پیام سریال مستوران؛ ایران در برابر غرب؟!

«مستوران» تازه‌ترین سریال شبکه یک سیما و «سازمان رسانه‌ای اوج» به کارگردانی مسعود آب‌پرور و سیدجمال سیدحاتمی است. این سریال داستانی تخیلی دارد که در قالبی تاریخی روایت می‌شود.

به نظر می‌رسد که نمادپردازی‌های این سریال اشاره‌ای به رویارویی ایران و غرب دارند. اما کیفیت هنری سریال پایین است و چیز زیادی جز دیالوگ‌هایی ضعیف و روایتی کشدار و کسل‌کننده به مخاطب نمی‌دهد.

خلاصه داستان و عوامل مجموعه

به گزارش برترین‌ها، «مستوران» روایتگر ماجرا‌هایی جذاب در زمان صفویان و غزنویان است. فصل اول این سریال که برگرفته از قصه‌های کهن ایرانی است در ۲۶ قسمت تولید خواهد شد.

حمیدرضا آذرنگ، نازنین فراهانی، رویا میرعلمی، بیژن بنفشه خواه، الهام جعفرنژاد، علی دهکردی و رابعه اسکویی تیم اصلی بازیگران فصل اول سریال مستوران را تشکیل می‌دهند.

تبلیغات باورنکردنی

امیرمحمد سلیمانی در ویجیاتو می‌نویسد: این که یک سریال تولیدشده برای سازمان صدا و سیما صاحب بیلبورد‌های تبلیغاتی شود اساسا پدیده رایجی نیست. معمولا این فیلم‌های سینمایی و سریال‌های شبکه نمایش خانگی هستند که فرصت تصاحب بیلبورد‌های تبلیغاتی سطح شهر را دارند.

اما سریال مستوران یک استثنای بزرگ لقب می‌گیرد. این سریال از مدتی پیش از آغاز پخش خود صاحب تابلو‌های تبلیغاتی شد و همین مسئله نشان می‌دهد که سازمان اوج حساب ویژه‌ای روی جدیدترین محصول خود گشوده است.

نیازی به یادآوری نیست که بیلبورد بزرگی که در میدان ولیعصر تهران نصب شده هم متعلق به سازمان اوج است. در چنین شرایطی، منطقی به نظر می‌رسد که سازمان اوج بخواهد برای بیشتر دیده‌شدن سریال تلویزیونی‌اش هزینه کند.

از آن‌جایی که سازمان اوج یکی از ثروتمندترین نهاد‌های فرهنگی کشور هم لقب می‌گیرد، اختصاص بودجه تبلیغاتی برای نخستین سریال تلویزیونی آن‌ها منطقی به نظر می‌رسد. اما این همه هیاهو و تبلیغات برای سریال مستوران اساسا منطقی است؟

داستانی کهن

داستان سریال مستوران اقتباسی آزاد از افسانه‌های کهن ایرانی است. منابع بسیاری از داستان‌ها و افسانه‌های کهن ایرانی به کمک فیلم‌نامه سریال مستوران آمده‌اند تا فیلم‌نامه این سریال را غنی کنند. نتیجه ماجرا اساسا چنگی به دل نمی‌زند.

منابعی که سریال در تیتراژ نهایی خود لیست می‌کند اساسا پتانسیل بیشتری از آن‌چه در سریال مستوران به تصویر کشیده، دارند. همین مسئله نشان می‌دهد که سریال مستوران در فیلم‌نامه ضعف دارد.

فیلم‌نامه‌نویسان سریال سازمان اوج هم شناخته‌شده نیستند و به همین دلیل ضعف سریال چندان هم عجیب به نظر نمی‌رسد. داستان سریال در شهری به نام زابل‌جان روایت می‌شود. اگرچه مسیر روایت داستان سریال مستوران در محدوده واقعی تاریخ نیست، اما سریال مدعی می‌شود که داستان خود را به دوران صفویان و غزنویان پیوند زده است.

داستان سریال پس از معرفی شهر و شخصیت‌هایش به سمت هیجان‌انگیزی می‌رود؛ وقتی یک کودک از خانواده‌اش دزدیده می‌شود، آن‌ها همه تلاش خود را می‌کنند تا فرزند ربوده‌شده‌شان را پیدا کنند، اما چالش‌های بسیاری وجود دارد.

دیالوگ‌های پیش‌پا افتاده و بی‌دقت

علیرضا اسماعیل‌زاده در فرارو نوشت: در اولین سکانس از قسمت اول یک نفر دارد با اعضای قبیله‌اش حرف می‌زند و سراغ خنجر گمشده‌اش را می‌گیرد. یکی از جملات او این است: «هر که خنجرم دزدیده همین‌جاست؛ میان یکی از شما».

میان یکی از شما؟! می‌شود گفت «میان شما» یا «یکی از شما»؛ اما «میان یکی از شماست» به وضوح اشتباه است. شاید بگویید این یک اشتباه جزئی است، اما به نظرم از همین‌جا می‌شود فهمید که دیالوگ‌ها چقدر بی‌دقت نوشته شده‌اند و هیچ وسواس و ملاحظه‌ای هم برای بازنگری آن‌ها وجود نداشته است.

در همین جمله یک نکتۀ دیگر هم هست که در سراسر دیالوگ‌های سریال می‌شود نمونۀ آن را دید و آن حذف نشانۀ مفعولی «را» است. ظاهرا مهم‌ترین ترفندی که نویسندگان دیالوگ‌ها برای کهن جلوه دادن زبان سریال به ذهنشان رسیده، این بوده که تا می‌توانند از «را» استفاده نکنند.

«هر که خنجرم دزدیده»، «بوی کثافت کفترانت می‌دهد»، «حرفت بزن صمصام»؛ این‌ها فقط چند نمونه از جملات پرتعدادی هستند که حرف «را» در آن‌ها بدون هیچ توجیه دستورزبانی یا زیبایی‌شناسانه‌ای حذف شده است.

واقعا معلوم نیست که با وجود استفادۀ فردوسی و سعدی و بیهقی از «را»‌ی مفعولی، نویسندگان «مستوران» به چه دلیلی از کاربرد آن ابا داشته‌اند. البته در همین مورد هم یکدستی و انسجام وجود ندارد. در موارد اندکی بازیگران از «را»‌ی مفعولی استفاده می‌کنند و این نشان می‌دهد که هیچ قاعده و قانون خاصی بر ساختار دیالوگ‌ها حاکم نبوده است.

صرف‌نظر از این جزئیات باید گفت که دیالوگ‌های سریال در کل به هیچ وجه «فاخر» از کار درنیامده‌اند؛ نه از حیث محتوا و نه از حیث صورت ادبی. با اینکه بیشتر زمان سریال در قالب گفتگو سپری می‌شود، اما تقریبا هیچ جملۀ درخشانی که روی مخاطب تاثیری بگذارد یا در ذهنش باقی بماند وجود ندارد.

از دیالوگ‌های شکوهمند و درخشان علی حاتمی که بگذریم، فیلم‌ها و سریال‌های تاریخی دیگری مثل «ابن سینا»، «سربداران» و حتی «مختارنامه» را می‌شود مثال زد که اغلب دیالوگ‌هایشان قدرتمند و استوار بوده‌اند و بعضی از آن‌ها بعد از سال‌ها در ذهن مخاطبان باقی مانده‌اند. اما اغلب دیالوگ‌های «مستوران» پیش‌پا افتاده و آبکی هستند و بعضی وقت‌ها حتی مضحک به نظر می‌رسند.

مضمون سریال؛ ایران در برابر غرب؟

سریال «مستوران» محصول «سازمان هنری رسانه‌ای اوج» است و از همین‌جا می‌شود حدس زد که قرار است چه نوع مضمونی را شاهد باشیم. غرب‌ستیزی یکی از مضامین غالب آثار این سازمان است و در «مستوران» هم اشاره‌ها و نمادپردازی‌های نسبتا واضحی وجود دارد که همین مضمون را منتقل می‌کنند.

قبیلۀ وحشی‌ها در این سریال ظاهرا نمادی از غرب (در معنای سیاسی) است و شهر مستوران هم نمادی از ایران. وحشی‌ها شکل و شمایل و لباس پوشیدنشان متفاوت از مردم شهر مستوران است (شکل و شمایلی که بی‌شباهت به شخصیت‌های سریال «وایکینگ‌ها» نیست).

آن‌ها مال و ثروت فراوانی دارند و کارشان غارت اموال و «امنیت» دیگران است؛ البته بین خودشان قوانین سفت و سختی برای جلوگیری از دزدی دارند. آن‌ها در شهر مستوران حداقل یک «نفوذی» هم دارند که اسمش «جهاندخت» است (کنایه‌ای که در این اسم وجود دارد کاملا روشن است).

این نفوذی همان کسی است که عامل اصلی ربودن کودک «نخبه» و باهوش اهل مستوران است (کنایه‌ای به تلاش برای حذف یا جذب نخبه‌های ایرانی). این دزدی اتفاقی است که به قول راوی سریال، «امنیت» را در شهر به واژۀ غریبی تبدیل می‌کند.

در بین وحشی‌ها یک فالگیر یا جادوگر هم هست که به لطیفه می‌گوید باید برای پیدا کردن پسرش از شوهرش جدا شود (احتمالا اشاره به تلاش‌های فرهنگی برای سست کردن نهاد خانواده در ایران).

در کل، عناصر و اشارات زیادی در سریال وجود دارد که آن را اثری دارای بار سیاسی و ایدئولوژیک جلوه می‌دهد. البته این به خودی خودش چیز بدی نیست که یک شخص یا گروه بخواهد دیدگاه‌های سیاسی و فرهنگی‌اش را در قالب فیلم و سریال به مخاطب ارائه کند؛ کشور‌های دیگر هم این کار را می‌کنند.

اما چیزی که سازندگان این سریال و آثار مشابه به درستی متوجه آن نشده‌اند یا نتوانسته‌اند از عهدۀ اجرایش برآیند این است: قبل از اینکه بخواهید دیدگاه‌هایتان را در قالب آثار هنری ارائه کنید، باید آنقدر هنرمند باشید که بتوانید جاذبه و گیرایی کافی در اثرتان ایجاد کنید.

«مستوران» در کل اثری نازل و سطح پایین است که توان رسوخ به قلب و ذهن مخاطب را ندارد و بنابراین هیچ محتوایی را هم به درستی و به نحو مطلوب منتقل نخواهد کرد.