زیست شبانه؛ واقعیت انکارناپذیر

محمد سالاری | زیست شبانه یک واقعیت انکارناپذیر در جهان شهری شده امروز است. در سراسر جهان، از شرق تا غرب، از کشور‌های توسعه‌یافته تا کشور‌های در حال توسعه، کشور‌های مسلمان یا مسیحی، هر جا زندگی شهری به ویژه در ابعاد کلان آن وجود دارد، زیست شبانه شهری هم وجود دارد.

ظهور این پدیده در دنیای معاصر به علت تغییرات بنیادینی است که در مناسبات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع رخ داده و گسترش آن را ناگزیر کرده است. تجربیات تاریخی جهانی نشان می‌دهد تا زمانی که زیست شبانه به صورت خودرو و خودجوش و برنامه‌ریزی نشده گسترش می‌یافت، تهدید‌هایی را به وجود می‌آورد.

اما وقتی مدیران شهری تصمیم گرفتند زیست شبانه را به رسمیت بشناسند و برای ساماندهی و بهبود آن برنامه‌ریزی کنند، تهدیدات رو به کاهش نهاد و فرصت‌ها فرصت شکوفایی بیشتر پیدا کردند. این فرصت‌ها، طیف وسیعی از فرصت‌های اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی را در بر می‌گیرد.

پس کسی مدعی نیست زیست شبانه به طور مطلق و در هر شکلش پدیده‌ای مفید و مثبت است؛ بلکه یک زمینه شکل‌گرفته بر اثر اقتضائات جامعه است که میزان مثبت یا منفی بودن آن را نحوه برنامه‌ریزی و مدیریت آن مشخص می‌کند. امروزه رونق زیست شبانه که بر اثر برنامه‌ریزی و نظارت هوشمندانه به وجود آمده باشد، از مولفه‌های زیست‌پذیری شهر‌ها و از عوامل برندینگ شهری محسوب می‌شود.

به دلیل همین ضرورت ساماندهی زیست شبانه بود که شورای شهر تهران با گنجاندن این ماموریت در برنامه پنج‌ساله و تصویب طرحی شهرداری را ملزم کرد که درباره برنامه‌ریزی و سپس انجام اقدامات لازم برای زمینه‌سازی تحقق زیست شبانه در چشم‌انداز تهران ۱۴۰۲ را به عمل آورد.

این اقدام شورا حاصل مطالعات کارشناسی متعددی است که هم در شورا و هم در شهرداری و هم در مراکز پژوهشی و حتی انتظامی و امنیتی درباره زیست شبانه از چندین سال پیش انجام شده بود.

علاوه بر مطالعات، جلسات زیادی هم با حضور همه نهاد‌های ذی‌ربط از‌جمله نیروی انتظامی، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری و نخبگان دانشگاهی و سایر ذی‌نفعان در این باره برگزار شد که در این جلسات همه حاضران بر سر لزوم ساماندهی زیست شبانه در تهران توافق داشتند.

بعد از ارایه این ایده و طرح، عده‌ای در سخنانی غیرعلمی و بدون توجه به مفاد طرحی که در شورای شهر درباره زیست شبانه مطرح است، این طرح را مخالف تعالیم اسلام و موجب برافتادن بنیان خانواده معرفی کرده‌اند. همان ابتدا یک نماینده مجلس افراد پیگیری‌کننده زیست شبانه را بیمار خطاب کرده و عوامل نفوذ دشمن و نماینده دیگر هم گفته زیست شبانه چیزی جز ایجاد زمینه فعل حرام نیست.

اولا این طرز تلقی از ملت ایران اسلامی که اگر کوچک‌ترین زمینه‌ای فراهم شود، از آن به بدترین شکل بهره‌برداری می‌کنند، توهین آشکاری است به تمدن و فرهنگ غنی و باور‌های دینی مردم این سرزمین. اگر دوستان منتقد واقعا فکر می‌کنند جامعه ما چنین جامعه‌ای است؛ پس باید فکر اساسی‌تری به حال این جامعه بکنند، وضع چنین جامعه‌ای که آن‌ها روایت می‌کنند، با وجود طرح زیست شبانه نه بهتر می‌شود، نه بدتر.

واقعیت این است که امروز بزرگ‌ترین منکر در جامعه ما ناامیدی، افسردگی، بی‌نشاطی، دور شدن مردم از هم و غرق‌شدن مردم در روزمرّگی است. این چیزی است که شایسته و زیبنده ایران نیست. زیست شبانه از دو نظر با این منکر مقابله می‌کند؛ اول اینکه با رونق‌بخشی به اقتصاد شهر و ایجاد فرصت‌های شغلی بخشی از علت این افسردگی، خستگی و اضطراب اجتماعی را از بین می‌برد.

دوم اینکه با فراهم کردن فرصت تفریحات و سرگرمی‌های حلال و البته برنامه‌ریزی‌شده موجب نشاط جامعه می‌شود. تجربیات متعدد جهانی و ادبیات کارشناسی در این حوزه نشان می‌دهد وجود حیات شبانه به رسمیت شناخته شده و فعال و برنامه‌ریزی‌شده دارای منافع زیادی برای شهر و شهروندان است.

اقتصاد شهر را رونق می‌دهد، موجب بالا رفتن بهره‌وری زیرساخت‌های شهری می‌شود، کالبد و منظر شهر را زنده، شاداب و امن می‌کند، با گسترده کردن ساعات انواع خدمات، رضایت شهروندان را افزایش می‌دهد، موجب جذب گردشگر می‌شود، فعالیت‌های فرهنگی و هنری را رونق می‌بخشد، آرامش و نشاط جامعه را زیاد می‌کند و... در عین حال قرار هم نیست آرامش سکونتگاه‌ها و مناطق مسکونی را برهم بزند.

کسانی که امروز با منطق به خطر افتادن دین با زیست شبانه مخالفت می‌کنند، زیست شبانه اولا یک پدیده صرفا غربی نیست بلکه امروز در سراسر جهان از جمله شهر‌های کشور‌های مسلمان وجود دارد. ثانیا منحصر به شکل شهر‌های غربی نیست و نمی‌توان برای آن ذات ثابت و لایتغیری را متصور شد.

زیست شبانه ریشه در تاریخ و فرهنگ کشور ما دارد؛ شب‌نشینی‌های خانوادگی، مراسم و آیین‌های ایرانی و اسلامی مانند شب‌های احیا، شب‌های محرم، شب یلدا و... بیانگر این سابقه است، اکنون هم مردم در ماه مبارک رمضان شب‌ها از خانه بیرون می‌آیند و در کمال آرامش و صفا در کنار یکدیگر به معاشرت و تعامل اجتماعی و مذهبی می‌پردازند.

اگر مولفه‌های زیست شبانه را براساس تجربیات جهانی و ادبیات علمی بررسی کنیم، می‌بینیم که برقراری امنیت و نظارت ازسوی نهاد‌های انتظامی از مولفه‌های اصلی حیات شبانه است که حتما در هر طرحی مدنظر قرار خواهد گرفت.

مساله حمل‌ونقل عمومی و ایمنی، طراحی منظر شبانه و نورپردازی، برنامه‌ریزی برای فعالیت‌های اقتصادی متنوع و متناسب، بسترسازی برای فعالیت‌های فرهنگی و هنری، بسترسازی برای حضور خانواده‌ها و همه اقشار جامعه در فضای عمومی، ساماندهی نیروی کار با رعایت همه حقوق و الزامات قانونی و انسانی آن و از همه مهم‌تر احترام به عقاید و باور‌های دینی و مذهبی کشور و...، طرح زیست شبانه به دنبال آوردن اوقات فراغت از حوزه غیر‌رسمی و زیرزمینی به عرصه عمومی است که نظارت همگانی و اجتماعی وجود دارد تا به صورت طبیعی آسیب‌ها کم شود.

انتظار می‌رود کسانی که مدعی دلسوزی برای دین و خانواده هستند به جای ساده‌ترین کار که پاک‌کردن صورت‌مساله و روی‌آوردن به شعار است، طرح‌های ایجابی ارایه دهند.