تاکسی؛ نیاز ضروری زنان شهری

زهرا نژادبهرام | داستان تاکسی در شهر‌ها شاید از زمانی آغاز شد که درشکه وسیله رفت و آمد عمومی در عرصه شهر‌های نخستین بود. آنجا که مردم شهر برای تردد در سطح شهر نیازمند وسیله‌ای بودند که بتوانند به صورت استیجاری امکان رسیدن به مقصد را پیدا کنند و در عین حال از نوعی امنیت تردد نیز برخوردار شوند.

اما با توسعه شهر‌ها و رونق استفاده از ماشین در زندگی مردم درشکه جای خود را به ماشین داد؛ کم‌کم تاکسی بخشی از زندگی شهری شد و یکی از استفاده‌کنندگان اصلی آن زنان بودند.

زنان که در گذشته به دلیل محدودیت منابع مالی و مهارت‌های لازم برای استفاده از خودرو شخصی، تاکسی را به عنوان یک وسیله مطمئن برای تردد در سطح شهر انتخاب می‌کردند، امروز نیز به‌رغم توسعه مالکیت خودرو از سوی زنان و مهارت‌های موثر در امر استفاده از ماشین همچنان بیشترین استفاده از تاکسی برای رسیدن به مقصد دارند!

یکی از جدی‌ترین دلایل استفاده آن‌ها از تاکسی تسریع در رسیدن به مقصد، امنیت نسبی تاکسی‌ها و نوعی احساس آرامش برای عبور و مرور در شهر است. تهران با داشتن بیش از ۷۶ هزار دستگاه تاکسی رسمی و حدود یکصد هزار تاکسی اینترنتی یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های تردد تاکسی در شهر است.

تاکسی مقولات خاص خود را دارد گاهی فرصتی برای گشت و گذار و گاهی بستری برای گفتگو و امکانی امن برای رفتن به سوی مقصدی خاص است! تاکسی‌های نشاندار (رنگی) که به نوعی هویت خود را از سازمان‌های حقوقی و رسمی می‌گیرند بیشترین میزان احساس آرامش را برای زنان در تردد شهری فراهم می‌کنند، اما امروزه به دلیل گستردگی بیشتر شهر و کمبود تاکسی‌های رسمی تاکسی‌های اینترنتی و خودرو‌های شخصی نیز از عوامل کمکی برای تردد شهری محسوب می‌شوند با این وجود توجه به این مساله مهم است که نشاندار شدن تاکسی‌ها، کنترل و نظارت از سوی نهاد‌های نظارتی و عاملی جدی در بهره‌گیری زنان از تاکسی است!

تجارب زیسته و اتفاقاتی که در گذشته برای برخی زنان به وقوع پیوسته این موضوع را جدی کرده که استفاده از تاکسی‌های تحت نظارت بیشتر مورد اطمینان و استفاده زنان است. اگر شهر را کانونی رنگارنگ از نیاز‌ها و مطالبات در نظر بگیریم ضرورت ایجاد الزامات نظارتی و کنترلی بر خدمات ارایه شده به شهروندان نیز برای آن ضروری است.

امروزه با ورود زنان راننده تاکسی به ناوگان‌های تاکسی‌های نشاندار و اینترنتی که بر اساس آخرین آمار‌ها حدود ۴ هزار نفر هستند، موضوعیت امنیت و بهره‌گیری از این وسیله حمل و نقل عمومی را بیشتر کرده است.

اما نکته قابل توجه در این مهم، آن است که تاکسی فقط یک وسیله حمل و نقل یک‌طرفه نیست، بلکه وسیله‌ای است که امکان تعامل و گفتگو را میان مسافران و حتی راننده فراهم می‌کند و تجارب متعددی از متن جامعه در آنجا رد و بدل می‌شود که می‌تواند بستری برای اجتماع‌پذیری مشترک زنان استفاده‌کننده از تاکسی و مسافران دیگر شود.

گفتگو‌های تاکسی بستری از تجارب تلخ و شیرین و اظهار و نظر‌های مختلف در مورد مسائل گوناگون است که می‌تواند کارکرد زندگی اجتماعی لایه‌های مختلف را در کوتاه‌مدت در اختیار مخاطبان قرار دهد و این مهم خود رسانه‌ای برای نشر برخی مسائل است که شاید در شبکه‌های رسمی رسانه‌ای و مجازی کمتر به چشم بخورد.

تاکسی مفهومی است جهانی و متعلق به کشوری خاص نیست. همه شهر‌های جهان از این وسایل حمل و نقل بهره می‌گیرند، اما این هویت جهانی که عینیتی مشخص دارد، جامعه‌ای کوچک است که خصوصیت یک شهر را با خود انتقال می‌دهد و بستری برای شکل‌گیری نوعی فرهنگ عمومی است که فارغ از ارزش‌گذاری در خصوص نوعیت آن فرهنگ، قابل تامل است.

در این هویت عینی دو عنصر ثابت است؛ راننده و مسافر که گاه در مسیر‌های کوتاه و گاه در مسیر‌های بلند امکان گفتگو دارند و در قالب تصویری از تجارب و اظهارنظر‌ها، فرصتی برای تعامل محسوب می‌شوند! اما تاکسی فقط این نیست، بلکه خود بستری برای گشت و گذار شهری است و فرصتی برای مشاهده سازه‌های شهری، تردد و حضور شهروندان در شهر و حتی طبیعت شهر است که خود به خود برای مسافر و راننده و حتی شهر نوعی نشاط را بازتولید می‌کند! شهر عناصر مختلفی دارد که هر کدام نقشی متفاوت در تولید و بازتولید نشاط و سرزندگی شهری دارند!

این یعنی آنکه تاکسی نه در زیرزمین، بلکه در روی زمین شهر را به نمایش گذاشته و در فضایی محدود امکانی برای حضور اجتماعی در شهر را برای همه به ویژه زنان فراهم می‌کند؛ لذا توجه به تقویت احساس امنیت زنان در این فضا که امروزه بسیار بیشتر از گذشته شکل گرفته؛ ضرورت توحه مدیریت شهری را به این وسیله حمل و نقل عمومی نیمه اختصاصی بیشتر کرده است.

از آراستگی رانندگان تا آموزش آن‌ها در ارایه خدمات به شهروندان، از بهداشت فردی رانندگان تا بهداشت خودرو تاکسی و... همه نماینده انتظاراتی است که شهروندان از این وسیله دارند و زنان علاوه بر این موارد نیازمند باور‌پذیری فردی برای توسعه نظارت و کنترل نهاد‌های نظارتی بر ارایه خدمات و تضمین امنیت هستند و این مهم مهیا نمی‌شود مگر آنکه آموزش و ترویج رفتار‌های فردی و جمعی به عنوان بخشی از نیاز‌های شهری مورد توجه مدیران مسوول شهر قرار گیرد.

تاکسی بخش جدا‌نشدنی از زندگی شهری است و همه شهروندان حق بهره‌گیری از آن را دارند و باید با رویکردی مبتنی بر منافع تاکسیرانان و مسافران عدالت بهره‌برداری از آن با رویکرد عدالت جنسیتی توام شود و این مهم محقق نمی‌شود مگر آنکه نظارت متناسب و آموزش مداوم در نهاد‌های نظارتی برای شهروندان و رانندگان توامان فراهم شود.