معروف‌ترین عمارت تاریخی تهران کجاست؟

یکی از معروف‌ترین خانه‌های تاریخی تهران که قدمتش به دوره قاجار برمی‌گردد، خانه یا عمارت ظهیرالسلام نام دارد که متعلق به داماد ناصرالدین شاه بوده است.

عمارت ظهیرالاسلام متعلق به «زین العابدین امام جمعه» پسر «سید ابوالقاسم امام جمعه» ملقب به ظهیرالاسلام بود. او یکی از دختران ناصر الدین شاه قاجار را به همسری گرفت و داماد او شد. پس از مرگ ظهیر الاسلام، او را در مقبره باشکوهی که در پایین چهارراه مولوی ساخته شده بود و اکنون به سرقبر آقا شهرت دارد، دفن کردند.

عمارت زیبای زهیرالاسلام از آن جهت اهمیت دارد که نمونه‌ای کم‌نظیر و کامل از بنا‌های مسکونی دورهٔ قاجار به حساب می‌آید. ضمن اینکه این بنای تاریخی نشانی از تحول در بنا‌های کوشکی دورهٔ قاجار و تلفیق با معماری اروپایی دارد و همین موضوع، عمارت ظهیر السلام را به خانه‌ای منحصر به فرد تبدیل کرده است.

این عمارت در زمینی به مساحت ۲۵۰۰ متر مربع شامل ۵۰۰ متر مربع زیربنا در دو طبقه ۲۵۰ متری و یک زیر زمین بنا شده است. آنطور که می‌گویند محمدولی خان سپهسالار تنکابنی هم ظاهرا در این محل زندگی کرده و مالکیت ملک منتسب به سلطان محمد میرزا سیف الدوله (عضدی قاجار) است که به صورت امانت در اختیار ظهیرالاسلام قرار گرفته بود.

خانه ظهیرالاسلام یا سردار تنکابنی؟

هرچند خانه تاریخی ظهیرالاسلام به خانه امام جمعه معروف است، اما روایت دیگری نیز وجود دارد که این خانه را مربوط به سپهدار محمد، ولی تنکابنی فاتح تهران بعد از مشروطیت می‌دانند. فردی که املاک زیادی چه در تهران و چه در شهر‌های دیگر از جمله رشت داشت.

نکته جالبی که درباره این بنای تاریخی وجود دارد این است که خانه ظهیر الاسلام دو بار در میراث ملی ایران ثبت شده است. بار اول با نام خانه سردار تنکابنی که با توجه به اشتباه در این ثبت، دوباره با نام خانه ظهیرالاسلام در سال ۱۳۹۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.

معماری تهرانی و فرنگی با گچ بری لندنی

معماری عمارت ظهیرالاسلام تلفیقی از معماری مکتب تهران و معماری فرنگی است. همچنین این بنا در دوره‌های مختلف نیز بازسازی و مرمت شده است. کاشی‌های شکسته‌ای که در میان زباله‌های خانه پیدا شد، مربوط به سال ۱۳۲۰ بود که حتی نام سازنده کاشی نیز در پشت آن حک شده بود. در تالار اصلی این بنا گچ بری‌هایی وجود دارد که به گچ بری‌های لندنی معروف است.

عرصه بیرونی بنای ظهیر الاسلام از جا‌های دیدنی تهران به صورت باغ ایرانی است که بنا در مرکز قرار داشته و اطراف آن را درخت و باغ احاطه کرده است. برخی از سنگ‌های در ورودی ساختمان با قلم تراش خورده که نشان می‌دهد این تراش‌های سنگی مربوط به مرمتی است که ۵۰ تا ۶۰ سال پیش در این بنا روی داده است.

این عمارت تاریخی زیبا در خیابان ظهیر الاسلام، خیابان هدایت، چهار راه، ولی آباد واقع شده است: