همه چیز درباره پهباد شاهد ۱۳۶؛ پرنده ایرانی اروپا و آمریکا را کلافه کرد؟

یک سال است که محدودیت‌های تسلیحاتی ایران طبق قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته است و در این مدت ایران تعاملات بسیاری در حوزه‌های مختلف تسلیحاتی با کشور‌ها داشته است. بر اساس اظهارات رحیم صفوی دستیار و مشاور عالی فرمانده معظم کل قوا "۲۲ کشور جهان تقاضای خرید هواپیمای بدون سرنشین از ایران دارند.

" از این رو هیاهوی آمریکا و اروپا بر سر اینکه چرا پهپاد‌های ایرانی در جنگ روسیه و اوکراین استفاده می‌شود پرسشی بی‌اساس است. اینکه کشور‌های خریدار در چه شرایطی و با چه هدفی از تسلیحات خریداری شده‌شان استفاده می‌کنند، امری در حوزه اختیار آن کشور است.

آمریکا شامگاه دوشنبه اعلام کرد این کشور با بریتانیا و فرانسه درباره نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل متحد از سوی ایران به دلیل فروش پهپاد به روسیه موافق است.

ودانت پتل، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا در یک نشست خبری گفت: «متحدان فرانسوی و بریتانیایی ما امروز رسما مساله نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل از سوی ایران به واسطه فروش پهپاد به روسیه را پیش کشیدند؛ ایالات متحده با این فرض همراه است.

دیپلمات‌های غربی مدعی هستند، با وجود پایان یافتن دوره محدودیت‌ها برای صادرات تسلیحات از سوی ایران، برخی از مفاد این قطعنامه دست‌کم تا اکتبر سال ۲۰۲۳ درباره سامانه‌های پیشرفته موشکی همچنان پابرجا است. این مقام‌ها با تفسیر موسع از متن حقوقی قطعنامه ۲۲۳۱ می‌گویند، محدودیت فروش سلاح برای ایران شامل فنآوری‌های پیشرفته مثل تکنولوژی پهپادی هم می‌شود.

در واکنش به ادعا‌های فوق حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان چندی پیش اعلام کرد: ما هیچ‌گونه تسلیحاتی به روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین ارسال نکرده و نخواهیم کرد، چرا که معتقدیم راه‌حل این بحران سیاسی است و هرگونه حمایت تسلیحاتی از طرفین، فرصت صلح را به تأخیر می‌اندازد.

هم‌چنین ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امورخارجه کشورمان در نشست خبری روز دوشنبه هفته جاری ایران در پاسخ به سوالی درباره ادعای مقامات اوکراین مبنی بر فروش پهپاد‌های ایرانی از سوی تهران به روسیه گفت: متاسفانه اخباری منتشر می‌شود که مبتنی بر اهداف سیاسی است و عمدتا از سوی منابع رسانه غربی نیز به آن‌ها دامن زده می‌شود. ایران بار‌ها اعلام کرده که یک طرف جنگ بین روسیه و اوکراین نیست.

ایران هیچ سلاحی را برای هیچ کدام از طرفین جنگ صادر نکرده است. همانطور که بار‌ها گفته‌ایم سیاست خارجی ایران مبتنی بر مخالفت با جنگ است و در خصوص جنگ در اوکراین نیز ما مخالف جنگ هستیم و متناسب با ظرفیت‌های خود تلاش کرده و می‌کنیم که رویکرد نظامی در این زمینه خاتمه پیدا کند.

هرچند تحلیل‌گران و کارشناسان در ایران بر این نظرند که آمریکا و برخی کشور‌های اروپایی به خاطر تاثیر سیاسی حملات روسیه به اوکراین، ادعا‌های اخیر درباره فروش تسلیحات از جمله پهپاد‌های ایرانی را مطرح می‌کنند، اما بررسی این مساله از منظر قطعنامه ۲۲۳۱ خالی از لطف نیست.

در پیوست (ب) قطعنامه۲۲۳۱ آمده است که، کلیه دولت‌ها می‌توانند در فعالیت‌های مشروحه ذیل مشارکت کرده و اجازه انجام آن‌ها را صادر کنند، مشروط به اینکه شورای امنیت از قبل به صورت مورد به مورد، تصمیم به صدور اجازه انجام چنین فعالیت‌هایی بگیرد:

(الف) عرضه، فروش، یا انتقال مستقیم یا غیرمستقیم تمامی اقلام، مواد، تجهیزات، کالا‌ها و فناوری‌های مذکور در سند S/۲۰۱۵/۵۴۶ و همچنین هرگونه اقلام دیگر که بنا به تشخیص دولت ذی‌ربط بتواند به توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای کمک کند، از قلمرو خود، یا بوسیله اتباع خود یا با استفاده از کشتی‌ها یا هواپیما‌های تحت پرچم‌شان به مبدا ایران، یا برای استفاده در ایران یا برای بهره‌مندی ایران، خواه از قلمرو آنان نشات گرفته باشد یا خیر؛ و

(ب) ارائه هرگونه فناوری یا مساعدت فنی یا آموزش، مساعدت مالی، سرمایه‌گذاری، خدمات واسطه‌گری و سایر خدمات، و نیز انتقال منابع یا خدمات مالی به ایران، یا تحصیل منفعتی توسط ایران در هر یک از فعالیت‌های تجاری در کشور دیگر، در ارتباط با عرضه، فروش، انتقال، تولید و یا استفاده از اقلام، مواد، تجهیزات، کالا‌ها و فناوری‌های شرح داده شده در بند فرعی (الف) و یا مرتبط با فعالیت‌های شرح داده شده در بند ۳.

مشروط به اینکه در صورت صدور تاییدیه توسط شورای امنیت: (الف) قرارداد مربوط به تحویل چنین اقلام یا انجام چنین همکاری‌هایی متضمن تضمین‌های مناسب در خصوص استفاده کننده نهایی آن‌ها باشد؛ و (ب) ایران متعهد شود از چنین اقلامی برای توسعه سیستم‌های حمل تسلیحات هسته‌ای استفاده نکند.

بند ۳ پیوست (ب) می‌گوید: از ایران خواسته می‌شود تا هشت سال پس از «روز قبول توافق» یا تا زمانی که آژانس گزارشی مبنی بر تایید «نتیجه‌گیری گسترده‌تر» ارائه کند، هر کدام زودتر حادث شود، هیچ فعالیتی مرتبط با موشک‌های بالستیکی طراحی شده برای قابلیت حمل سلاح‌های هسته‌ای، شامل پرتاب با استفاده از چنین فناوری‌های موشک‌های بالستیک، صورت ندهد.

تحریم تسلیحاتی شورای امنیت علیه ایران در ۲۷ مهر ۱۳۹۹ (۱۸ اکتبر ۲۰۲۰) بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ برداشه شد. دولت وقت آمریکا ماه‌ها برای مقابله با لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران، که از دستاورد‌های بزرگ ایران در چارچوب مذاکرات برجامی محسوب می‌شود تلاش کرد، اما در این مسیر موفق نبود.

جامعه بین‌الملل و کشور‌های اروپایی در شورای امنیت سازمان ملل متحده در مقابل ایالات متحده قرار گرفتند تا در نهایت آنچه در برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل به ایران وعده داده شده بود، محقق شود.

هرچند کشور‌هایی اروپایی و هم‌پیمانان آمریکا تحت تاثیر سیاست‌های این کشور از تعامل در این زمینه با ایران منع هستند، اما پایان این تحریم به ایران فرصت می‌داد، ایران با کشور‌های همسو و نیز با چین و روسیه تسلیحات یا جنگ افزار‌های نظامی مثل جت‌های جنگنده یا تانک و نفربر و ... بخرد.

از این رو ادعای اروپا و آمریکا درباره غیرقانونی بودن هرگونه فروش احتمالی تسلیحات متعارف از سوی ایران به کشور‌های دیگر بی‌مورد است.

در عین حال مقامات آمریکا، فرانسه و انگلیس تاکید دارند که تمامی تحریم‌های تسلیحاتی طبق قطعنامه ۲۲۳۱ برای ایران هنوز برداشته نشده و برخی از آن‌ها تا سال هشتم قطعنامه (اکتبر ۲۰۲۳) به قوت خود باقی هستند. اشاره این مقامات به بند ب پیوست ب قطعنامه ۲۲۳۱ به ویژه سند S/۲۰۱۵/۵۴۶ است که در فهرستی از فناوری‌های حساس موشکی و پهپادی آمده است و ایران بر اساس قطعنامه تا سال هشتم از خریدو فروش آن بخش از فناوری‌ها و تسلیحاتی که در این سند آمده، منع شده است.

اگر فرض کنیم که ایران پهپادهایش از جمله شاهد ۱۳۶ را به روسیه فروخته است، و ادعای طرف آمریکایی و اروپایی درست باشد باید بررسی شود که پهپاد شاهد ۱۳۶ و دیگر سلاح‌های مورد اشاره در سند S/۲۰۱۵/۵۴۶ آمده است یا خیر. این مساله نیاز به بررسی حقوقی و فنی ویژه دارد.

حتی اگر ایران چنین پهپادی را به روسیه فروخته باشد که البته ثابت کردن آن کاری دشوار و حقوقی و فنی خواهد بود، شامل سند S/۲۰۱۵/۵۴۶ نمی‌شود بلکه این فناوری در قالب تسلیحات متعارفی است که محدودیت‌های خرید و فروش آن در سال پنجم برجام و اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ برداشته شده است.

علاوه بر این، اگر به فرض ثابت شود که پهپاد‌های ایران مورد ادعا در سند S/۲۰۱۵/۵۴۶ قرار دارد، باز هم ایران نقض تعهد و قطعنامه نکرده است بلکه این روسیه است که باید به شورای امنیت پاسخ دهد. بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ کشور‌ها در حوزه تعامل نظامی و هرگونه خرید و فروش تسلیحات باید از قبل به صورت مورد به مورد، از شورای امنیت اجازه بگیرند.

شاهد ۱۳۶

پرنده پر سر و صدای ایران که این روز‌ها مورد مناقشه شرق و غرب شده است، شاهد ۱۳۶ از رده مهمات پرسه زن است که اقدام به گشت زنی در شعاع هدف و یا یک محدوده قابل تنظیم می‌کند.

بر اساس گزارش رسانه‌ها، این نوع پهپاد می‌تواند علیه انواع تجمعات دشمن، ادوات زرهی و حتی اهداف هوایی از قبیل بالگرد‌ها و پهپاد‌ها اقدام به عملیات کند.

سردار سنایی‌راد معاون سیاسی دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی کل قوا درباره قدرت پهپاد‌های انتحاری ایران در رزمایش پیامبر اعظم (ص) که در دی ماه ۱۴۰۰ برگزار شد، گفت: امروز دسترسی به جنگ افزار‌های بومی پیشرفته در توان و بازدارندگی دفاعی ایران اسلامی اثر مثبتی گذاشته است.

بکارگیری این نوع پهپاد‌ها در عملیات‌های شبکه‌ای باعث می‌شود تا دشمن کاملا در وضعیت انفعال قرار بگیرد. اگرچه این نوع پهپاد در رزمایش پیامبر اعظم (ص) سپاه استفاده شد، اما باید گفت که عمر آن‌ها بیشتر از ایام اخیر است.

سردار سنایی‌راد افزود: صنعت دفاعی کشورمان به خوبی توانسته است تا نیاز‌های نیرو‌های مسلح را تامین کند. اگر روحیه و تلاش جهادی باشد حتی در تحریم هم می‌توان به سطح بالایی از فناوری و ساخت تجهیزات پیشرفته دفاعی دست پیدا کرد.

پهپاد‌های شاهد-۱۳۶ از تولیدات شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) است. این پهپاد با وزن حدود ۲۰۰ کیلوگرم شبیه یک بال دلتای ۳.۵ متری است که در دماغه آن یک بار انفجاری تعبیه شده و همچنین از سیستم اپتیک پیشرفته برای انجام حملات دقیق بهره می‌برد. پهپاد‌های شاهد که به صورت جمعی شلیک می‌شوند، قابلیت پرتاب از کامیون را دارند و با سرعتی بیش از ۱۸۵ کیلومتر در ساعت به سوی اهدف تعیین شده حرکت می‌کنند.

همکاری‌های ایران و روسیه در حوزه‌های مختلف قدمتی طولانی دارد. قرارداد ۲۰ ساله مشارکت راهبردی میان ایران و روسیه که در سال ۱۳۷۹ خورشیدی، در زمان ریاست‌جمهوری محمد خاتمی میان تهران و مسکو امضا شده بود به طور خودکار در سال ۱۴۰۰ تمدید شد و قرار است قراردادی در جهت توسعه بیشتر همکاری‌ها فراتر از قرار داد ۲۰ ساله در آینده نزدیک نیز امضا شود.

روسیه در چهار دهه گذشته در پروژه‌های مختلف با ایران همکاری داشته است که به دفعات پیش آمده در این تعامل‌ها از کارت ایران به نفع سیاست‌ها و منافع خود نیز بهره ببرد، با این وجود این روابط و همکاری‌ها برای ایران در چارچوب تعاملات سیاسی دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی قابل توجه و توجیه بوده است، در غیر این صورت ادامه همکاری‌ها توجیهی نداشت.

در عین حال گسترش همکاری‌های ایران و روسیه و به طور کلی نگاه ایران به شرق برای آمریکا، کشور‌های اروپایی و رژیم اسراییل همواره نگران‌کننده بوده است.

ایران در سال ۲۰۰۷، سامانهٔ دفاعی موشکی با توانایی محدود، تور ام-یک را با اختصاص بودجه‌ای حدود یک میلیارد دلار، از روسیه خریداری کرد. دو سال بعد ایران خواست از روسیه سامانه اس ۳۰۰ را خریداری کند که روسیه آن را رد کرد و همزمان اعتراض‌های فراوانی را از سوی مقامات سیاسی و نظامی در بر داشت.

در نهایت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه در آوریل سال ۲۰۱۶ بعد از دستیابی توافق هسته‌ای گروه ۱+۵ با ایران منع تحویل این سامانه به ایران را لغو کرد. تعاملات نظامی و امنیتی تهران ـ مسکو در حوزه‌ها و زمینه‌های مختلف نیز در هفت سال گذشته ادامه داشته است و امر تازه‌ای نیست.

همکاری ایران و روسیه در بیش از ده سال گذشته در جبهه‌های مختلفی به ویژه در مبارزه با داعش در سوریه و عراق قابل توجه بوده است.

به علاوه دشمنی آمریکا با ایران و اعمال تحریم‌های گسترده علیه ایران به ویژه بعد از خروج آمریکا از برجام و ترور سردار سپهبد قاسم سلیمانی از سوی دولت وقت آمریکا باعث شده تا از جهات مختلف بین مقامات ایران با روسیه همراهی راهبردی برقرار شود.

روسیه رتبه دوم به لحاظ "شاخص قدرت" نظامی را در دنیا در اختیار دارد، بنا بر این هیاهو و سر و صدای کشور‌های اروپایی و آمریکا بر سر این ادعا که روسیه از پهپاد‌های ایرانی در جنگ با اوکراین استفاده می‌کند بیشتر برای به انحراف کشاندن اشتباهات این کشور‌ها در یک سال گذشته در قائله اوکراین است.

ایران در حوزه دانش و تولید تسلیحات متعارف در دو دهه گذشته پیشرفت‌های قابل توجه‌ای به دست آورده است که بر کسی پوشیده نیست. طبیعی است با رفع تحریم‌های تسلیحاتی بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱، ایران در حوزه صادرات و واردات تسلیحات فعالیت خود را بیش از پیش توسعه خواهد داد هر چند که آمریکا و کشور‌های اروپایی با فشار سیاسی بخواهند مانع از آن شوند.

شاید این کشور‌ها بدشان نیاید که برجام بماند، اما هیچ منفعت جدی اقتصادی، هسته‌ای، سیاسی، حقوقی برای ایران نداشته باشد. اما بر اساس آنچه توافق شده و هم‌چنان مورد تایید شورای امنیت است تحریم‌های تسلیحاتی ایران رفع شده است.

ایران همواره تاکید کرده است که خواستار برقراری صلح میان روسیه و اوکراین است و روش‌های مسالمت‌امیز برای حل این مساله استقبال می‌کند. اما سوال اینجاست که اگر امروز اوکراین و حامیان آمریکایی و اروپایی‌اش در جنگ با روسیه دست برتر را داشتند باز هم بر سر آنچه پهپاد‌های ایرانی می‌خوانند این سر و صدا را راه می‌انداختند؟