کشور‌های ثروتمند واکسن کرونا را احتکار می‌کنند؟

این نگرانی وجود دارد که واکسن کرونا دیرتر به دست کشور‌های فقیر برسد

کیت برودریک، زیست‌شناست مولکولی، عضو یکی از چندین تیمی است که دارند در سراسر دنیا روی ۴۴ پروژه مختلف ساخت واکسن برای بیماری کووید-۱۹ کار می‌کنند.

او و پژوهشگران همکارش برای شرکتی به نام اینویوو کار می‌کنند که در آمریکا مستقر است و هدفش تولید یک میلیون واکسن تا ماه دسامبر است. اما این واکسن‌ها به دست چه کسانی و در کجا خواهد رسید؟

ذهن دکتر برودریک مرتبا درگیر این پرسش است؛ او که اهل اسکاتلند است خواهری دارد که در سرویس سلامت همگانی بریتانیا پرستار است.

او گفت: "خواهر من هر روز دارد برای کمک به مردم به جنگ این بیماری می‌رود. به همین خاطر یکی از نگرانی‌هایم دسترسی همگانی به واکسن است. این واکسن باید هر چه زودتر آماده شود. "

"احتکار"

ست برکلی، همه‌گیرشناس در کنار بیل گیتس. آن‌ها خواهان دسترسی همگانی به واکسن هستند

اما از همین حالا نگرانی‌هایی بابت "احتکار" احتمالی این قبیل محصولات توسط کشور‌های ثروتمندتر مطرح شده است.

ست برکلی، همه‌گیرشناس، از جمله افرادی است که نسبت به خطر "شکاف ایمن‌سازی" هشدار داده‌اند. او مدیرعامل گروهی است که تحت عنوان "ائتلاف واکسن" و به منظور همکاری سازمان‌های خصوصی و دولتی برای افزایش دسترسی به واکسیناسیون در ۷۳ کشور فقیرتر دنیا تشکیل شده است.

یکی از اعضای این گروه سازمان بهداشت جهانی است.

برکلی گفت: "هرچند که فعلا واکسنی وجود ندارد، اما باید همین حالا در این باره صحبت کنیم. چالش اصلی این است که نه تنها واکسن مورد نیاز کشور‌های ثروتمند را تامین کنیم، بلکه آن را به دست افراد نیازمند در کشور‌های فقیر نیز برسانیم. قطعا جای نگرانی هست. کالا‌های کمیاب همیشه باعث بروز بدرفتاری می‌شوند. در این مورد باید کار درست را انجام دهیم. "

واکسن هپاتیت ب. دیرتر در اختیار کشور‌های فقیر قرار گرفت

ترس او بی‌دلیل نیست: دسترسی ناعادلانه یکی از ویژگی‌های واکسن‌های قبلی بوده است. اخیرا نیز یکی از روزنامه‌های آلمانی به نقل از یک مقام ارشد دولتی گزارش داده بوده که دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری آمریکا، سعی کرده بود تا حق استفاده انحصاری از واکسنی را برای آمریکا کسب کند که شرکت بیوتکنولوژی کیوروک در حال ساختن آن است.

واکسن هپاتیت ب. در مبحث شکاف ایمنی‌سازی، می‌توان به نمونه معروف واکسن هپاتیت ب. اشاره کرد، ویروسی که عمده‌ترین دلیل ابتلا به سرطان کبد است و به گفته سازمان بهداشت جهانی نرخ تسری آن ۵۰ برابر ویروس اچ‌آی‌وی است.

در سال ۲۰۱۵، تعداد مبتلایان به این ویروس در سراسر دنیا ۲۵۷ میلیون نفر تخمین زده می‌شد. در سال ۱۹۸۲، روند واکسیناسیون در برابر این بیماری در کشور‌های ثروتمندتر آغاز شد، اما تا سال ۲۰۰۰ کمتر از ۱۰ درصد از فقیرترین کشور‌های دنیا به این واکسن دسترسی داشتند.

بیل گیتس، موسس میلیاردر مایکروسافت برای دسترسی برابر به واکسن تلاش کرده

تشکیل گروه ائتلاف واکسن در سال ۲۰۰۰ توسط بیل و ملیندا گیتس، و رسیدن به توافق با دولت‌ها و شرکت‌های داروسازی، به کاهش این تاخیر در دیگر موارد واکسیناسیون منجر شده است.

یکی دیگر از بازیگران مهم این عرصه "ائتلاف برای ابداعات آمادگی همه‌گیری" است، نهادی مستقر در نروژ که در سال ۲۰۱۷ به منظور تامین نیاز‌های مالی ساخت واکسن از طریق کمک‌های شخصی و عمومی ایجاد شد.

این آژانس مشخصا خواهان دسترسی برابر به واکسن است و می‌گوید "بیماری کووید-۱۹ به خوبی نشان داده است که بیماری‌های مسری هیچ احترامی برای مرز‌های سیاسی قائل نیستند. ما نمی‌توانیم بدون تخصیص عادلانه واکسن با تهدید جهانی بیماری‌های مسری مقابله کنیم. "

دو رده دسترسی
اما در واقعیت دسترسی همچنان دو رده دارد.

واکسن پاپیلوما ویروس انسانی به رغم نیاز کشور‌های فقیرتر هنور در اختیار آن‌ها قرار نگرفته

یک نمونه واکسن گارداسیل است که در سال ۲۰۰۷ توسط شرکت آمریکایی مرک و به منظور مقابله با ویروس پاپیلوم انسانی (اچ‌پی‌وی) تهیه شد و در سال ۲۰۱۴ از طرف مقامات آمریکایی اجازه استفاده گرفت. این ویروس عامل اصلی سرطان دهانه رحم در دنیا است، اما این واکسن در سال ۲۰۱۹ تنها در ۱۳ تا از فقیرترین کشور‌های دنیا قابل دسترسی بود.

اما مشکل چه بود؟ کمبود جهانی به خاطر افزایش تقاضا. آن هم وقتی که ۸۵ درصد کل مرگ‌ومیر‌های ناشی از این سرطان در کشور‌های در حال توسعه اتفاق می‌افتد.

برای اینکه درک درستی از عوامل ایجادکننده این کمبود داشته باشیم، باید تجارت واکسن را بررسی کنیم.

لقمه‌ای کوچک، اما خوشمزه
درآمد اصلی شرکت‌های داروسازی از واکسن نیست. در سال ۲۰۱۸، چرخش مالی بازار جهانی دارو ۱.۲ تریلیون دلار بود که تنها حدود ۴۰ میلیارد آن به واکسن اختصاص داشت.

بخش کوچکی از سود شرکت‌های داروسازی از تهیه واکسن‌ها است

دلیل این تفاوت عمده خطراتی است که در طراحی و ساخت واکسن وجود دارد و در دارو‌های درمانی به مراتب کمتر است.

هزینه تحقیق و توسعه واکسن بیشتر است و آزمایش آن نیز قوانین پیچیده‌تری دارد. در عین حال، واکسن عمدتا توسط نهاد‌های عمومی خریده می‌شود که پول کمتری نسبت به مشتریان خصوصی پرداخت می‌کنند. این مسائل باعث می‌شود تا حاشیه سود واکسن نسبت به دارو‌های عادی کمتر شود، مخصوصا واکسن‌هایی که تنها یک بار در عمر انسان تزریق می‌شوند.

واکسن پره ونار یکی از پرفروش‌ترین محصولات شرکت فایزر بوده است

در ایالات متحده، تعداد سازندگان واکسن از ۲۶ شرکت در سال ۱۹۶۷ به تنها ۵ شرکت در سال ۲۰۰۴ کاهش پیدا کرد، چرا که شرکت‌ها تصمیم گرفتند بیشتر و بیشتر بر راهکار‌های درمانی تمرکز کنند تا پیشگیری.

اما این روند در حال تغییر است. تعهدات مالی نهاد‌های مختلف، و کمک‌های مالی افرادی، چون بیل و ملیندا گیتس که در چند سال گذشته میلیارد‌ها دلار بابت افزایش واکسیناسیون هزینه کرده‌اند، باعث افزایش هنگفت تقاضا شده است.

واکسن‌های "بلاک‌باستر"
ابداعات جدیدی نظیر واکسن پره ونار که به منظور ایمن‌سازی در برابر سینه پهلو برای کودکان و بزرگسالان تجویز می‌شود، موفقیت مالی خوبی برای شرکت‌های تولیدکننده واکسن در پی داشته‌اند. به گزارش مجله علمی نیچر، این واکسن با فروش ۵.۸ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ یکی از ده داروی پرفروش دنیا بود.

فروش این واکسن که ساخت شرکت فایزر است حتی از فروش معروفترین داروی این شرکت یعنی وایاگرا نیز بیشتر بود.

هزینه این واکسن در کشور‌های فقیرتر تحت پوشش گروه ائتلاف واکسن تنها ۳ دلار است (پیش‌خرید حجم زیادی از واکسن باعث کاهش قیمت می‌شود)، اما در ایالات متحده ۱۸۰ دلار.

در بریتانیا، تجویز دولتی رایگان واکسن اچ‌پی‌وی در حال حاضر تنها برای دختران و پسران ۱۲ و ۱۳ ساله انجام می‌شود و هزینه آن در بازار آزاد ۳۵۱ دلار است. هزینه آن در طرح ائتلاف واکسن کمتر از ۵ دلار است.

نگرانی بابت بازار آزاد

شرکت‌های بزرگ داروسازی هشتادر درصد فروش واکسن دنیا را در اختیار دارند

این اعداد نشان می‌دهد که حاشیه سود در کشور‌های ثروتمندتر بیشتر است، مخصوصا در ابتدای امر که هدف اصلی بازگرداندن هزینه‌های تحقیق و توسعه است. انجمن داروسازی بریتانیا تخمین می‌زند که ساخت یک واکسن جدید می‌تواند تا سقف ۱.۸ میلیارد دلار هزینه داشته باشد.

مارک جیت، استاد مدرسه سلامت و پزشکی مناطق حاره در لندن، در مصاحبه با بی‌بی‌سی توضیح داد که "اگر تصمیم را به بازار آزاد محول کنیم، تنها کشور‌های ثروتمند به واکسن کووید-۱۹ دسترسی خواهند داشت. این اتفاق در مورد واکسن‌های دیگر افتاده است، اما اگر در این مورد تکرار شود ما شاهد فاجعه‌ای به مراتب بزرگتر خواهیم بود. "

همچنین، با وجود حاشیه سود عموما کم ساخت واکسن، آمار سازمان بهداشت جهانی نشان می‌دهد که ۸۰ درصد فروش جهانی این محصولات به شرکت‌های داروسازی بزرگی نظیر فایزر و مرک تعلق دارد؛ لذا به احتمال خیلی زیاد غول‌های داروسازی نهایتا در زمینه واکسن ویروس کرونا نیز نقش ایفا خواهند کرد.

آنا نیکولز، تحلیلگر صنعت داروسازی در واحد اطلاعات اکونومیست، گفت: "این غول‌ها شاید در ایجاد طرح اولیه نقشی نداشته باشند، اما فقط آن‌ها توان مالی تولید چنین واکسنی را دارند. "

اجماع
برای مثال، اگر واکسنی که در شرکت اینویوو در دست ساخت است با موفقیت از آزمایش‌ها عبور کند، این شرکت مجبور خواهد بود برای تولید صد‌ها میلیون واکسن با یکی از شرکت‌های داروسازی شریک شود. در چند سال گذشته بازیگران بزرگ این صنعت متعهد شده‌اند تا برای دسترسی جهانی واکسن‌های مختلف تلاش کنند.

شرکت بریتانیایی کلاکسواسمیت‌کلاین (جی‌اس‌کی)، یکی از بزرگترین شرکت‌های داروسازی دنیا، در چند طرح تولید واکسن کووید-۱۹ مشارکت دارد.

تلاش‌ها برای تهیه واکسن برای ویروس کرونای جدید ادامه دارد

اما والمزلی، مدیرعامل این شرکت، با صدور اطلاعیه عنوان کرد که "غلبه بر کووید-۱۹ نیازمند تلاش مشترک کلیه نیرو‌های شاغل در بخش بهداشت و درمان است. اعتقاد راسخ ما بر این است که همکاری میان دانشمندان، صنایع، نهاد‌های نظارتی، دولت‌ها و کارمندان بهداشتی و درمانی به مراقبت از مردم کمک خواهد کرد و به یافتن راهکاری جهانی برای این همه‌گیری منجر خواهد شد. "

ست برکلی عقیده دارد که وجود چنین اجماعی برای اجتناب از "شکاف ایمن‌سازی" کلیدی است.

به گفته او "قطعا دسترسی جهانی در آن واحد رخ نخواهد داد. اما عامل تعیین‌کننده در این وضعیت نمی‌تواند توان مالی افراد باشد. باید به داد مناطقی که به آن نیاز مبرم دارند برسیم، والا این همه‌گیری ادامه پیدا خواهد کرد. "