عکس؛ رشته‌کوه گامبورتسف؛ رمزگشایی از تولد و فروپاشی ارتفاعات مدفون در دل جنوبگان
تحقیقات جدید نشان می‌دهد که رشته‌کوهی بیش از ۵۰۰ میلیون سال پیش، هم‌زمان با شکل‌گیری ابرقاره‌ی گوندوانا، در جنوبگان به‌وجود آمده است.
رشته‌کوهی وسیع در شرق جنوبگان، در زیر هزاران متر یخ پنهان شده و میلیون‌ها سال در این وضعیت باقی مانده است. این شگفتی زمین‌شناسی نخستین‌بار در دهه‌ی ۱۹۵۰ توسط دانشمندان شوروی کشف شد، اما تحقیقات جدید همچنان نشان می‌دهند که این کوه‌های زیر‌یخی به‌طرز شگفت‌انگیزی عجیب و منحصربه‌فرد هستند.
رشته‌کوه‌های زیر قطب جنوب تا ۳۴۰۰ کیلومتر ارتفاع دارد
غول‌های یخ‌زده‌ی نهفته در زیر یخ‌ها با نام «رشته‌کوه‌های زیر‌یخی گامبورتسف» شناخته می‌شوند که تا عمق ۳٫۱ کیلومتری زیر سطح یخسار شرقی جنوبگان، بزرگ‌ترین صفحه‌ی یخی روی زمین، قرار دارند. این شبکه‌ی گسترده از قله‌ها و برآمدگی‌های سنگی حدود ۱٬۲۰۰ کیلومتر امتداد دارد و ارتفاعشان تا ۳٬۴۰۰ متر می‌رسد؛ به‌گونه‌ای که با بسیاری از کوه‌های بزرگ و شناخته‌شده‌ی سطح زمین برابری می‌کند و حتی توان رقابت دارد، با این تفاوت که این رشته‌کوه زیر لایه‌ای ضخیم از یخ پنهان شده است.
اندازه و ارتفاع رشته‌کوه گامبورتسف، ذهن دانشمندان را به چالش کشیده است. با گذر میلیون‌ها سال فرسایش، چرا این کوه‌ها به رشته‌کوهی نرم‌تر و هموارتر تبدیل نشده‌اند؟ چگونه قله‌ها و دره‌ها تا این اندازه دست‌نخورده و سالم در اعماق قاره حفظ شده‌اند؟ زمین‌شناسان دانشگاه تاسمانیا و دانشگاه مک‌کواری در تحقیق جدیدی، تلاش کرده‌اند با بررسی منشأ احتمالی این رشته‌کوه، پاسخ این معما را بیابند. از آنجایی که حفاری مستقیم برای نمونه‌برداری از سنگ‌ها به‌دلیل ضخامت یخ ممکن نیست، تیم علمی مجبور شد از روش‌های خلاقانه‌تر و غیرمستقیم استفاده کند.
محققان برای بررسی بهتر به سراغ بلورهای ریز زیرکُن (Zircon) رفتند که در رسوبات ماسه‌سنگ، صدها کیلومتر دورتر از محل رشته‌کوه، یافت شده بودند. این رسوبات توسط رودخانه‌هایی باستانی حمل شده‌اند که بیش از ۲۵۰ میلیون سال پیش از کوه‌های مدفون فعلی جاری بودند. از آنجایی که زیرکُن حاوی اورانیوم است که با گذر زمان به‌صورت قابل‌پیش‌بینی به سرب وامی‌پاشد، محققان می‌توانند از این بلورها به‌عنوان ساعت طبیعی برای بازسازی خط زمانی رویدادهای زمین‌شناختی استفاده کنند.
بررسی‌های محققان شواهدی ارائه داد که نشان می‌دهد رشته‌کوه‌های گامبورتسف حدود ۵۰۰ میلیون سال پیش، هم‌زمان با شکل‌گیری ابرقاره گوندوانا و در پی برخورد صفحات تکتونیکی، به‌وجود آمده‌اند. درست مانند شکل‌گیری بسیاری از رشته‌کوه‌های معمولی، صفحات تکتونیکی به یکدیگر فشار آوردند و این فشار باعث شد لبه‌ها به سمت بالا خم شده و چین بخورند. اما ادامه‌ی این داستان، چندان معمولی نیست.
با بالاآمدن کوه‌ها و ضخیم‌تر و داغ‌تر‌شدن پوسته، سامانه‌ی صفحات به‌وجودآورنده‌ی گامبورتسف ناپایدار شد و وزن زیاد آن دیگر قابل‌تحمل نبود. در نهایت، این ساختار زیر فشار وزن خودش شروع به فروپاشی کرد. در اعماق زمین، سنگ‌های داغ نرم شدند و به آرامی به اطراف جریان یافتند. این جریان جانبی که «گسترش گرانشی» نام دارد، موجب شد بخش‌هایی از رشته‌کوه فروبریزند و فرونشینی کنند. اما با وجود این فروپاشی در سطح، ریشه‌ی عظیمی از پوسته‌ی ضخیم‌شده همچنان در ژرفای زمین پایدار ماند و تا درون گوشته‌ی زمین امتداد پیدا کرد.
در زیر یخسار جنوبگان، قاره‌‌ای کامل با زمینی سخت و محکم نهفته است. دانشمندان همچنان در حال ترسیم نقشه‌ی توپوگرافی آن با جدیدترین روش‌های تصویربرداری هستند، اما همان‌طور که مطالعه‌ی اخیر نشان می‌دهد، این چشم‌انداز عظیم و پنهان، مملو از شگفتی‌های کشف‌نشده است.
نتایج تحقیق در مجله‌ی Earth and Planetary Science Letters منتشر شده است.
منبع: زومجی
