ترافیک بزرگراه‌های پایتخت در "پیک شبانگاهی"

ترافیک بزرگراه‌های تهران به شکل مرموز تشدید شده و معطلی در پیک شبانگاهی-مسیر برگشت شاغلان به منزل- نسبت به هفته‌های قبل دو برابر شده است. نه تنها «مشاهدات و تحقیقات میدانی» از شهروندان که «نقشه‌های ترافیکی حرکت خودروها» از شهرداری نیز افزایش طول قرمز در حداقل چهار بزرگراه اصلی پایتخت طی روز‌های اخیر را نشان می‌دهد. مسیر‌های قرمز در پیک ترافیکی صبح و عصر به معنای ازدحام خودرو در معابر بزرگراهی است و از تشدید ترافیک نسبت به ماه گذشته و مدت مشابه پارسال، حکایت دارد. دو گمانه‌زنی در این باره مطرح است.

افزایش مرموز حجم ترافیک در چند روز اخیر در مقایسه با هفته‌های گذشته و نیز مدت مشابه سال قبل برای شهروندان سوال‌برانگیز شده است. مشاهدات عینی و مقایسه نقشه‌های ترافیکی در روز‌های اخیر نسبت به روز‌های سپری شده در هفته‌های سوم و چهارم مهر ماه و نیز نسبت به روز‌های مشابه آبان در سال گذشته نشان از دو تغییر «بد» در طول ازدحام خودرو‌ها دارد.

این مستندات حکایت از آن دارد که در چند روز اخیر پس از اتمام تعطیلات سپری شده در هفته گذشته، حجم ترافیک به شکل قابل ملاحظه‌ای هم نسبت به ماه گذشته و هم نسبت به ماه مشابه از سال گذشته افزایش یافته است. تغییر ناگهانی بار ترافیک نسبت به مهرماه در چند روز اخیر سبب شده شهروندان درباره منشأ ترافیک سنگین چند روز گذشته دچار ابهام شوند.

طی روز‌های اخیر تغییرات افزایشی بار ترافیکی برای عموم خودروسواران در شهر تهران کاملا محسوس و ملموس بوده است. به‌طور کلی ترافیک سنگین تهران چه در ساعات اوج صبحگاهی و عصرگاهی و چه در ساعات غیر اوج نیمروز در یک محدوده مشخص متمرکز است. این محدوده از جنوب به محور خیابان انقلاب اسلامی، از شمال به بزرگراه یادگار امام (ره)، از شرق به بزرگراه امام علی (ع) و از غرب به بزرگراه اشرفی اصفهانی منتهی می‌شود.

محدوده مذکور پرترددترین معابر بزرگراهی شهر از قبیل: بزرگراه‌های شهید همت و بخشی از امتداد شرقی آن، شهید حکیم، شهید چمران، نیایش و بخش‌هایی از بزرگراه شهید نواب صفوی را شامل می‌شود و به همین خاطر در عموم نقشه‌های ترافیکی بخش عمده‌ای از طول این معابر با رنگ‌های قرمز (سنگین) و زرد (نیمه‌سنگین) نمایش داده می‌شود.

با نمونه‌برداری از نقشه‌های ترافیکی که در ساعات مشخصی از روز تولید می‌شود، طول ترافیک در زمان‌هایی از پیک صبحگاه، پیک عصرگاه و زمان غیرپیک نیمروز را هم با روز‌های مشابه از هفته‌های نیمه دوم مهر ماه امسال و هم با روز‌های مشابه در آبان سال گذشته مقایسه کرده است.

در اغلب موارد مقایسه، مجموع طول ترافیک سنگین و نیمه‌سنگین سه روز گذشته در مقایسه با روز مشابه هفته از ماه گذشته و روز مشابه از آبان پارسال، بیشتر بوده است. نتیجه مقایسه نقطه‌ای طول ترافیک در برخی از ساعات شبانه‌روز نسبت به سال گذشته بسیار عجیب و تامل‌برانگیز است، چراکه نشان می‌دهد در آن مقطع زمانی از سال گذشته، طول ترافیک سنگین به ویژه در مرکز شهر، صفر یا نزدیک به صفر بوده است؛ در حالی که امسال در ساعت مشابه، بخشی از مسیر اغلب معابر محدوده پرترافیک تهران روی نقشه‌ها به رنگ قرمز نمایش داده شده‌اند.

این مقایسه نشان می‌دهد شدت ترافیک اگرچه در مقایسه با مهر ماه به منزله یک «تب» است، اما در مقایسه با آبان سال گذشته بسیار وخیم‌تر بوده و به منزله بروز یک وضعیت اورژانسی تلقی می‌شود. این تغییرات در طول ترافیک از دیدگاه شهروندان یک اتفاق مرموز است که عامل آن نامشخص است.

در یک نمونه از مجموع نمونه‌برداری‌های صورت گرفته صف خودرو‌ها در ترافیک سنگین خیابان انقلاب و بزرگراه‌های همت، حکیم، نیایش، امام علی (ع) و برخی دیگر از معابر پرتردد در ساعت ۸ صبح و ۶ عصر روز یکشنبه ۱۲ آبان ۹۸ در مقایسه با روز یکشنبه ۲۱ مهر ۹۸ و نیز نسبت به روز شنبه ۱۲ آبان ۹۷ به مراتب طویل‌تر است. از سوی دیگر مقایسه ترافیک در ساعت ۱۱ نیمروز که در زمره زمان‌های غیرپیک به شمار می‌آید، واجد اطلاعات تعجب‌برانگیزی است.

در حالی که حجم ترافیک در این ساعت از روز یکشنبه، ۱۲ آبان امسال فوق‌العاده سنگین بوده و سبب قرمز شدن بسیاری از معابر روی نقشه شده است، اما در روز ۱۲ آبان سال گذشته که اتفاقا در تقویم همزمان با شنبه بوده و قاعدتا می‌تواند در زمره روز‌های پرترافیک دسته‌بندی شود، در ساعت ۱۱ صبح هیچ‌یک از معابر دچار ازدحام خودرو نبوده و رنگ قرمز روی نقشه مشاهده نمی‌شود. این مقایسه‌ها شدت ترافیک تهران در چند روز اخیر آبان را مرموز و سوال‌برانگیز می‌کند.

شهر تهران سه سال قبل هم در ایام پاییز با یک ترافیک فوق‌العاده سنگین روبه‌رو شد. در روز‌های نخست آذر ماه سال ۹۵، قفل کامل معابر پرتردد تهران، نظم ترافیکی شهر را به کلی برهم زد. در آن زمان درباره عامل این ترافیک سه سناریو مطرح شد که یکی از آن‌ها اقبال بیشتر به سفر با خودروی شخصی به دلیل افزایش برودت هوا بود.

سناریوی دیگر، افزایش حجم ترافیک تحت تاثیر برگزاری مراسم عمومی در آن مقطع زمانی بود و سومین سناریو نیز موضوع همزمانی آن روز‌ها با شروع سفر‌های برون‌شهری شهروندان در تعطیلات چند روزه تقویم در آن مقطع زمانی بود که از دیدگاه پلیس، اختلاط ترافیک ناشی از این سفر‌ها با جریان همیشگی ترافیک تهران می‌توانست عامل ازدحام شدید خودرو‌ها باشد.

البته در آن زمان سناریوی چهارمی هم مطرح بود که به انگیزه‌های سیاسی ناشی از ایجاد این ترافیک اشاره داشت و برخی اعضای شورای شهر بر این باور بودند که این ترافیک سنگین به نوعی «دست‌ساز» بوده و انگیزه‌های سیاسی در پشت آن وجود داشته است. با این حال هیچ‌گاه مشخص نشد کدام سناریو به صحت نزدیک و منشأ ترافیک سنگین آن روز‌های آذر ماه بود.

در چند روز اخیر که حجم ترافیک - البته در ابعاد کمتری نسبت به رخداد سه سال قبل - افزایش یافته است، مساله ازدحام خودرو‌ها مانند همان روز‌ها برای شهروندان ابهام‌برانگیز شده است. امسال بار ترافیک در حالی سنگین‌تر از هفته‌های قبل و نیز شدیدتر از روز‌های مشابه سال قبل شده است که برودت هوا شدید نیست و روز‌های پاییزی اخیر به لحاظ دمای هوا، نرمال و متعارف محسوب می‌شود.

از طرفی در چند روز گذشته شاهد بارش سنگین جوی هم نبوده‌ایم که بتوان این سناریو را به‌عنوان عامل سنگینی بار ترافیک در روز‌های منتهی به نیمه آبان‌ماه پس از تعطیلات اخیر، نسبت داد. در واقع به نظر می‌رسد هیچ عامل بیرونی تشدیدکننده ترافیکی در این روز‌ها وجود ندارد تا بتوان آن را به شکل مستقیم یا غیرمستقیم به تشدید ازدحام خودرو‌ها در این چند روز نسبت داد.

با این حال می‌توان دو گمانه را درباره علت این ترافیک سنگین مطرح کرد. گمانه اول درباره ضوابط جدید حاکم بر ترافیک تهران است که می‌تواند بر جریان ترافیک اثرگذار باشد. مقصود از ضوابط جدید، اجرای نسخه جایگزین طرح زوج و فرد از ابتدای تیرماه امسال است که آثار آن طبعا در نیمه پرترافیک سال می‌تواند به مراتب پررنگ‌تر منعکس شود.

نسبت بین اجرای نسخه جایگزین طرح زوج و فرد با ترافیک تهران از این بابت محتمل به نظر می‌رسد که طول ترافیک خودرو‌ها در ساعات غیراوج نیمروزی که بهای تردد در محدوده حلقه دوم (محدوده سابق زوج و فرد) به شکل کمینه و در واقع با کمترین رقم ممکن محاسبه می‌شود، افزایش محسوس‌تری نسبت به افزایش ترافیک در ساعات اوج دارد.

در واقع به نظر می‌رسد حذف ممنوعیت تردد در نیمی از روز‌های هفته بر اساس شماره آخر پلاک خودرو‌ها که در سال گذشته اجرا می‌شد، سبب شده رغبت به تردد با خودرو‌ها در ساعات ارزان روز (بین ۱۰ صبح تا ۴ بعدازظهر) افزایش یابد و خود را به شکل ترافیک سنگین در آبان امسال نشان دهد.

امسال تمام خودرو‌ها فارغ از اینکه رقم آخر پلاک آن‌ها چند است، می‌توانند در صورت تمایل در هر روز هفته وارد محدوده زوج و فرد شوند و عوارضی معادل ۵۰ درصد عوارض طرح ترافیک بپردازند. این در حالی است که در سال گذشته برای تردد در روز مخالف پلاک، ناگزیر بودند تمام بهای طرح ترافیک روزانه را پرداخت کنند.

به نظر می‌رسد رقم عوارضی که امسال برای تردد در حلقه دوم طرح ترافیک منظور شده، فاقد بازدارندگی لازم است، چراکه در بسیاری از موارد به ویژه در زمان‌های غیر اوج، رقم این عوارض برای خودرو‌های شخصی با کرایه تاکسی‌های اینترنتی برابر است و در نتیجه افرادی که برای سفر‌های کاری و تحصیلی قصد استفاده از خودرو دارند، ترجیح می‌دهند عوارض مربوطه را بپردازند و با خودروی خود وارد محدوده حلقه دوم (زوج و فرد سابق) شوند که برای بسیاری از شهروندان مطلوبیت بیشتری نسبت به تاکسی‌های اینترنتی یا هر نوع وسیله نقلیه غیرشخصی دیگری دارد. وضع عوارض تردد در محدوده زوج و فرد سابق تنها در صورتی واجد بازدارندگی استفاده از خودروی شخصی است که هزینه آن برای دارندگان خودروی شخصی به صرفه نباشد.

گمانه دیگری که درباره منشأ ترافیک سنگین تهران در روز‌های اخیر قابل طرح است، کاهش نسبی حضور عوامل میدانی مدیریت ترافیک در برخی از محور‌های پرترافیک شهر است. این موضوع در مشاهدات عینی خودروسواران و گزارش‌هایی که توسط شهروندان داده شده است، مطرح شده و ممکن است در ایجاد ترافیک مرموز، ابهام‌آمیز و سوال‌برانگیز چند روز اخیر اثرگذار باشد.

در این شرایط انتظار می‌رود عوامل مدیریت ترافیک شهر تهران به دور از هرگونه موضع‌گیری جهتدار درباره طرح‌های ترافیکی، تشدید بار ازدحام خودرو‌ها و ترافیک مرموز چند روز اخیر را که هم در مشاهدات خودروسواران و هم در نقشه‌های ترافیکی منعکس شده است، بررسی کرده و عامل یا عوامل مرتبط با ایجاد آن را شناسایی و معرفی کنند.