محمود فرشچیان و دو روایت از «ضامن آهو»

محمود فرشچیان ـ هنرمند نگارگر کشورمان ـ طی سه دهه دو تابلو درباره امام رضا (ع) خلق کرده است که هر دو با نام «ضامن آهو» شناخته می‌شوند؛ با این حال به رغم شباهت در نام، هر کدام از این آثار دارای ویژگی‌های منحصربه فرد خود هستند.

اواخر دهه ۵۰ است، یا دقیق‌تر بگوییم سال ۵۸. محمود فرشچیان با مشکل قلبی به خارج از کشور اعزام می‌شود. تشخیص قطعی پزشکان انجام عمل قلب باز است، اما نقاش در آن زمان به امام هشتمش ـ امام رضا (ع) ـ متوسل می‌شود و پس از اینکه شفای کامل می‌گیرد، نخستین «ضامن آهو» شکل می‌گیرد.

این خاطره بار‌ها توسط شاگردان محمود فرشچیان روایت شده است. چنانچه زنده یاد حبیب الله صادقی در یکی از این روایت‌ها می‌گوید: «آهوی وجود استاد فرشچیان برای خلق تابلوی «ضامن آهو» به ضریح آقا امام‌رضا مراجعه کرد و مورد عنایت و لطف ایشان قرار گرفت. درواقع قلب مهربان این استاد فرهیخته و فرزانه قطعا از عنایت آقا امام‌رضا (ع) و آقا امام‌حسین (ع) برخوردار بوده که توانسته چنین آثاری خلق کند. (خبرآنلاین/ مهر ۱۴۰۰)

سیدعلیرضا ذاکری، طراح گرافیک و نقاش پیشکسوت هم در گفت وگویی دیگر در سال ۹۹ این خاطره را به نقل از استادش البته با تفسیر و ذکر جزییات برای یکی از رسانه‌ها روایت می‌کند.

«ضامن آهو» دو نسخه دارد که نسخه دوم حدود سه دهه بعد از نسخه اول یعنی در سال ۸۹ خلق می‌شود. اما نکته قابل توجه در نسخه اول که ۶ ماه کشیدن آن به طول می‌انجامد، این است که هنرمند در نهایت تصمیم می‌گیرد چهره امام رضا (ع) را تمام رخ به تصویر بکشد و چهره حضرت را در نور می‌کشد.

تکنیک مورد استفاده در این اثر اکریلیک است. در این تابلونقاشی همه خطوط و نقوش تابلو و عناصر آن متوجه حضرت ثامن الحج (ع) است که در سمت راست بالای تابلو در هاله‌ای از نور قرار دارد و با وجود اینکه نقاشان بزرگ، نور را در صورت قدسیان ترسیم می‌کنند، در این اثر علاوه بر صورت، نور در تمام بدن امام رضا (ع) ساری و جاری است.

تمام منحنی‌های این تابلو به طرف امام هشتم (ع) ختم می‌شوند و پرسوناژ امام (ع) از لحاظ رنگ و فرم طوری قرار گرفته که در فراز بوده و باقی عناصر در فرود است و در چهره بچه آهوانی که به خدمت حضرت رسیده‌اند، حالتی از خوشحالی و اطمینان توأم با احترام دیده می‌شود و این احترام به صورت زانو زدن در برابر امام (ع) تجلی می‌یابد.

ضامن آهو ۱/ سال ۵۸

اما محمود فرشچیان در «ضامن آهو ۲» که به موزه آستان قدس رضوی اهدا کرده است، بار دیگر چهره امام رضا (ع) را در هاله‌ای از نور نشان داده با این تفاوت که این بار به صرفِ نمایش نیم رخ ایشان بسنده می‌کند. دومین تابلوی نگارگری «ضامن آهو» برخلاف اثر نخست، افقی ترسیم شده و ابعاد آن ۸۰ در ۱۰۰ سانتی‌متر بر روی مقوای بدون اسید با تکنیک اکریلیک خلق شده است.

فرشچیان، درباره خلق تابلوی «ضامن آهو» که به آستان قدس رضوی هدیه داده شده، گفته است «ماجرای این تابلو از این قرار است که شکارچی آهویی را دنبال می‌کند و آن آهو خودش را به پای حضرت رضا (ع) می‌اندازد. امام از شکارچی می‌خواهد آهو را رها کند و او جواب می‌دهد که این حیوان روزی او است. حضرت از او می‌خواهد، آهو را رها کند تا او برای شیر دادن به بچه‌اش برود و بیاید.

شکارچی هم می‌گوید اگر نیاید چه؟ امام هم اشاره می‌کند که شترش را به او خواهد داد. در ادامه، آهو می‌رود و برمی‌گردد، شکارچی هم متنبه می‌شود و کمانش را می‌شکند و توبه می‌کند.»

ضامن آهوی ۲/سال ۸۹