یک زمین بیشتر نداریم

شواهد موجود در طبیعت و حال و روز فعلی محیط زیست موفقیتی را در راستای حفاظت از آن نشان نمی‌دهد، خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب ها، آلوده شدن آب و خاک و از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع گواه این ادعا است.

گرچه این وضعیت در مورد محیط زیست تمام دنیا صادق است، اما شدت و ضعف دارد، در کشور ما این تخریب بیشتر دیده می‌شود، مثلا تولید پسماند در ایران سه برابر استاندارد جهانی است یا رتبه دهم را در تولید گاز‌های گلخانه‌ای دارد، فرسایش خاک در کشور به مرز هشدار رسیده و سرانه آن دو میلیارد تن است.

با کنار هم قرار دادن آمار و رتبه‌ها می‌توان دریافت که حال محیط زیست ایران و زیستمندان آن خوب نیست، جدای از تمام اینها، انواع آلودگی‌های شیمیایی و خانگی نیز مزید بر علت است که موجب می‌شوند تا توجه بیشتری به این مقوله داشته باشیم.

در واقع توسعه ناپایدار فعالیت‌های صنعتی، شهری، معدنی و کشاورزی از عوامل عمده تخریب خاک به شمار می‌روند؛ بر این اساس، در ایران با هدف جلوگیری از تخریب بیشتر، لایحه حفاظت از خاک تهیه شد که اکنون مراحل پایانی بررسی را در کمیسیون‌های تخصصی می‌گذراند و با تصویب آن وظایف تمام دستگاه‌ها در راستای حفاظت از خاک مشخص می‌شود.

این لایحه با همکاری وزارت جهاد کشاورزی و سازمان حفاظت محیط زیست در دو بخش اصلی فرسایش و آلودگی خاک تدوین شد و با تصویب آن برای اولین بار راهبردها، سیاست‌ها و خط مشی‌های مدیریت، حفاظت و بهره برداری پایدار از منابع خاک، معیار‌ها و شاخص‌های آلودگی و تخریب خاک و اصول فنی بهره برداری پایدار حسب کاربری‌های مختلف منابع خاک کشور تدوین و اجرا می‌شود.

این قبیل مشکلات محیط زیستی دامن تمام و یا بیشتر کشور‌های جهان را گرفته است از این رو برای اولین بار در ۲۲ آوریل سال ۱۹۷۰ موضوع روز زمین پاک مطرح شد و امروزه توسط ۱۹۳ کشور در دنیا گرامی داشته می‌شود تا آگاهی افراد درباره روز جهانی زمین پاک را وسعت بخشد، مناسبتی که امسال معضل زباله‌های پلاستیکی را هدف قرار داده است.

علی مریدی مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست روز یکشنبه در گفت: وگو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: امسال شعار جهانی روز زمین پاک ' پایان آلودگی پلاستیک ' انتخاب شده است، آلودگی پلاستیک علاوه بر اینکه ظاهر طبیعت را نازیبا می‌کند برای محیط طبیعی به ویژه حیوانات هم مشکل ساز می‌شود که سازمان محیط زیست نیز متناسب با آن شعار ملی این روز را ' نه به کیسه‌های پلاستیکی ' انتخاب کرده است.

وی افزود: علت انتخاب این شعار برای روز ملی زمین پاک، مصرف بی رویه پلاستیک در چند سال اخیر در کشور است که به معضلی برای محیط زیست کشور تبدیل شده است، زیرا ماندگاری چند صد ساله پلاستیک در طبیعت موجب آلودگی خاک و گاه آب می‌شود.

ایران در جایگاه هفدهم پرجمعیت‌ترین کشور‌های جهان قرار دارد، با این حال از نظر مصرف محصولات پلاستیکی در میان پنج کشور پرمصرف است، به عبارت دیگر استفاده از پلاستیک در کشور بالاتر از متوسط سرانه جهانی است.
پلاستیک با توجه به ماندگاری ۲۰۰ تا ۵۰۰ ساله آن در طبیعت و نیز خسارات زیاد و گاه جبران ناپذیری که در طول این مدت به محیط زیست وارد می‌کند، ماده‌ای مخرب برای محیط زیست، طبیعت و تمام زیستمندان موجود در آن به شمار می‌رود.

*** برنامه منسجمی برای حفاظت از خاک وجود ندارد
مریدی با اشاره به اینکه خاک کشور علاوه بر پلاستیک با آلودگی‌های دیگری نیز مواجه است گفت: واقعیت این است که چه از نظر بحث حفاظت فیزیکی و چه از لحاظ آلودگی خاک، برنامه منسجم و دقیقی وجود ندارد که بر این اساس مشکلات زیادی را متحمل شده ایم و اگر این روند به همین روال پیش رود در آینده نه چندان دور چالش‌های بیشتری خواهیم داشت که بروز ریزگرد‌ها در قالب فرسایش خاک یکی از این مشکلات است.

وی اظهار کرد: استفاده نادرست از منابع طبیعی منجر به خشک شدن تالاب‌ها و چرای بی رویه دام موجب از بین رفتن پوشش گیاهی و بیابانزایی شده است که به دنبال آن با وزش کوچکترین و حتی نسیم، گرد و غبار به هوا بلند می‌شود که می‌بینیم زندگی مردم در استان‌هایی مانند خوزستان، زابل و زاهدان را مختل کرده که تمام این مشکلات ناشی از فرسایش خاک است.

*** پر شدن سد‌ها زودتر از موعد دستاورد فرسایش خاک
مریدی در ادامه به فرسایش آبی خاک نیز اشاره کرد و گفت: فرسایش آبی همان شسته شدن بستر رودخانه‌ها و منابع طبیعی ناشی از آب است که خسارات و تاثیر آن را می‌توان در کاهش عمر مفید سد‌ها دید، به عنوان مثال سدی که قرار بود ۵۰ یا ۱۰۰ سال برق تولید کند به علت وارد شدن بیش از حد رسوبات خاک به داخل مخزن، زودتر از حد معمول پر و عملکرد آن دچار اشکال شده و در واقع عمر مفید آن کاهش یافته است.

*** آغاز مطالعات سرانه فرسایش بادی
وی اظهار کرد: در زمینه سرانه فرسایش بادی مطالعه علمی و دقیقی در کشور صورت نگرفته است، اما به تازگی مطالعاتی را در سطح کشور آغاز کرده ایم، البته شناسایی منشاء فرسایش بادی در کشور سابقه دارد، اما تدقیق و چند برابر شدن آن در چند سال گذشته به علت سرعت یافتن فرسایش‌های بادی و آبی، صورت نگرفته که اکنون در حال به روز کردن این اطلاعات هستیم.

مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست افزود: بخشی از کانون‌های گرد و غبار نیز شناسایی شده و در حال شناسایی کانون‌های جدید هستیم.

وی گفت: برخی بررسی‌ها نشان می‌دهد بخش عمده‌ای از عرصه‌های منابع طبیعی کشور از حیز انتفاع خارج شده است به عنوان مثال تالابی که زمانی زنده بود و به محیط اطراف نیز زندگی می‌بخشید اکنون خشک شده یا عرصه‌ای پوشش گیاهی خود را از دست داده است و دیگر قابل استفاده نیست.

وی درباره اینکه با توجه به اهمیت موضوع و رشد فزاینده کانون‌های گرد و غبار چرا آمار دقیقی از آن‌ها در دست نیست گفت: در چند سال اخیر کانون‌های گرد و غبار به شدت افزایش یافته و مطالعات ما مطابق با این شتاب نبوده از این رو عدد صحیحی از سرانه فرسایش خاک و این کانون‌ها در کشور نداریم.

*** سموم کشاورزی تهدید دیگر آب و خاک
مریدی درباره دیگر آلاینده‌های خاک اظهار کرد: یکی از مهمترین منابع تهدید کننده خاک سموم کشاورزی است که بخش عمده‌ای از آن منجر به آلودگی خاک می‌شود و بعد از آن هم در اثر بارش منجر به آلودگی آب می‌شود که این مساله هم بدنه خاکی و هم بدنه آبی کشور را با مشکل مواجه می‌کند.

وی تاکید کرد: تمام مولفه‌های محیط زیست مهم هستند، اما آب و خاک بر روی تولید غذای سالم تاثیر بسیار زیادی دارد، گیاهی که دام مصرف می‌کند و بعد غذای انسان می‌شود اگر از ابتدا از آب و خاک آلوده تغذیه کرده باشد، در نهایت غذای ناسالمی بر سر سفره‌های ما قرار می‌گیرد.

مریدی با اشاره به آلودگی آب و خاک به فلزات سنگین و سموم شیمیایی گفت: این‌ها مواردی است که وارد چرخه مواد غذایی می‌شوند و آن‌ها را آلوده می‌کنند که تمام این‌ها مشکلات خاص خودش را خواهد داشت.

وی درباره تاثیر فاضلاب‌های شهری روی آب و خاک اظهار کرد: در بسیاری موارد می‌شنویم که مثلا آب یک منطقه آلوده به نیترات است که در واقع تاثیر فاضلاب‌های شهری بر منابع آبی است، در واقع دفن فاضلاب به روش سنتی این مشکلات را ایجاد می‌کند، زیرا موجب می‌شود آلودگی‌ها به مرور به خاک و منابع آب زیر زمینی نفوذ کنند در حالی که می‌توانیم با دفن اصولی و بهداشتی فاضلاب از منابع آبی خود محافظت و به عنوان بهترین آب شرب از آن‌ها استفاده کنیم.

*** لایحه حفاظت از خاک در انتظار تصویب
مریدی در باره لایحه حفاظت از خاک گفت: لایحه حفاظت از خاک در حال گذراندن آخرین جلسات بررسی در کمیسیون‌های تخصصی مجلس است که امیدواریم تا اواسط اردیبشهت ماه به پایان برسد و وارد صحن مجلس شود.
وی با تاکید بر اینکه در این لایحه بحث حوادثی که منجر به آلودگی خاک می‌شود دیده شده افزود: بروز حوادثی مانند شکستن خطوط انتقال مواد نفتی، تصادفات جاده‌ای که منجر به آلودگی خاک می‌شوند در این لایحه دیده است که امیدواریم با همکاری نمایندگان مجلس این لایحه هر چه زودتر در صحن بررسی و تصویب شود.

تشکیل یک سانتیمتر خاک در کشور به ۱۰۰ تا هزار سال زمان نیاز دارد، همچنین هزینه رفع آلودگی یک متر مکعب خاک به روش‌های مختلف بین ۵۰ تا ۵ هزار دلار هزینه نیاز دارد از این رو حفاظت از این مولفه زیست محیطی از اهمیت زیادی برخوردار است و باید در حفاظت از آن کوشا باشیم.