قیطریه؛ گورستانی که قیمت خانه‌هایش سر به فلک می‌کشد
خاک تپۀ قیطریه از بقایای آبرفتی و توأم با آهک است و به نظر می‌رسد از گذشته‌های دور و دورۀ باستان هم قابل کشت و زراعت نبوده و شاید به همین دلیل گذشتگان، این تپه را به گورستان اختصاص داده بودند.
۳۲۰۰ سال پیش گورستانی بوده که مردم اجسادشان را در آنجا به خاک می‌سپردند، اما حالا به یک منطقه لوکس و مرفه‌نشین در شمال تهران تبدیل شده که قیمت خانه‌هایش سر به فلک می‌کشد.
اواخر پاییز ۱۳۳۷ شمسی، در حین ساخت‌وساز ساختمان در تپۀ قیطریه، آثاری از گورستانی ۳۲۰۰ ساله کشف شد و سیف الله کامبخش‌فرد - باستان‌شناس - از طرف ادارۀ کل باستان‌شناسی و فرهنگ عامه ماموریت پیدا کرد تا به‌عنوان سرپرست هیئت باستان‌شناسی این تپه را کاوش کند. این کاوش‌ها بین سال‌های ۱۳۴۷ - ۱۳۵۰ شمسی ادامه پیدا کرد، اما تنها گزارش حفاری‌های سال‌های ۱۳۴۷- ۱۳۴۸ ارائه شد.
محوطۀ کاوش‌شده در این تپه در بخش جنوبی باغ خانم صارم‌الدوله قرار داشت و طی حفاری‌هایی که صورت گرفت، ۳۵۰ گور باستانی کشف شد که همۀ آن‌ها در عمقی بین ۳۰ تا ۱۰۰ سانتی‌متر از سطح تپه قرار داشتند. از این گور‌ها ۲۵۰۰ ظرف و تعدادی ابزار و زیورآلات مفرغی به دست آمد. گورستان کشف‌شده در این تپه بسیار وسیع بود که می‌تواند شاهدی بر اقامت طولانی‌مدت در این منطقه باشد.
خاک تپۀ قیطریه از بقایای آبرفتی و توأم با آهک است و به نظر می‌رسد از گذشته‌های دور و دورۀ باستان هم قابل کشت و زراعت نبوده و شاید به همین دلیل گذشتگان، این تپه را به گورستان اختصاص داده بودند. میزان آهک موجود در خاک این تپه به قدری است که بیشتر آثار سفالی کشف‌شده از گور‌های آن، دارای قشری از آهک است که به‌سختی زدوده می‌شدند.
عمده سفال‌های کشف‌شده در تپۀ قیطریه از نوع سفال سیاه - خاکستری لوله‌دار و پایه‌دار با نقش داغ‌دار است که این نوع سفال پیش از آن نیز از دروس، چیذر و همچنین تپه‌حصار دامغان، خوروین، سیلک کاشان، گیان نهاوند، حسنلوی آذربایجان و گوی‌تپۀ اورمیه به دست آمده بود و با آن‌ها قابل مقایسه است.
به عقیدۀ برخی از باستان‌شناسان، این نوع ظروف توسط اقوامی که به‌سبب فشار‌های خارجی به سمت غرب و جنوب غربی رانده شده‌اند، از شمال و شمال شرقی به ایران وارد شده است که این نظر، ویرانی تپه‌حصار دامغان را نیز توجیه می‌کند.
احتمال آن وجود دارد که این اقوام تیره‌ای از اقوام هند و ایرانی بوده‌اند که در اواخر هزارۀ دوم قبل از میلاد از شرق و غرب دریای مازندران به ایران وارد شده و ساکن این سرزمین شده باشند. علاوه بر ظروف سیاه - خاکستری، نمونه‌های پراکنده‌ای از سفال‌های قرمز با نقوش سیاه تمدن چشمه‌علی هم در این تپه یافت شد که این امر می‌تواند دلیلی بر وجود تمدنی کهن‌تر با قدمتی در حدود ۶۰۰۰ سال در این ناحیه باشد.
دفن اموات در این گورستان به‌صورت جنینی با دست و پای جمع‌شده و چمباتمه‌ای انجام می‌شده است، در حالی که نحوۀ قرارگرفتن آن‌ها تابع هیچ قاعده‌ای نبوده و گاهی به سوی شرق و گاهی به سوی غرب صورت می‌گرفته است. این موضوع فرضیه دفن مردگان در جهت تابش خورشید را مطرح می‌کند.
همچنین نقش خورشید به صورت چهار دایرۀ موازی و تودرتو روی ظروف این تپه هم می‌تواند نشان‌دهندۀ اهمیتی باشد که این مردمان برای خورشید قائل بوده‌اند.
کشف دکمه‌های لباس، سنجاق و زیورآلات و حتی خنجر‌هایی که احتمالاً همراه متوفا بوده، گواهی این ادعاست که ساکنان این تپۀ باستانی اموات خود را با لباس دفن می‌کردند.
در این گور‌ها کنار مردگان، ظروف سفالینِ پر از غذای خشک‌شده و استخوان حیوانات اهلی مانند گوسفند وجود داشته است و به نظر می‌رسد که مردم این منطقه به زندگی پس از مرگ اعتقاد داشته‌اند. همچنین سرنیزه‌هایی برنزی را در کنار مردگان رو به آسمان قرار می‌دادند تا به این وسیله از متوفا دفاع کرده باشند.
براساس اظهارات حفار این تپه، تعداد سفال‌های دفن‌شده در هر گور بین ۵ تا ۲۰ قطعه بوده، اما در بیشتر این گور‌ها تعداد این ظروف به طور میانگین ۷ تا ۸ قطعه شمارش شده است. به طور کلی، این گورستان دارای یک لایه و دوره‌ای ۲۰۰ تا ۳۰۰ ساله متعلق به ۳۰۰۰ تا ۳۲۰۰ سال پیش است.
در این تپۀ باستانی هیچ‌گونه آثار معماری به دست نیامده است و نشان می‌دهد ساکنان این منطقـه تـا دو سه سـده پس از استقرار بنایی نساختند و به زندگی شبـانی و دامداری خود ادامه داده‌اند.
گفته می‌شود پارک قیطریه نشان‌دهنده شهرت این منطقه بین درباریان قاجار است، زیرا تفرجگاهی بود که به دلیل نزدیکی به کاخ صاحبقرانیه بین درباریان قاجار دست به دست می‌شد و از آن به عنوان استراحتگاهی در نزدیکی کاخ صاحبقرانیه استفاده می‌شد.
از مالکین دوران قاجار پارک قیطریه می‌توان به نظام الدوله، آصف الدوله، امین السلطان و میرزا علی اصغر خان اتابک اشاره کرد. زمین پارک قیطریه که یکی از قدیمی‌ترین بوستان‌های تهران است در سال ۱۳۵۶ به شهرداری تهران اهدا شد تا در آن پارکی برای عموم ساخته شود.
خیابان شمالی - جنوبی قیطریه در مناطق ۱ و ۳ شهرداری واقع شده و طول تقریبی آن ۲۴۰۰ متر است. بخشی از کاربری این خیابان، مسکونی و بخشی دیگر تجاری است. بلوار قیطریه که طول آن حدود ۲۵۰۰ متر است دارای کاربری مسکونی و فضای سبز است و در منطقه یک شهرداری قرار دارد
