هوش مصنوعی چه بر سر هنر می‌آورد؟

محمّد محمدزاده تیتکانلو هنرمند عرصه تجسمی که این روزها نمایشگاه متالورژی را در باغ موزه نگارستان تهران برپا کرده است، دقایقی را به گفت‌وگو با ایسنا پرداخت. او که مجسمه‌هایش را با استفاده از فلزات نو و کهنه با جوشکاری برق می‌سازد، می‌گوید: فرهنگ تخیل علمی با محوریت صلح را می‌توان تم نمایشگاه متالورژی دانست. 

مجسمه‌های بیگانگان فضایی، صلح فضایی، صلح اتمی، شکنجه‌گران مسخ شده قرون وسطایی، قهرمانان و اسطوره‌های صالح، موسیقیدان با اصوات معنوی، سربازی با شیپور صلح، آدم و حوا در یک پیکره واحد، جنگجویی تنها با یک سپر تدافعی و ... در میان اسامی مجسمه‌های مجموعه متالورژی هنر دیده می‌شود.

دوست داشتم مخترع شوم ولی تصویر و هنر هم دنیای من بود!

محمدزاده تیتکانلو درباره آنچه که پایش را به مسیر ساخت اینچنین مجسمه‌هایی باز کرده گفت: زمانی که نوجوان بودم دوران تحصیلات مقطع راهنمایی خودم را در فنی و حرفه‌ای گذراندم. متولد خرداد ۱۳۴۳ هستم؛ آن زمان این امکان وجود داشت که مقطع راهنمایی را هم در فن و حرفه‌ای گذراند و از آن‌جایی که خانواده علاقه من به اختراع، تولید و ساخت اشیا را دیده بودند، قرار بر این شد که در رشته برق فنی و حرفه‌ای تحصیل کنم. از سوی دیگر تاثیرات سینما و تصویر بر من را نمی‌توان انکار کرد. از کودکی علاقه زیادی به تصویر، فیلم و حتی ساخت پروژکتور داشتم. به ساخت و اختراع علاقه داشتم. این علاقه در ادامه تا حدی پیش رفت که شیوه عکاسی «دیجیتال داگرئوتیب» را هم ابداع و شیوه عکاسی باستانی «داگرئوتیب» را در ایران احیا کردم.

وی ادامه داد: می‌توانم بگویم از طریقی سعی کردم کارهای علمی را با هنر ترکیب کنم و به دستاوردی برسم. مادر من نقاش بود و تصویر دنیای من بود و هست؛ به طوری که من بدون تصویر نمی‌توانم زندگی کنم. مطالعات زیادی هم در سن کم در زمینه هنر داشتم. حدود بیست ساله بودم که تمام سبک‌های هنری را می‌شناختم و به پدیدارشناختی آن‌ها نیز آگاه بودم که حتی سبک‌های هنری چرا به وجود آمدند. 

او گفت: من نقاشی و ساخت مجسمه‌های جوش و عکاسی را زندگی کردم. 

نبود فرهنگ تخیل علمی در ایران/  یوفو و سفر به مریخ هم مهم است

این هنرمند نگاه خود را بدون مرز دانست؛ نگاهی که بسیط و از ترکیب هنر و علم ایجاد شده و به دغدغه‌های بشری پرداخته است. نگاهی به فرهنگ تخیل علمی دارد که به نظرش این فرهنگ در ایران به ندرت وجود دارد. تخیل علمی که هالیوود را دست خود گرفته و حتی شرق دور هم در آن زمینه فعالیت می‌کند اما در ایران این فرهنگ صرفا مشاهده می‌شود. 

او گفت: تمام این‌ موارد موجب شد که من به سمت کار در زمینه کشیده شوم؛ البته بدون پشتوانه هم نبود چرا که طی سال‌های اخیر موسسه ساخت فیلم‌های فضایی جدی در ایران را تاسیس کردم. چندین فیلمنامه داشتم و حتی به پرونده‌های یوفو، سفر به مریخ و ... نیز پرداختیم اما متاسفانه نتوانستیم اسپانسر پیدا کنیم. این موضوع برای من بسیاری جدی بود که فکر می‌کردم اگر حالا حرکت نکنیم عقب خواهیم ماند چرا که آثار اغلب آثار گیشه است. حتی در هنرهایی مثل مجسمه‌سازی هم شاهد آثار گیشه هستیم.

ایده‌آل هنرمند چرخش اثر هنری تا رسیدن به موزه است

محمدزاده تیتکانلو تعداد آثار مجسمه‌های فلزی و جوش خورده خود را بیش از ۱۸۰ تا ۲۰۰ اثر دانست و درباره فروش آن‌ها گفت: قطعا اولویت هنرمند این است که آثارش دست مجموعه‌دار باشد. مجموعه‌دار است که می‌تواند مارکت آرتیست را شکل دهد و کار را نگهداری کند. اگر یک شخص کار آرتیست را بخرد، کار فرهنگی انجام نمی‌شود و نه اثر ماندگار می‌شود، زمانی که مجموعه‌دار اثری را خریداری می کند ارزش آن افزایش پیدا کرده و کار به موزه‌ها هم منتقل می‌شود. قطعا ایده‌آل هنرمندی که اثری را ایجاد می‌کند این است که اثرش در اجتماع بچرخد و دیده شود. کمتر پیش می‌آید که کسی اثری را برای تزیین بخرد.

دیدگاهی در زمینه تفاوت آثار تزیینی و آثار هنری

او با تاکید بر این موضوع که آثار تزیینی را جدا از هنر می‌داند، ادامه داد:‌ آثار تزیینی به نظر من هنر نیست؛ چراکه هنر باید حرف جدیدی بزند و بخواهد جهان و جامعه را تغییر دهد. آثار تزیینی به عقیده من فقط از جنبه حس زیبایی‌شناختی جالب است. این آثار برای زیبایی جایی ساخته می‌شود، من به این آثار و کسانی که آن‌ها را می‌سازند هنرمند نمی‌گویم؛ هنرمند ایده‌های نو دارد و می‌خواهد اثری ایجاد کند. بحث هنر بسیار پیچیده است. در قدیم نگاهی عوامانه وجود داشت که به آن هنر تزیینی گفته می‌شد، این جریان اصلا در مسئله هنر نیست، مسئله تکنیک است و همانطور که گفته شد از نظر زیبایی‌شناختی جالب است و جذابیت ایجاد می‌کند. 

آثار فلزات جوش خورده چطور ساخته می‌شود؟

آثار این هنرمند اغلب از فلز آهن است که در برخی از مجسمه‌ها با آلیاژهای دیگر نیز ترکیب شده است. او درباره شیوه ساخت آن‌ها گفت: آثار به دو شکل ساخته شد. برخی آثار طراحی شده بود و ناچار بودم که قطعات را از میان فلزات نو پیدا کنم، ببرم و پس از آن جوش دهم. برای بعضی آثار از فلزات آماده استفاده شد که آن‌ها مونتاژ شدند، البته در نهایت بعد از مونتاژ شدن عکسی از آن‌ها می‌گرفتم و طراحی‌شان می‌کردم تا بتوانم به ترکیب‌بندی اصولی برسم. به همین دلیل برای رسیدن به ترکیب‌بندی‌های مورد نظر قطعاتی کم و زیاد هم شد. اینگونه نبود که چند تکه آن را به یکدیگر وصل کنم و یک اثر ایجاد شود. از نظر ترکیب‌بندی به آثار توجه زیاد شد تا کمپوزیسیون درستی ایجاد شود. در نمایشگاه متالورژی هم طراحی برخی آثار در کنارشان قرار گرفته بود تا سیر تبدیل طرح به آثار هنری نمایش داده شود. 

یک پیش بینی برای تاثیر هوش مصنوعی بر هنر

محمدزاده تیتکانلو درباره تاثیر هوش مصنوعی بر هنر تجسمی در آینده دور و نزدیک هم گفت: جریان هنری حالا اشکال مختلفی را شامل می‌شود؛ همانطور که سبک‌های مختلفی در هنر پیش آمدند. گاهی هنر بر علم و گاه علم بر هنر تاثیرگذار است. در میان مجسمه‌های من، یک درخت متاورس دیده می‌شود. اتفاقا با دوستان صحبت کردم و به این نتیجه رسیدیم که این اثر مجاز در مجاز است. بحث متاورس یا آثار دیجیتالی خود آبستره است چون مجاز است و در ذهن شکل می‌گیرد. این هنر پیچیده است؛ هوش مصنوعی هم در نهایت به صورت مجازی وارد شده و بر دنیای فیزیکی تاثیر خواهد گذاشت. به نظر می‌رسد دنیای هنر در آینده متحول خواهد شد. 

وی ادامه داد: به نظر من تفاوت میان هنر دست و هنری که با هوش مصنوعی ایجاد شود می‌تواند به تفاوت میان قالی ماشینی و قالی دستباف تشبیه شود. دنیای هوش مصنوعی بسیار پیچیده است و ممکن است ظاهر اثر هنری متفاوت از قبل شود اما در هر حال به نظر من اثر هنری در هر دنیایی ارزش خود را خواهد داشت. یادم می‌آید وقتی عکاسی هم روی شیشه بود یا روی فیلم انجام می‌شد، این بحث میان دانشجویان هنر ایجاد شده بود که آنالوگ رفت و تمام شد! اما آن زمان هم از نظر من آنالوگ قرار بود به شیوه متفاوتی به کار خود ادامه دهد. هنوز هم می‌توان عکاسی را به صورت آنالوگ ارائه داد که حس و حال بسیار متفاوتی از عکاسی دیجیتال خواهد داشت. یعنی به نظر من هنر هوش مصنوعی و هنر دست راه خود را به صورت جداگانه ادامه خواهند داد و هر کدام هویت خود را خواهند داشت. مانند سبک‌های متفاوت هنری که به وجود آمدند و سر جای خود نشستند. با به وجود آمدن یک سبک جدید ما با سبک قدیمی خداحافظی نخواهیم کرد. حتی گاه بازگشت به سبک‌های مورد استفاده در گذشته هم اتفاق می‌افتد که در معماری نمونه آن را دیدیم. ممکن است هوش مصنوعی جهان تصویر را متحول کند که احتمالا این اتفاق در آینده نه چندان دور رخ خواهد داد اما هر تصویری هویت خود را حفظ خواهد کرد. 

او البته تفاوتی میان اثر هنری و اثر تزیینی قائل است و به این موضوع از طریق دیگری نگاه می‌کند. این هنرمند با بیان اینکه اینکه هوش مصنوعی ممکن است روی آثار تزیینی تاثیرگذار باشد گفت: باید این موضوع را در نظر گرفت که اثر هنری با اثر تزیینی بسیار متفاوت است. ممکن است تابلوی نقاشی که یک نفر در خانه خود نصب می‌کند در آینده با هوش مصنوعی به وجود آمده باشد؛ اما باید دید که این تابلو یک اثر هنری است یا اثری تزیینی!؟ به عقیده من در ادامه مسیر هوش مصنوعی اثر هنری که یک هنرمند و یک ایده مشخص را در کنار خود دارد ماندگار خواهد بود. از نظر من هنرمند با ایده تاثیرگذاری اثر هنری ایجاد می‌کند اما در آن چیزی که هنر تزیینی شناخته می‌شود صرفا جنبه زیبایی‌شناختی مطرح است. باید بین این دو تفکیکی قائل شد. ارزش اثر هنری فراتر از زیبایی‌شناختی است. هنرمند با یک ذهنیت و ایده در کنار اثر هنری قرار دارد و به آن هویتی را می‌دهد که آثار تزیینی آن را نخواهد داشت. 

محمدزاده تیتکانلو مجسمه‌سازی را از دهه ۷۰ به صورت جدی آغاز کرده و تعدادی از آثارش که متعلق به همان سال‌هاست هم در نمایشگاه متالورژی به نمایش درآمده است.

محمّد محمدزاده تیتکانلو هنرمند عرصه تجسمی متولد خرداد ۱۳۴۳ است.

متالورژی هنر از ۲۷ خرداد آغاز شده و تا جمعه ۳۰ تیر ماه همه روزه از ساعت ۱۰ الی ۱۸ در باغ موزه نگارستان واقع تهران، خیابان بهارستان ، خیابان دانشسرا دایر است.