دنیای عجیب قهرمانانِ زیرزمینی!

فرادید | نقش‌های مورچه‌های جوان در لانه آنقدر کلیدی است که برخی از زیست‌شناسان معتقدند آن‌ها به طبقه اجتماعی خاصی تعلق دارند. ساندرین کورستمونت گزارش می‌دهد.

به گزارش فرادید به نقل از بی بی سی انگلیسی، بچه مورچه‌ها برای هیچ کس زیبا نیستند. راستش را بخواهید، ظاهر نوزادان این جانور، مانند نوزاد حشرات دیگر، کمی ترسناک است؛ مشخص نیست که دارند روی صورت بزرگترشان بالا می‌آورند و یا دارند یکدیگر را می‌بلعند.

اما اینطور نیست که مورچه‌های بزرگسال صرفا لاروِ (به نوزاد کرمی شکل حیواناتی که دگردیسی کامل دارند، گفته می‌شود) نوزادانشان را تحمل کنند؛ آن‌ها محتاج این لارو هستند. پژوهشگران به تازگی دریافته‌اند که لارو مورچه‌های نوزاد نقش مهمی را در برقراری انسجام جوامع پیشرفته این جانوران ایفا می‌کنند.

اوا شولتنر، پژوهشگر دانشگاه رگنزبرگ آلمان که بر روی نقش‌های پیش‌رونده در کلونی مورچه‌ها مطالعه می‌کند، می‌گوید: «لارو می‌تواند خودش به تنهایی یک طبقه اجتماعی محسوب شود که بدون حضورش، کلونی نمی‌تواند شکل بگیرد.»

نوزاد برخی از حشرات مانند موریانه‌ها دارای پاهای کوچکی هستند که آن‌ها را از نظر ظاهری شبیه به مورچه‌های بالغ می‌کنند. اما لارو مورچه جزو آن دسته نیست و بدن بی‌دست و پایشان عملا اجازه تحرک را از آن‌ها می‌گیرد. مورچه‌ها شاخک‌هایی دارند که از آن برای برقراری ارتباط و شناسایی محیط استفاده می‌کنند که نوزادان این جانور از داشتن آن محروم هستند. در نگاه اول فکر می‌کنید که نوزاد این حشره برای زنده ماندن کاملا به والدینش متکی است.

اما باید گفت که فریب ظاهرشان را خورده‌اید.


دنیای عجیب لاروها
لارو برخی مورچه‌ها با تکان دادن بدنشان به جهتی خاص به بزرگتر خود می‌گویند که گرسنه هستند. برای نمونه، لارو مورچه بول‌داگ می‌ایستد. لارو برخی دیگر نیز به رغم نداشتن پا می‌توانند به سمت غذا بخیزند. علاوه بر آن، لارو می‌تواند ویژگی‌های غیرعادی بدن مورچه‌های نوزاد را پنهان کند. مثلا گردن دراز و لاغر مورچه "میرمسینا" در امر تغذیه به کار این جانور می‌آید. مورچه بالغ بدن یک مایت (هیره) را باز کرده و به کمک گردن درازشان تمام محتویات شکار را مصرف می‌کنند.

نمونه دیگر مورچه لپتوتوراکس است که ساختار منحصر به فرد روی شکمش، به عنوان سبد غذا مورد استفاده قرار می‌گیرد. این مورچه به سادگی می‌تواند شکارش را نزد خود نگاه دارد.

به کمک نمای میکروسکوپی می‌تواند فهمید که بدن لاروها پوشیده از مو بوده که اغلب کارکرد مختص به خودش را دارد. برای مثال، لارو مورچه چوب‌خوار مانند "بست قلاب دار" عمل می‌کند تا مورچه‌های کارگر با چسباندن لاروها به یکدیگر بتوانند آن‌ها را به راحتی جابجا کنند. نمونه دیگر لارو مورچه "فیدول ری" است که در انتهای موهایش قلاب دارد. به همین دلیل، والدین نوزاد می‌تواند به راحتی آن را به دیواره‌های لانه آویزان کنند. حتی احتمال می‌رود که مورچه‌های کارگر تمامی لاروها را از سقف آویزان کنند تا ضمن ساماندهی، نوبت غذادهی آن‌ها را نیز بدانند.

فواید موی لارو
موی لارو علاوه بر کارکرد لنگر مانند خود، می‌تواند در امر برقراری ارتباط نیز به کار این جانور بیاید. لارو زنبور بی‌عسل از موهایش به عنوان اندام حسی خود استفاده می‌کند. زمانی که لارو در لانه خود قرار دارد و زنبور بزرگتر به دیوار بکوبد، آن‌ها می‌تواند لرزش را به کمک موهایشان حس کنند. همین نشانه لرزش‌ها می‌تواند تعیین کند که آن لارو کارگر و یا ملکه خواهد شد.

اندام جالب برخی از لاروها
کارستن شونروگ، پژوهشگر بریتانیایی، می‌گوید که لارو برخی مورچه‌ها اندام‌های ویژه تولید صدا دارند که برقراری ارتباط را برایشان ممکن خواهد کرد. مورچه‌های بزرگتر البته می‌توانند از سیگنال‌های شیمیایی برای برقراری ارتباط استفاده کنند اما شفیره مورچه‌های نوزاد مانع ترشح فرومون به خارج غشاء آن‌ها می‌شود.

لارو برخی مورچه‌ها خواص فیزیکی دارند که می‌توانند در خدمت تمام کلونی باشند. مورچه‌های دوزنده لیسه‌ای برای چرخاندن پیله‌هایشان ابریشم تولید می‌کنند اما مورچه‌های بالغ از ابریشم برای ساخت لانه استفاده می‌کنند. معمولا از لاروهای ماده برای این کار استفاده می‌شود.


نجات کلونی از سیل و معده‌های جمعی!
برخی از گونه‌های مورچه‌ها هنگام سیل برای نجات کلونی از خاصیت شناور ماندن طبیعیِ لاروها استفاده می‌کنند. لارو مورچه فورمیکا سلیسی حین ورود آب به لانه به شکل یک دسته الوار درآمده تا مورچه‌های دیگر غرق نشود.

رفتار لاروها کاملا پیچیده است و نمی‌توان صرفا به ظاهر کوچشکان بسنده کرد. یکی از نمونه‌های عجیب "معده‌های اجتماعی" یا جمعی آن‌ها است. مورچه‌های بالغ به خاطر داشتن کمرهای باریک نمی‌توانند حشرات را بخورند. به همین دلیل، آن‌ها حشرات را به لاروها می‌دهند. لارو نیز پس از مصرف نوعی مایع سرشار از پروتئین تولید می‌کند که مورد استفاده مورچه‌های بالغ قرار می‌گیرد.

تاکتیک‌های پردازش غذای لاروها می‌تواند متمایز باشد. مورچه‌های پونرومورف غذا را هضم کرده و آن را در اختیار مورچه‌های کارگر می‌گذراند. آن‌ها نیز غذا را بلعیده تا پروتئین مورد نیاز ملکه برای تخم ریزی تهیه شود. در روش‌های دیگر نیز از لارو به عنوان نوعی "نرم کننده غذا" استفاده می‌شود تا کارگران بعدا بتوانند به شکل آسان‌تری غذا را در لانه ذخیره کنند.


مور‌چه‌های خون آشام
لاروها به شکل دیگری نیز به مورچه‌های بالغ کمک می‌کنند که البته کمی عجیب است. مورچه‌های "امبلیوپون سیلوستری" پوست لاروها را سوراخ کرده تا به مجراهای داخل شکمش دست و پیدا کنند و مانند خون آشام‌ها، خون لارو را بمکند. این گونه از مورچه به خاطر عادت غذایی خود مجبور است کمی خون هم بمکد. مورچه‌های امبلیوپون دیگر گردن یک لارو را فشار داده تا بزاق دهانش را استخراج کند.

لاروهای مرده نیز دارای کارایی دارند مگر آنکه در نتیجه یک بیماری واگیردار مرده باشند. حتی زمانی که مورچه‌‎ها با کمبود غذا مواجه می‌شوند، یک لارو را گرفته و آن را می‌کشند! فکرش را کنید... پروتئین بسته بندی شده در دسترس. اگر برای ملکه هیچ غذایی یافت نشود، آن را با لارو و شفیره سیر می‌کنند.

کمک به تولید مثل
لارو به دلیل شرکت در زنجیره تامین غذا در چرخه تولید مثل کلونی نیز شرکت دارد. ملکه برای تخم گذاری به پروتئین نیاز دارد و وجود لارو در لانه موجب افزایش باروری آن می‌شود. لارو مورچه‌های فرعون خودشان انتخاب می‌کنند که ترشحاتشان را به کدام مورچه بالغ بدهند.

لارو به طرق دیگر نیز می‌تواند چرخه تولید مثل را تنظیم کند. گرچه مورچه‌های کارگر می‌توانند خود تولید مثل کنند، اما معمولا منتظر ملکه می‌مانند تا از تخم‌هایش مراقبت کنند.


در پژوهش انجام شده توسط جسی ابی (Jessie Ebie) و همکارانش، پژوهشگران دانشگاه آریزونا، مشخص شد که هرگاه که مورچه‌های کارگر توسط تخم‌‎های ریخته شده توسط ملکه احاطه می‌شدند، به صورت عادی به تخم ریزی خود ادامه می‌دادند.

عجیب‌ترین رفتار: همنوع خواری
با این حال، شاید بتوان عجیب‌ترین رفتار لاروها را "همنوع خواری" دانست. لارو مورچه‌ها گاهی اوقات از یک لارو دیگر تغذیه می‌کند - رفتاری بسیار عجیب در جامعه‌ای که هماهنگی و ایثار در آن حکم‌فرما است. شولتنر می‌گوید: «همنوع خواری یکی از آشکارترین فعالیت‌های خودخواهانه است.»

شولتنر و تیمش اما به این مسئله پرداخته‌اند که چگونه عادت همنوع خواری لاروها می‌تواند به کمک مورچه‌های اطراف بیاید؟ کلونیِ مورچه‌ها می‌تواند متشکل از گروه‌هایی باشد که روابط تنگاتنگی با یکدیگر ندارند. حتی ممکن است صدها و یا هزاران خانواده کنار یکدیگر جمع شوند و یک کلونی را تشکیل دهند. این محققان تردید داشتند که شاید یک لارو به لارو خانواده‌های غریبه و اقوام دورتر حمله کند تا با خوردنش بتواند به پیروزی خانواده‌اش در نبردهای داخل کلونی کمک کند.

آن‌ها پس از بررسی هشت گونه مورچه و با در نظر گرفتن روابط خویشاوندی بین خانواده‌ها، سطح همنوع خواری بین لاروها را بررسی کردند. نتایج نشان داد که لاروها می‌توانند تفاوت بین خواهر و برادرانش با لاروهای غریبه را تشخیص دهند: آمار همنوع خواری در لانه‌ها خانوادگی پایین‌تر از لانه‌های دیگر بود. البته مشخص نیست که لاروها چگونه این کار را انجام می‌دهند.

شولتنر می‌گوید: «لاروها از توانایی ارزیابی محیط و نشان دادن واکنش متفاوت به محیط‌های مختلف برخوردارند. لارو نر در مقایسه با لارو ماده بیشتر به عمل همنوع خواری تن می‌دهد که دلیلش چندان مشخص نیست.»

ابزار دفاعی لانه
لاروها حتی می‌توانند مهاجمین را نیز ببلعند. بسیاری از گونه‌های مورچه نوعی انگل اجتماعی بوده و با سرعت خانه یک گونه دیگر، کلونی خود را در آنجا تاسیس می‌کنند. مثلا ممکن است که یک ملکه جوان وارد یک لانه بیگانه شود و در آنجا تخم‌ریزی کند. سپس کارگران لانه ساکن ترغیب می‌شوند که از بچه‌های ملکه سرپرستی کنند تا زمانی که نوادگان ملکه بر لانه مسلط شوند.

تیم شولتنر در حال تحقیق بر روی این موضوع هستند که لاروها چگونه می‌توانند از طریق همنوع خواری از لانه محافظت کنند. زمانی که ملکه وارد یک لانه دیگر می‌شود، مورچه‌های ساکن معمولا آن را مستقیما نمی‌کشند، بلکه لاروها از طریق خوردن تخم‌های ریخته شده توسط ملکه با آن مقابله می‌کنند. شولتنر می‌گوید: «ما متوجه شدیم که لارو با تخم‌های مختلف به اشکال متفاوتی رفتار می‌کند. به همین دلیل است، احتمالا آن‌ها تخم‌های مزاحم را شناسایی کرده و آن را می‌خورند.»

یافته‌های اولیه همین فرضیه را اثبات می‌کند. اما اثبات علمی اینکه چگونه لاروها تفاوت بین تخم‌های خودی و ناخودی تشخیص می‌دهند، چالش بعدی خواهد بود. مورچه‌های بالغ از شاخک‌های خود و استفاده از حس بویایی برای شناسایی محیط پیرامون خود استفاده می‌کنند اما لاروها فاقد حسگر و اندام‌های تشخیص بو هستند. البته لارو حشرات دیگر، گیرنده‌های بویایی را روی قسمت‌های دیگر بدنشان دارند و این احتمال وجود دارد که لارو مورچه نیز از همین الگو استفاده کند. شولتنر می‌گوید: «این موضوع به ما می‌فهماند که آن‌ها می‌توانند محیط شیمیایی خود را ارزیابی کنند.»

نوزاد مورچه، لارو، با تبدیل شدن به مورچه بالغ بسیاری از توانایی‌هایش را از دست می‌دهد اما همچنان برخی از ویژگی‌های دوران کودکی‌اش را حفظ می‌کند. برای نمونه، مورچه‌های نوزاد از همان ابتدا بوی هم لانه‌ای‌هایشان را به خاطر می‌سپارند تا بعدها در زمان بلوغ بتوانند اعضای کلونی خود را شناسایی کنند. همچنین نوع تغذیه و محیط زندگی در دوران لارو، می‌تواند تعیین کننده باشد: مورچه‌های کارگر یا ملکه. دلیلش نیز این است که آن‌ها پیش از رسیدن به بلوغ، به بالاترین حد جثه فیزیکی خود می‌رسند.

در حقیقت، آینده کلونی به طرق مختلف در گروی لاروها است. آنچه بر سر لاروها می‌آید، می‌تواند خصوصیاتی را در آن‌ها ایجاد کند که بعدها از طریق فرآیند "انتخاب طبیعی" به نسل‌های آینده منتقل خواهد شد. کلونی در حال رشد مورچه‌ها معمولا محصول خاستگاه‌های متواضعانه لاروها است. شولتنر می‌گوید: «مهم نیست که این لاروها در دوران بزرگسالی چه کاری انجام می‌دهند، اما آنچه در دوران رشد انجام می‌دهند بر میزان موفقیتشان در دوران بلوغ تاثیر خواهد گذاشت.»

منبع: BBC World
ترجمه: وبسایت فرادید