌ها در کنگره را به دست آورد، عبور او از سد قانون اینارا می‌تواند غیر ممکن شود.