پرندگان کشته می‌شوند تا شکارچیان لذت ببرند؟

«دو هزار مجوز برای شکار پرنده در تهران صادر شد.» خبری که چند روز پیش آمد و موافقان و مخالفان آن را بر آن داشت که یا ردش کنند یا حمایت. مخالفان این تصمیم از به خطر افتادن اکوسیستم تهران و نبود تعداد کافی پرنده برای شکار و گفتند و این مجوز‌ها را دلیلی برای قانونی‌شدن به خطر افتادن محیط زیست تهران دانستند و از آن طرف اداره نظارت بر امور حیات وحش تهران در پاسخ به این انتقادات در مقام دفاع از خود صدور جواز شکار پرندگان تهران را بر مبنای سرشماری و آمار دقیق جمعیت پرندگان دانست و کیومرث کلانتری، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان تهران که مسئولیت اصلی صدور مجوز شکار پرنده را بر اساس تفویض اختیارات سازمانی بر عهده دارد، در دفاع از تصمیم خود گفت: «مجوز‌های صادرشده محدودیت زمانی، مکانی و گونه‌ای دارد، همچنین بیشترین زمان مجوز شکار پرنده در استان تهران دو ماه و فقط برای روز‌های پنجشنبه و جمعه است. مجوز‌های شکار فقط برای مناطق آزاد است و هر شکارچی می‌تواند سه پرنده خشک‌زی و دو گونه آبزی را شکار کند.» و یکی از دلایل چنین تصمیمی را ارضاشدن غریزه شکارچی عنوان کرده است.

جنگ نابرابر علیه محیط زیست؟
تعدادی از فعالان محیط زیست، صدور مجوز شکار پرندگان تهران را که بعد از سال‌ها صورت گرفته است، قانونی‌شدن شکار می‌دانند که زخمی بر دیگر زخم‌های محیط زیست تهران اضافه می‌کند. محمدعلی یکتانیت، پرنده‌شناس در این‌باره به می‌گوید: «در مورد تصمیم سازمان محیط زیست، روایت‌های مختلف و نظرات متفاوتی می‌شنویم؛ ولی چیزی که محرز است، این است که دو هزار پروانه شکار تا امروز صادر شده و شکارچیان برمبنای این مجوز‌ها می‌توانند هر پنجشنبه و جمعه پنج پرنده شکار کنند؛ یعنی هر شکارچی ١٠پرنده! که درمجموع می‌شود، دست کم ٢٠٠هزار پرنده و نکته مهم این است که ما باید حداقل یک‌میلیون پرنده در تهران داشته باشیم که ٢٠٠هزار پرنده قابل شکار باشد، اما چنین شرایطی مهیا نیست و با جرأت می‌توانیم بگوییم در سطح استان تهران هزار کبک وجود ندارد. در این مورد نکاتی در نظر گرفته نشده است تا بر مبنای آن طبیعت بتواند خود را احیا کند.»

پرنده‌شناسان می‌گویند شکار، آن هم به شکل بی‌رویه بدون در نظر گرفتن شرایط محیط زیستی سبب می‌شود گوشتخواران و گربه‌های شکاری، عقاب‌ها، شاهین‌ها و جغد‌ها در عمل طعمه طبیعی خود را از دست بدهند و همه این‌ها یعنی به خطر انداختن اکوسیستم تهران.

یکتانیت با طرح سوالاتی اساسی طرح دادن مجوز به شکارچیان را به چالش می‌کشد: «دوهزار مجوز صادر شده است؛ آیا به این تعداد ما نیروی نظارتی داریم که توانایی نظارت کامل را داشته باشد تا در محل به تعداد مناسب، گونه‌های مناسب شکار شوند؟ واقعیت این است که هیچ‌کدام از این فاکتور‌ها وجود ندارد و با تاسف باید گفت: حتی یک بروشور هم چاپ نشده تا در اختیار شکارچیان داده شود که به تناسب آن شکار صورت بگیرد.»

این پرنده‌شناس معتقد است: «با توجه به نیروی کم سازمان محافظت محیط زیست عملا همیشه شکار وجود داشته است؛ چون نظارتی وجود نداشته و امسال با مجوز‌های صادره وجه قانونی پیدا کرده است و دستاورد آن این است که جوامع بومی و محلی به این بیندیشند که حق‌شان تضعییع شده است تا خودشان دست به کار شکار شوند؛ این جنگ نابرابر بزرگی را بر علیه محیط زیست کشور راه انداخته است.»

به گفته کارشناسان محیط زیست، جمعیت پرندگان در کل کشور ازجمله استان تهران به دلیل خشکسالی، آلودگی هوا و مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی روزبه‌روز در حال کاهش است؛ به نحوی که دور از ذهن نیست نسل‌های آینده از شنیدن صدای جیک‌جیک گنجشکان یا لذت دیدن پرنده‌ها بر شاخسار درختان محروم بمانند و بسیاری از پرنده‌ها به سرنوشت گونه‌های منقرض‌شده جانوری مانند شیر ایرانی و ببر مازندران که از آنان فقط عکس‌هایی برجا مانده است، دچار شوند.

یکتانیت معیار صدور مجوز‌ها را تنها داشتن جواز اسلحه می‌داند: «در صدور این مجوز‌ها معیار خاصی جز داشتن جواز اسلحه وجود نداشته است. کلا شاخصه حیات وحش به سلامت اکوسیستم بستگی دارد و با رویه‌ای که ما در پیش گرفته‌ایم، اکوسیستم را از کف هرم غذایی داریم نابود می‌کنیم. تهران از نظر موقعیت جغرافیایی در منطقه‌ای واقع شده است که مسیر مهاجرت پرندگان است و این تنوع بسیار بالا به دلیل اکوسیستم خوب بوده و ما خودمان در حال نابود کردن آن هستیم.»

یکی از سوالاتی که می‌توان در مورد در خطر بودن اکوسیستم تهران مطرح کرد، این است که مگر شکارچیان غیرقانونی در هفته چند پرنده به صورت غیرقانونی شکار می‌کردند که اکنون سازمان محیط زیست برای مقابله با شکارچیان غیر قانونی، مجوز شکار ١٦٠هزار پرنده را به صورت قانونی صادر کرده است.

آیا بعد از پایان این سه ماه اصلا پرنده‌ای در جغرافیای تهران قابل رویت است؟ تهران یک رودخانه شور دارد که از رباط‌کریم شروع و از فرودگاه امام رد می‌شود و حوضه آبریزش می‌شود دریاچه نمک که در حال حاضر تنها فاضلابی از آن باقی مانده است و تنها رودخانه باقیمانده از پنج رودخانه دریاچه نمک است. این رودخانه تنها زیستگاه پرندگان مهاجر آبزی تهران است و با صدور مجوز‌های شکار در حال حاضر صفی از شکارچیان را می‌شود در این کنار این رودخانه دید. یکتانیت با اشاره به قانون شکار و صید می‌گوید: «در بند اول قانون شکار و صید هم نوشته شده است که سازمان حفاظت محیط زیست برای نگهداری و احیای حفظ گونه‌های جانوری تشکیل می‌شود در حالی که متاسفانه ما شاهد دید اقتصادی به محیط زیست هستیم.»

همه‌چیز قانونی است
علی تیموری، مدیر کل حفاظت و مدیریت صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست توضیحاتی در این‌باره دارد. او می‌گوید: «در حدود پنج‌سال گذشته، هیچ مجوزی برای شکار پرنده صادر نشده و تعداد زیادی برای دریافت پروانه شکار به محیط زیست مراجعه می‌کردند که ادارات محیط زیست استان‌ها باید طبق مصوبات و قواعد شورای عالی محیط زیست اقدامات مربوط به صدور مجوز شکار را انجام دهند. ما می‌توانیم روی دستورالعمل تهیه‌شده از سوی ادارات کل استان‌ها نظارت داشته باشیم و در مورد آن اظهار نظر کنیم.

همچنین می‌توانیم هنگام شکار، به روند کار نظارت داشته باشیم.» تیموری مجوز‌های صادره را قانونی دانسته و می‌گوید: «بررسی‌های ما نشان می‌دهد که صدور مجوز شکار در تهران خارج از قوانین نبوده است. ما برای تحقق بخشیدن به قوانین کنوانسیون‌ها، مجوز شکار پرندگان مهاجر را به استان‌ها صادر کرده‌ایم تا مردم بومی را در امر حفاظت از گونه‌ها حساس کنیم و در ٦ماهه دوم سال آینده نیز شاهد ورود پرندگان مهاجر به کشور و بهره‌برداری مناسب از آن‌ها باشیم. در این دوره تعداد متقاضی بالا بود و دو هزار مجوز برای دو روز در هفته صادر شده است»

مدیر کل حفاظت و مدیریت صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست در این‌باره می‌گوید: «از سال آینده برنامه جامعی اجرا خواهد شد تا بر مبنای آن، درصدی از متقاضیان بتوانند مجوز بگیرند یا به‌عنوان مثال ٥٠درصد متقاضیان یا کسانی که مجوز نداشتند، موفق به کسب مجوز شوند. محدودیت‌ها حتما اعمال خواهد شد.»

حمید ظهرابی، معاون محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست هم مجوز‌ها را منبعی برای شکارچیان محلی دانسته و می‌گوید: «قیمت پروانه شکار برای شکارچیان داخلی ۱۰درصد قیمتی است که به خارجی‌ها فروخته می‌شود. ۲۰درصد پروانه شکار به جوامع محلی اختصاص می‌یابد که قیمت آن حدود ۶۰۰‌هزار تومان تا یک‌میلیون تومان است، بنابراین در این سازوکار سعی کردیم منافع شکار نصیب شکارچیان جوامع محلی نیز بشود.»

تیموری معتقد است که هزینه سفر برای شکارچیان بالاست و بسیاری از شکارچیان با وجود داشتن مجوز شکار نمی‌کنند و می‌گوید: «یکی از ایرادات وارد، حجم بالای مجوزهاست که باید بگوییم همه شکارچیانی که مجوز گرفته‌اند اصلا شکار نمی‌کنند و این درحالی است که شکارچیان در جریان سیاست‌ها هستند و می‌دانند نباید گونه‌های درحال انقراض را شکار کنند. حتی به شکارچیان گفته شده با اعلام دامپزشکی براساس بیماری آنفلوآنزا مجوز‌ها لغو می‌شود و پشت مجوز‌ها این مسأله قید شده است.»

مدیر کل حفاظت و مدیریت صید و شکار سازمان حفاظت محیط زیست در مورد هزینه دریافتی مجوز‌ها می‌گوید: «برای هر مجوز ٩٠ تا ١٥هزار تومان گرفته می‌شود که به خزانه دولت واریز می‌شود. افزایش سالانه قیمت پروانه شکار باید بر مبنای مصوبات شورای عالی محیط زیست باشد.»

فکری به حال اسلحه‌ها و شکارچیان غیر مجاز کنیم
سازمان محیط زیست در دفاع از تصمیمش برای صدور مجوز‌های شکار پرندگان عنوان کرده است که تصمیم‌گیری بر مبنای سرشماری و آمار دقیق جمعیت پرندگان بوده است. محمدرضا میرزاده، فعال محیط زیست در این‌باره به می‌گوید: «از آمار پرندگانی که وارد کشور ما می‌شوند، چه برآوردی داریم که تشخیص داده‌ایم دوهزار مجوز بدهیم؟ این تعداد مجوز برای تهران زیاد است. دومین مورد این است که آیا توان نظارت بر این تعداد مجوز را داریم؟ مشکل بعدی این است که ما شکارچی‌های غیرمجاز را داریم و این در حالی است که متاسفانه ما با ضعف‌هایی همچون ضعف اطلاعات، نیروی کم‌کارشناسی و محیط‌بانان و مسأله هزینه‌ها روبه‌رو هستیم که مدیریت حیات وحش را با مشکل روبه‌رو کرده است.»

میرزاده معتقد است که مجوز‌ها در تمام دنیا منبع درآمد محسوب می‌شوند: «مجوز شکار باید منبع درآمدی برای مطالعات محیط زیستی و تأمین مالی حفاظت از محیط زیست باشد که این اتفاق در کشور ما نمی‌افتد. این پول باید در حقوق محیط‌بانان، مطالعات و حفظ محیط زیست و تجهیزات خرج شود که تاکنون این‌طور نبوده، البته با تشکیل صندوق ملی محیط زیست قرار است بعد از این، چنین مسأله‌ای را شاهد باشیم.» مسأله دیگری که تهدیدی اساسی برای محیط زیست به‌شمار می‌رود، تعداد بالای اسلحه‌هاست که بخش اعظمی از آن‌ها مجوز ندارند و بیشتر شکار‌های غیر قانونی با آن‌ها صورت می‌گیرد.

این فعال محیط زیستی بر این باور است که شکارچیان هم بحث‌هایی را مطرح می‌کنند که قابل تامل است: «بعضی از شکارچیان مجوز می‌گیرند و شکار نمی‌کنند تا به این واسطه کمکی به محیط زیست کرده باشند، البته بعضی‌ها هم با داشتن مجوز در مناطق مشخص شکار می‌کنند، اما بحث این شکارچی‌ها غیر قانونی‌ها هستند که از هیچ بایدونباید و خط قرمزی تبعیت نمی‌کنند و به‌واقع به محیط زیست آسیب می‌رسانند.» میرزاده لزوما صدور پروانه شکار در یک فصل یا ممنوعیتش در یک یا دو سال را دلیلی بر حفاظت درست یا نادرست محیط زیست نمی‌داند: «در بحث محیط زیست و حفاظت از آن تنها نباید روی مجوز‌ها تمرکز کرد، چون مسائل بسیار پیچیده‌ای در موضوع شکار دخیل است؛ بحث فرهنگی، اقتصادی و بهداشتی. پروانه شکار یکی از ده‌ها حلقه حفاظت حیات وحش است. ما نمی‌توانیم وزن تمام حلقه‌ها را روی دوش یک فاکتور بگذاریم. مجازات، مسائل فرهنگی، تعداد اسلحه‌های غیر مجاز، حفاظت خارج از فصل شکار، بحث امنیت زیستگاهی همگی مواردی است که باید مورد توجه قرار گیرد.»

جای مطالعات کارشناسی خالی است
پرهام جعفری، دبیر سمن زامیاران | در خبر‌ها خواندیم که دو هزار مجوز شکار پرندگان در استان تهران صادر شده است؛ خبری که شاید باعث شگفتی بسیار زیادی برای فعالان محیط زیست شده است، زیرا دلیل قطع پروانه‌های شکار در کشور وضع نگران‌کننده اغلب گونه‌های جانوری اعلام شده بود و این امر به این دلیل اتفاق افتاد که حیات وحش فرصتی برای باز‌سازی و ترمیم خود داشته باشد. شکار قانونی به‌عنوان عامل مخرب زیستگاه و حیات وحش شناخته نمی‌شود و حتی به‌عنوان یک عمل مفید می‌تواند فوایدی نیز داشته باشد و در کنار کمک به حفظ توازن طبیعت باعث رونق اقتصاد گردشگری و تور‌های شکار و ... شود.

از منظر دیگر، در آمار‌ها داشتیم که روزانه تعداد بالایی شکار غیر قانونی در کشور کشف می‌شود که نشان‌دهنده این موضوع است که قانونمند و هدفمند کردن شکار می‌تواند یکی از راهکار‌های کمک به محیط زیست باشد. اما هدف از نوشتن این یادداشت یادآوری این نکته است که سازمان حفاظت محیط زیست باید نقشه راهی برای شکار قانونی داشته باشد که بر مبنای سرشماری دقیق وحوش و پرندگان منطقه تهیه شده باشد که به نظر می‌رسد صدور مجوز شکار پرندگان در تهران بدون هیچ مطالعه کارشناسی اتفاق افتاده است و طبق گفته کارشناسان منطقه توان پذیرش این حجم از شکار را ندارد و ارضای غریزه شکار شکارچی و صادر نشدن مجوز شکار پس از سال‌ها نمی‌تواند توجیه مناسبی برای این موضوع باشد؛ بنابراین از مسئولان انتظار می‌رود با دعوت از کارشناسان، سرشماری دقیق وحوش و پرندگان و همچنین حمایت از سمن‌های فعال در این حوزه تصمیماتی دقیق‌تر و عملی‌تر برای این قبیل موضوعات بگیرند.