جشنواره توقیفی‌ها!

در حالی به پایان سال رسیده‌ایم که شمار فیلم‌های قاچاق شده تنها یک گام تا دورقمی‌شدن فاصله دارد و این یعنی کار از هشدار گذشته است!

ما در سالی که گذشت، برپایه یک قرارداد نانوشته، بخشی از تولیدات شاخص سینمای ایران را به جای پرده سینما، در قالب تلویزیون و لپ‌تاپ‌های‌مان به تماشا نشستیم و به‌صورت کاملا طبیعی به آن تن دادیم! صدای اعتراض هیچ فیلمسازی بلند نشد و مدیری هم لااقل محض خوش شدن دل ما، از نگرانی‌ها نگفت.

همه این‌ها یعنی سینمای ایران امسال دو ویترین مجزا داشت که یکی به‌صورت رسمی از چرخه اکران سهم داشت و دیگری از مسیر قاچاق پیش روی مخاطبان قرار گرفت. تعارف را هم کنار گذاشتیم و نام جشنواره‌ای که برای بررسی این فیلم‌ها به راه انداختیم را «جشنواره توقیفی‌ها» گذاشتیم.

هر چند غیر از «برادران لیلا» سازمان سینمایی به‌صورت رسمی توقیف هیچ‌یک از این فیلم‌ها را گردن نگرفته است، اما توقیف که شاخ و دم ندارد. هر محدودیتی در مسیر عرضه رسمی یک اثر سینمایی که متولی اعمال آن مدیریت دولت باشد، معنای توقیف دارد و بخش عمده‌ای از فیلم‌های قاچاق‌شده امسال، چنین شرایطی داشته‌اند.

در پرونده حاضر فیلم‌های «برادران لیلا» به کارگردانی سعید روستایی، «خط فرضی» به کارگردانی فرنوش صمدی، «بی‌رویا» به کارگردانی آرین وزیردفتری، «تفریق»‌ به کارگردانی مانی حقیقی، «اورکا» به کارگردانی سحر مصیبی، «ارادتمند، بهاره نازنین تینا» به کارگردانی عبدالرضا کاهانی و «شب داخلی دیوار» به کارگردانی وحید جلیلوند را مورد داوری قرار داده‌ایم. کاش این اولین و آخرین دوره چنین جشنواره‌ای باشد!

بهترین فیلم/ شب، داخلی، دیوار

نامزدهای بهترین فیلم؛

- تفریق

- شب داخلی دیوار

- اورکا

چرا به این نامزدها رسیدیم؟

 به طرز عجیبی اگر معدل کیفی را هم در نظر بگیریم، ترکیب فیلم‌های قاچاق‌شده در سال‌1402 استاندارد سینمایی بالاتری نسبت به مجموع آثاری داشته‌اند که در فرآیند رسمی اکران عمومی روی پرده رفتند! این البته به معنای فقدان فیلم خوب در چرخه اکران عمومی و نبود فیلم بد در میان قاچاق‌شده‌ها نیست، اما برای انتخاب عنوان «بهترین فیلم» در میان همین 7‌فیلم مورد بررسی در این پرونده، کار چندان ساده‌ای نداشتیم. سه فیلم «تفریق» به کارگردانی مانی حقیقی، «اورکا» به کارگردانی سحر مصیبی و «شب داخلی دیوار» به کارگردانی وحید جلیلوند، به‌دلیل جمیع جوانب، معدل کیفی بالاتری را از آن خود کردند.

چه کسی را برگزیدیم و چرا؟

جایزه «بهترین فیلم» در فرآیند داوری‌های رسمی معمولا متعلق به تهیه‌کننده است و به‌معنای دیگر، صفر تا صد فرآیند تولید یک پروژه را مورد ارزیابی قرار می‌دهد. «شب داخلی دیوار» اما علاوه‌بر کیفیت بالای اجرایی، یکی از موفق‌ترین فیلم‌ها در ترکیب آثار قاچاق‌شده امسال بود. فیلمی تکان‌دهنده که هرچند تماشای آن چندان ساده نبود اما به همان اندازه، فراموشی و گریز از تأثیر آن هم ساده نیست! علی جلیلوند را برای تهیه این فیلم شایسته جایزه «بهترین فیلم» تشخیص دادیم.

در اکران رسمی رقیب داشت؟

یکی از ویژگی‌های «شب داخلی دیوار» که آن را نسبت به سایر فیلم‌های امسال متمایز می‌کند، انتخاب سوژه و بیان هنرمندانه آن در به تصویر درآوردن یک موضع انتقادی صریح نسبت به تحولات سیاسی و اجتماعی سال‌های اخیر است که نمی‌توان این ویژگی را انتخاب آن به‌عنوان بهترین فیلم در این ترکیب نادیده گرفت و واقعیت این است که در ترکیب فیلم‌های رسمی اکران شده امسال هم هیچ فیلمی از این منظر توان رقابت با این فیلم را ندارد. از نظر استانداردهای سینمایی اما فیلم‌های شاخصی همچون «نگهبان شب» و «تصور» را در چرخه رسمی اکران داشتیم که لااقل تا مرحله نامزدی می‌توانستند رقیب این فیلم‌ باشند!

بهترین کارگردانی/ وحید جلیلوند

نامزدهای بهترین کارگردانی؛

- وحید جلیلوند (شب داخلی دیوار)

- مانی حقیقی (تفریق)

- آرین وزیردفتری (بی‌رویا)

چرا به این نامزدها رسیدیم؟

هر 7هفت فیلمی که در فهرست آثار قاچاق‌شده سال‌1402 قرار گرفته‌اند، از منظر کارگردانی آثاری قابل توجه هستند اما از میان آن‌ها سراغ سه گزینه‌ای رفتیم که به معنای واقعی دست به ریسک زده و ورود به فضایی تازه را در کارنامه کارگردانی خود تجربه کرده‌اند. هم وحید جلیلوند، هم مانی حقیقی و هم آرین وزیر دفتری، با دورخیزی بلندپروازانه تلاش داشته‌اند در آثار خود مرز میان واقعیت و خیال را به چالش بکشند و انصافا هم باید گفت هر سه تا حدود قابل قبولی به آنچه در نظر داشته‌اند، رسیده‌اند. هر سه فیلم نامزد شده در این بخش را، آثاری مهم در کارنامه کارگردانان‌شان می‌دانیم.

چه کسی را برگزیدیم و چرا؟

آنچه پیش‌تر از وحید جلیلوند در دو فیلم «چهارشنبه 19 اردیبهشت» و «بدون تاریخ، بدون امضا»‌ دیده بودیم، انتظارمان از این کارگردان را به اندازه کافی بالا برده بود و می‌دانستیم که او تا چه اندازه در فرآیند کارگردانی خود وسواس به‌خرج می‌دهد. «شب داخلی دیوار» اما گامی بلند و رو به جلو در کارنامه فیلمسازی او محسوب می‌شود. خلق اتمسفری که این فیلم در آن روایت می‌شود و رسیدن به زبانی که مخاطب را به هزارتوی ذهن یک کاراکتر وارد کند، اصلا کار ساده‌ای برای یک کارگردان نیست و به‌دلیل توفیق در این زمینه، وحید جلیلوند را به‌عنوان کارگردان برتر برگزیدیم.

در اکران رسمی رقیب داشت؟

در میان فیلمسازانی که سهمی از چرخه رسمی امسال سینماها داشتند، رضا میرکریمی برای «نگهبان شب» و حسین دارابی برای «مصلحت»، سیمرغ کارگردانی را از جشنواره فجر دریافت کرده بودند که خب به حق هم این جایزه سهم‌شان شد. از سوی دیگر فیلم‌های دیگری همچون «شهرک» و «تصور» را هم در میان فیلم‌های امسال داشتیم که در اولی علی حضرتی و در دومی علی بهراد، توان خود در مقام کارگردان برای تلفیق دنیای واقعیت و خیال را آزمودند.

بهترین بازیگر نقش اصلی مرد/ نوید محمدزاده (شب، داخلی، دیوار)

نامزدهای بهترین فیلم؛

- نوید محمدزاده (شب داخلی دیوار)

- سعید پورصمیمی (برادران لیلا)

- نوید محمدزاده (تفریق)

چرا به این نامزدها رسیدیم؟

همان زمان که فیلم «برادران لیلا»‌ تبدیل به نقل محافل حرفه‌ای و حتی خانوادگی شده بود، فارغ از مواضع تند و تیز در طرفداری و یا انتقاد از فیلم، در یک نکته همه‌ اتفاق نظر داشتند و آن درخشش چشم‌نوار سعید پورصمیمی در نقش پدر خانواده بود. نمی‌شد بازی سعید پورصمیمی را در بخش نامزدهای بهترین بازیگری نادیده بگیریم.

نوید محمدزاده هم که ستاره فیلم‌های توقیفی محسوب می‌شود و طی یک‌سال گذشته هر سه فیلم شاخصی که داشت، از فرصت رونمایی بر پرده محروم شد و قاچاقی به دست مخاطبان رسید. بازی او در «تفریق» و «شب داخلی دیوار»‌ قابل نادیده گرفتن نبود.

چه کسی را برگزیدیم و چرا؟

اشاره کردیم که از هر زاویه‌ای، در ترکیب هفت فیلم توقیفی که به‌صورت قاچاق به دست مخاطبان خود رسیدند، نوید محمدزاده با سه فیلم، هم رکورددار است و هم به‌‌شدت درخشان ظاهر شده است. هر چند او در دو فیلم «برادران لیلا»‌ و «تفریق»‌ هم هنرنمایی کرده اما بی‌شک تجربه ایفای نقش «علی»‌ در «شب داخلی دیوار» اتفاقی مهم در کارنامه‌اش محسوب می‌شود. نقشی پیچیده و چند لایه که باید اعتراف کنیم، هر بازیگری از پس آن بر نمی‌آمد. به‌همین دلیل نوید محمدزاده را به‌عنوان بهترین بازیگر نقش اصلی، انتخاب کردیم.

در اکران رسمی رقیب داشت؟

چرخه اکران رسمی سینماها در سالی که گذشت، از منظر نقش‌آفرینی بازیگران مرد، شاهد اتفاقات خوبی بود. از رضا عطاران و مجید صالحی که برای «روشن» و «شماره10» سیمرغ هم شکار کردند تا بابک حمیدیان که نادیده ماندن درخشش‌اش در «غریب»‌ هنوز هم جدی‌ترین گاف هیأت داوران جشنواره چهل‌ویکم محسوب می‌شود.

فارغ از این چهره‌ها محسن تنابنده در هر دو فیلم «جنگ جهانی سوم» و «سه کام حبس» حضوری قابل توجه دارد و هنرنمایی جوان‌ترهایی مانند میرسعید مولویان در‌ «جنگل پرتقال» و مهرداد صدیقیان در «تصور»‌ را هم نمی‌توان نادیده گرفت.

بهترین بازیگر نقش اصلی زن/ ترانه علیدوستی (تفریق)

نامزدهای بهترین بازیگر نقش اصلی زن؛

- ترانه علیدوستی (اورکا)

- طناز طباطبایی (بی‌رویا)

- ترانه علیدوستی (تفریق)

چرا به این نامزدها رسیدیم؟

بازیگران زن، به‌طرز معناداری در یکی دو سال اخیر در ویترین رسمی سینمای ایران کم‌فروغ شده‌اند و گواه این ادعا هم مرور ترکیب نامزدها و جوایز بخش بهترین بازیگر زن در دو دوره اخیر جشنواره فجر است که در آن کمتر نشانی از ستاره‌ها می‌توان پیدا کرد. این حضور کم‌رنگ اما به‌معنای کم‌کار شدن بازیگران مطرح نیست.

چه اینکه یکی از ویژگی‌های هر هفت فیلمی که در این پرونده مورد ارزیابی قرار داده‌ایم، سهم قابل‌توجه بازیگران زن است. ترانه علیدوستی در این میان با سه فیلم رکورددار بود و برای دو فیلم «اورکا» و «تفریق»‌ قطعا باید نامزد جایزه بهترین بازیگری می‌شد. طناز طباطبایی هم که پیش‌تر هنرنمایی‌اش در «بی‌رویا» به شکار سیمرغ انجامیده بود و حیف که هنرنمایی‌اش روی پرده دیده نشد.

چه کسی را برگزیدیم و چرا؟

حتی «برادران لیلا» را هم با اغماض و از سر محدودیتی که برای انتخاب تنها سه نامزد در هر بخش در نظر گرفته بودیم، کنار گذاشتیم. ترانه علیدوستی، به‌معنای واقعی کلمه، درخشان‌ترین نقش‌آفرینی‌ها را در هر سه فیلم توقیفی‌اش داشته و در این ترکیب فیلم «تفریق» جایگاه ویژه‌تری هم دارد. علیدوستی همچون نوید محمدزاده در این فیلم، دو پرسوناژ کاملا متفاوت و حتی متضاد را ایفا کرده و چنان قدرتمند در این نقش ظاهر شده که نمی‌توانستیم جایزه بهترین بازیگر نقش اصلی زن را به او اعطا نکنیم.

در اکران رسمی رقیب داشت؟

بی‌شک لیلا حاتمی را به‌واسطه قدرت‌نمایی‌ در «تصور» می‌توانیم یکی از جدی‌ترین رقبای ترانه علیدوستی در ترکیب فیلم‌های اکران‌شده، بدانیم. پریناز ایزدیار با «سه‌کام حبس» و باران کوثری با «گیجگاه» هم از دیگر بازیگر زنی بودند که حضوری قابل‌توجهی در ترکیب فیلم‌های اکران امسال داشتند. نقش‌آفرینی ژاله صامتی در «سرهنگ ثریا» هم در بازه رونمایی این فیلم در جشنواره، مورد تحسین قرار گرفت، اما در مجموع رقبای اصلی در این بخش، ترانه علیدوستی و لیلا حاتمی هستند.

بهترین بازیگر مکمل مرد/ فرهاد اصلانی (برادران لیلا)

نامزدهای بهترین بازیگر مکمل مرد؛

- فرهاد اصلانی (برادران لیلا)

- امیر آقایی (شب داخلی دیوار)

- مهران غفوریان (ارادتمند بهاره نازنین تینا)

چرا به این نامزدها رسیدیم؟

نقش‌های مکمل تحسین‌برانگیز در «برادران لیلا»، محدود به برادران لیلا و همین فرهادی اصلانی نبود و حتی مهدی حسینی‌نیا و اسماعیل پوررضا هم در نقش‌های خود، خوش درخشیده‌اند. امیر آقایی هم بعد از دو همکاری ویژه با وحید جلیلوند، کاراکتر اصلی فیلم «بدون تاریخ بدون امضا»‌ را باردیگر در «شب داخلی دیوار» جان بخشید که نمی‌شد آن را نادیده گرفت. مهران غفوریان هم سال‌ها پیش برای اولین‌بار نقشی جدی را در فیلم عبدالرضا کاهانی بازی کرده بود که با چند سال تأخیر و از مسیر قاچاق به دست‌مان رسید و تحسینش کردیم.

چه کسی را برگزیدیم و چرا؟

هم پیمان معادی و هم نوید محمدزاده هم در نقش برادران لیلا در فیلم سعید روستایی، بازی قابل‌توجهی داشته‌اند، اما آنچه فرهاد اصلانی را به گزینه نهایی ما برای جایزه بهترین بازیگر نقش مکمل تبدیل کرد، به تصویر درآوردن یک بلاهت ذاتی در جمع آدم‌هایی است که گرفتار معادلات ابلهانه شده‌اند و هر‌یک توهم ناجی‌بودن دارند. کاراکتر پرویز اما گویی تصمیم گرفته است بلاهتش را زندگی کند و فرهاد اصلانی اجرایی هنرمندانه در این نقش داشته است. به‌همین دلیل هم جایزه بهترین بازیگر مکمل مرد در جشنواره فیلم‌های توقیفی 1402 را به این بازیگر اهدا می‌کنیم.

در اکران رسمی رقیب داشت؟

قطعا اگر فیلم «چرا گریه نمی‌کنی؟»‌ هم قاچاق شده بود و در ترکیب فیلم‌های جشنواره توقیفی‌ها قرار داشت، علی مصفا، جدی‌ترین رقیب فرهاد اصلانی برای کسب این جایزه بود. «چرا گریه نمی‌کنی؟» فیلم پرحاشیه‌ای بود که در فرآیند اکران هم قربانی اختلاف عواملش شد اما نقش‌آفرینی کوتاه علی مصفا در آن درخشان است. از دیگر بازیگران مرد در نقش‌های مکمل در فیلم‌های اکران‌شده، می‌توان به فرهاد قائمیان و مهران احمدی در «غریب‌» هم اشاره کرد. نادر سلیمانی هم که برای «ضد»‌ سیمرغ گرفت و در «پالایشگاه»‌ هم خوش درخشید.

منبع: روزنامه هفت صبح