چه کنیم که از تعطیلات خسته نشویم؟

فرادید | تعطیلات عالی است. برنامه‌ریزی کردن برایشان ما را خوشحال می‌کند، رفتن به آن‌ها خطر سکتۀ قلبی و افسردگی را کم می‌کند و وقتی که به سر کار برمی‌گردیم، بیشتر دل به کار می‌دهیم و خلاقتر هستیم.

به گزارش فرادید به نقل از بی‌بی‌سی، اما باید به دنبال چه مدت تعطیلات باشیم؟ و آیا می‌توانیم یک مفهوم اقتصادی که به "نقطۀ بس" (Bliss point) مشهور است، را برای تعیین مدت ایده‌آل تعطیلاتی که در ذهن داریم، چه عشق‌وحال در کیش باشد چه چادر زدن در کوهستان، به کار ببندیم.

افراط در یک چیز خوب؟

مفهوم "نقطۀ بس" دو معنای متفاوت، اما مرتبط دارد.

در صنایع غذایی به معنای شناسایی ترکیب بی‌نقص نمک، شکر و چربی‌ای است که در محصولات به کار می‌رود تا مصرف‌کنندگان عاشق محصول شوند و به سختی بتوانند در مقابلش مقاومت کنند.

اما در عین حال یک مفهومی اقتصادی هم هست که به سطحی از مصرف که در آن بیشترین احساس رضایت را داریم اطلاق می‌شود: نقطۀ اوجی که فرارفتن از آن و مصرف بیشتر موجب کاهش رضایت ما می‌شود.

در مورد غذا، مزه‌های خاص می‌توانند مغز ما را لبریز کنند، که می‌تواند باعث کاهش میل ما به مصرف بیشتر آن مزۀ خاص شود. در مورد موسیقی حتماً این تجربه را داشته‌اید که آهنگ‌های مورد علاقۀتان را با گوش دادن خیلی زیاد خراب کرده باشید. دلیل این امر نیز تغییر نحوۀ پاسخ ما به آن موسیقی است.

حالا، وقتی که در مورد تعطیلات حرف می‌زنیم اوضاع از چه قرار است؟ بسیاری از ما آن حالی را تجربه کرده‌ایم که اگرچه خیلی به ما خوش گذشته، اما آمادۀ بازگشت به خانه‌ایم. آیا ممکن است که حتی استراحت در ساحل یا کاوش جا‌های جدید هیجان‌انگیز نیز زیاده‌روی کرد؟ یعنی در یک چیز خوب افراط کنیم؟

قضیۀ دوپامین‌

نمی‌توان قطعی گفت، اما به اعتقاد روانشناسان، دوپامین که مغز در پاسخ با فعالیت‌های انسانی رضایت‌بخش ترشح می‌کند، در این موضوع نقش دارد. فعالیت‌های رضایت‌بخش می‌تواند شامل کار‌هایی که از لحاظ بیولوژیک قابل ملاحظه باشند باشد، مثل خوردن و رابطۀ جنسی، و یا محرک‌هایی نظیر پول یا عاشق بودن.

تاثیر دوپامین در ایجاد حس خوب شناخته شده است. به گفتۀ پیتر وست، استاد عصب‌شناسی در دانشگاه آرهوس دانمارک، کاوش در جایی جدید موجب جهش در سطح دوپامین می‌شود چرا که اغلب ما را برای تطبین با محیط‌ها، فرهنگ‌ها و روتین‌های جدید به چالش می‌کشد.

به گفتۀ او، هر چه تجربه‌ای پیچیده‌تر باشد، احتمال اینکه رضایت غرق در دوپامین کسب کنیم، بیشتر می‌شود. او اضافه می‌کند: "اگر تجربه یک بعدی باشد، خیلی زود از آن خسته می‌شوید. اما اگر متنوع و چالش‌برانگیز باشد، جذابیت خود را حفظ خواهد کرد و رسیدن به "نقطۀ بس" به تعویق می‌افتد."

او توضیح می‌دهد که پیش‌بینی تجربیات لذت‌بخش، سطح دوپامین را افزایش می‌دهد. آشنایی قبلی نیز همین تاثیر را دارد، مثلاً برگشتن به هتل یا جایی که عاشقش بوده‎‌اید، اما آشنایی بیش از حد، موجب کاهش لذت می‌شود، چرا که حوصلۀمان سر می‌رود.

تازگی خوب است

تحقیقات محدودی در این زمینه وجود دارند. ژرون ناوین، استاد و پژوهشگر در دانشگاه بردای هلند، می‌گوید که اکثر پژوهش‌هایی که در رابطه با تعطیلات صورت گرفته‌اند، از جمله پژوهش‌های خودش، به کاوش سفر‌های کوتاهی که بیش از چند هفته نبوده پرداخته‌اند. دلیل این موضوع محدودیت داده‌ها در این زمینه است.

پژوهش او بر روی حالات ۴۸۱ توریست که برای تعطیلاتی نسبتاً کوتاه به مدت ۱۷ روز یا کمتر به هلند رفته بودند، مدرکی دال بر وجود نقطۀ بس را نشان نمی‌دهد.

ناوین می‌گوید: "من فکر نمی‌کنم که افراد در تعطیلات نسبتاً کوتاه به نقطۀ بس می‌رسند. "، اما باور دارد که این امر "در سفر‌های طولانی‌تر قطعاً احتمال روی دادن دارد."

در یکی از تحقیقات این نتیجه حاصل شده که بین یک سوم تا حدود نیمی از افزایش خوشحالی ما در تعطیلات ناشی از تازگی یا این حس که محرک‌ها تازه و با زندگی روزمرۀ ما متفاوت هستند، ناشی می‌شود. در سفر‌های طولانی‌تر، وقت بیشتری وجود دارد که به محرک‌های پیرامونی خو بگیریم، به خصوص اگر در یکجا بمانیم و فعالیت‌های یکسانی را انجام دهیم؛ مثلاً در هتل.

در این مورد نیز، افراد می‌توانند تنها با تنوع بخشیدن به فعالیت‌های خود در تعطیلات، از کسالت جلوگیری کنند. به گفتۀ ناوین، لذت بردن از تعطیلات چندین هفته‌ای، چنانچه آزادی و امکانات انتخاب آنچه که انجام می‌دهیم را داشته باشیم، امکانپذیر است.

آنچه می‌کنید مهم است

بنا بر تحقیقی که در ژورنال Happiness Studies به چاپ رسیده، اینکه در طول فراغت چقدر احساس خوشحالی می‌کنیم، به اینکه آیا در مورد فعالیت‌هایمان خودمختاری داریم یا نه، بستگی دارد. بنا بر یافته‌های این تحقیق، چندین راه برای رسیدن به نقطۀ بس فراغت وجود دارد که از جمله انجام فعالیت‌هایی که ما را به چالش کشیده و فرصت یادگیری به ما می‌دهند و همچنین فعالیت‌های پرمعنایی، نظیر کار داوطلبانه، که به زندگی مقصود می‌بخشند را می‌توان ذکر کرد.

از نظر لیف فن بوون، استاد روانشناسی و عصب‌شناسی دانشگاه کلرادو، اگر فعالیت‌های متفاوتی موجب خوشحالی افراد متفاوت باشد، آنگاه نقاط بس نیز احتمالاً بسیار فردی هستند.

به باور او، فعالیت‌ها می‌توانند نقاط بس تعطیلات را رقم بزنند. او معتقد است که یک موضوع مهم در این رابطه، انرژی روانی و جسمی‌ای است که برای انجام این فعالیت‌ها نیاز است. برخی فعالیت‌ها برای اغلب افراد از نظر فیزیکی خسته‌کننده هستند؛ مثلاً کوهنوردی. برخی دیگر فعالیت‌ها، نظیر پارتی مداوم، هم از نظر روحی و هم فیزیکی افراد را خسته می‌کنند. فن بوون می‌گوید در تعطیلاتی که خستۀمان می‌کند، "نقاط بس در سطوح مصرف پایین‌تری از آنچه که فرد انتظار دارد رخ می‌دهند.".

اما اد وینگرهوئت، استاد روانشناسی بالینی دانشگاه تیلبورگ هلند به این نکته اشاره می‌کند که تفاوت‌های فردی بسیار بزرگ هستند. به گفتۀ او برخی افراد ممکن است از تعطیلات پرتحرک انرژی بگیرند و استراحت در ساحل را خسته‌کننده بدانند و بالعکس.

او می‌گوید: "انتخاب فعالیت‌هایی که با سلیقۀ شخصی ما جور است، و محدود کردن آن‌هایی که ما را خسته می‌کنند، می‌تواند نقطۀ بس را به تعویق بیاندازد."، اما تا به حال تحقیقی در رابطه با درستی این فرضیه صورت نگرفته است.

محیط‌تان را انتخاب کنید

یک عامل مهم دیگر می‌تواند محیطی باشد که تعطیلات خود را در آن می‌گذرانیم. گذراندن تعطیلات در شهر‌ها می‌تواند هیجان‌انگیز باشد. اما جمعیت، سروصدا و نور‌های شبانه که می‌توانند روی خواب ما تاثیر بگذارند، ممکن است موجب استرس و اضطراب احساسی و فیزیکی در ما شوند.

جسیکا دبلوم، پژوهشگر دانشگاه‌های تامپره و گرونینگن در فنلاند و هلند، می‌گوید: "محرک‌های دائمی در شهر‌ها می‌توانند بار فراتر از ظرفیت به حواس ما تحمیل کنند و موجب استرس در ما شوند."

این موضوع به خصوص اگر همزمان در حال تطبیق خود با فرهنگی که ما را با چالش می‌کشد باشیم، صدق می‌کند. او می‌گوید: "این یعنی شما در محیط شهر به نسبت محیط طبیعی، که تاثیر آن بر بهبود سلامت روانی شناخته شده است، زودتر به نقطۀ بس می‌رسید. "

اما اینجا هم تفاوت‌های فردی تاثیرگذار هستند. به گفتۀ کالین الارد، استاد عصب‌شناسی شناختی در دانشگاه واترلوی کانادا، با اینکه تحمل شهر برای برخی افراد ممکن است سخت باشد، اما بسیاری دیگر از بودن در آن لذت می‌برند. به گفتۀ او، برای مثال ساکنان شهر می‌توانند در تعطیلات شهری راحت‌تر باشند و تحقیقات هم نشان می‌دهند که ما از محرک‌هایی که برایمان آشنا هستند لذت می‌بریم.

خودتان را بشناسید

خبر خوب، اما این است که با وجود اینکه نمی‌دانیم دقیقاً چه زمانی به نقطۀ بس می‌رسیم، اما به صورت بالقوه راه‌های بسیاری برای به تعویق انداختن آن وجود دارد. برنامه‌ریزی برای اینکه به کجا بروید، چه فعالیت‌هایی انجام دهید و به چه کسی، راهی است برای این نقطۀ بس شخصی خودتان پیدا کنید.

اوندری میتاس، پژوهشگر احساسات در دانشگاه بردا، باور دارد که ما به صورت ناخودآگاه از طریق برنامه‌ریزی برای تعطیلات و فعالیت‌هایی که فکر می‌کنیم دوست خواهیم داشت و مدت زمانی که ترجیح می‌دهیم، نقطۀ بس مطلوب خود را اعمال می‌کنیم.

به گفتۀ او، به همین خاطر است که تعطیلات همراه با خانواده یا گروهی که باید خواسته‌های افراد متعددی را مدنظر قرار دهد، ممکن از نقاط بس کوتاهتری داشته باشند، چرا که نمی‌توانیم نیاز‌های شخصی خود را در اولویت قرار دهیم.

اما میتاس می‌گوید ایجاد روابط اجتماعی قوی در تعطیلات گروهی، می‌تواند فقدان خودمختاری را جبران کند. امری که بنا بر نتایج پژوهش‌ها، از عوامل قابل‌ملاحظۀ خوشحالی است؛ و در این صورت، نقطۀ بس می‌تواند طولانی‌تر شود.

میتاس اضافه می‌کند که مشکل اینجاست که احتمالاً اغلب ما پیش‌بینی‌های اشتباهی در رابطه با خوشحالی خود داریم. جمع‌بندی تحقیقات نیز اینطور است که ما خیلی در پیش‌بینی اینکه تصمیماتمان چه احساسی در ما ایجاد می‌کند، خوب عمل نمی‌کنیم.

او می‌گوید: "دانستن اینکه چه چیز ما را برای چه مدتی خوشحال می‌کند، نیازمند تامل عمیق، آزمون و خطاست، و این کلید به تعویق انداختن نقطۀ بس در تعطیلات است. "