چنگیز جلیلوند؛ مرد حنجره طلایی دوبله

چنگیز جلیلوند، یکی از مشهورترین دوبلور‌های کشور به شمار می‌رفت که او را به عنوان مرد حنجره طلایی می‌شناختند. این هنرمند مردمی در گویندگی‌هایش قابلیت تیپ سازی را داشت و می‌توانست صدا‌های مختلفی را به وجود آورد، به طوری که از خود آثار ماندگار و بی‌نظیری را بر جای گذاشت.

شاید بتوان گفت هنر دوبله در ایران قدمتی به بلندای نیم سده دارد. در این میان دوبلور‌های ایران زمین از جمله بهترین مجموعه دوبلور‌های جهان به شمار می‌روند که همگی صدا‌هایی ماندگار و بی نظیر دارند و آثاری ماندگار بسیاری را از خود به جای می‌گذارند.

این هنر در ۱۳۲۵ خورشیدی در ایران آغاز شد و ایرانیان شاهد نخستین فیلم فرانسوی دوبله شده به فارسی در سینما کریستال شدند. در آن دوران دیدن فیلم‌های خارجی با زبان فارسی بسیار شگفت انگیز و اعجاب برانگیز بود. البته ناگفته نماند که تمام فیلم‌ها به زبان اصلی با زیر نویس فارسی به نمایش در می‌آمد.

نکته مهم که نباید هرگز از آن غافل شد هنر کارگردانان دوبله و گویندگان است. هنر یک گوینده در این است که نقش‌مربوط به خود را واقعا درک و خود را در قالب‌هنرپیشه حس کند و گرنه مساله تطبیق جملات با دهان هنرپیشه پس از چند جلسه تمرین قابل‌یادگیری است.

با وجود نظرات موافق و مخالف در ارتباط بادوبله، تعداد سینماها، استودیو و مراکز دوبله و دوبلور‌ها روز به روز افزایش می‌یابد که همگی آن‌ها سهمی در رشد و تکامل سینما و دوبلاژ دارند. در میان افراد برجسته و متخصص در زمینه هنر دوبله می‌توان به چنگیز جلیلوند اشاره کرد، هنرمندی که نامش بیش از هر چیز با هنر دوبله پیوند دارد.

گرچه به گفته خودش در سال‌های جوانی بازی در چند نمایش را تجربه کرد، اما این ارتباط چندان طول نکشید و این جدایی به واسطه ادامه تحصیل در دبیرستان و بعد‌ها در دانشگاه طولانی‌تر نیز شد. (۱)

زندگینامه
چنگیز جلیلوند در آبان ۱۳۱۹ خورشیدی در شیراز چشم به جهان گشود. با پایان بردن تحصیلات متوسطه فعالیت هنری خود را در ۱۳۳۸ خورشیدی برای نخستین بار آغاز کرد و پا به استودیوی دوبله گذاشت. او در ۱۳۳۹ خورشیدی در فیلم «سگ و مادر زن» برای نخستین‌بار در نقش اول فیلم صحبت کرد.

این هنرمند چندی بعد تصمیم می‌گیرد تا به آمریکا مهاجرت کند و به مدت ۲۰ سال در این کشور اقامت گزیند. جلیلوند با بازگشت به کشور در ۱۳۷۷ خورشیدی فعالیت خود را از سرگرفت و همزمان با کار دوبله در چندین مجموعه تلویزیونی و فیلم سینمایی نیز به ایفای نقش پرداخت و همچنین مدیریت دوبلاژ را نیز برعهده داشت.

در ۱۳۵۷ خورشیدی جلیلوند به عنوان دوبلور نمونه جهان منتخب شد. او بجای بازیگران مشهور خارجی بسیاری گویندگی کرده است.

صداپیشگی افرادی همچون مارلون براندو، پل نیومن، برت لنکستر، ماکسیمیلیان شل، ریچارد برتون، پیتر اوتول، یول براینر، کلینت ایستوود و دین مارتین از جمله فعالیت‌های جلیلوند به شمار می‌رود. تیپ سازی خلاقانه و ایده پردازی در نقش گوینده اصلی فیلم‌ها از دیگر کار‌های این هنرمند ماندگار بود.

او در حدود ۱۵۰۰ فیلم خارجی و ۸۰۰ فیلم ایرانی قبل و بعد از انقلاب اسلامی را صداپیشگی و به گفته خودش با تمام بازیگران هم ذات پنداری کرده است. دوبله و مدیریت دوبلاژِ آثاری مثل «کسی آن بالا مرا دوست دارد، گربه‌ای روی شیروانی داغ، بیلیارد باز، آسمان خراش جهنمی، زنده باد زاپاتا، اتوبوسی به نام هوس، در بارانداز و شیر‌های جوان» در کارنامه جلیلوند ثبت شده است. (۲)

او ۱۳ بار هم به جای ریچارد برتون حرف زده و ۱۴ بار به جای سلمان خان و ۱۴ بار به جای شان کانری صداپیشگی کرده است و البته صدایش را به جای این بازیگران را نیز شنیده ایم: کرک داگلاس، کلینت ایستوود، جان وین، گری گوری پک، رابرت دنیرو، کلارک گیبل و ...

حضور در صحنه تئاتر
هنگامی که جلیلوند تصمیم گرفت پا بر روی صحنه تئاتر بگذارد، تمام تلاش خویش را به کار بست تا به بهترین وجه ممکن خوش بدرخشد. حضور دوباره روی صحنه تئاتر یکی از تصمیم‌های جالب عمر فعالیت‌های هنری جلیلوند به شمار می‌رفت که هیچگاه تکرار نشد.

جلیلوند خود در اینباره گفته بود: «من در زمان نوجوانی با تئاتر وارد کار هنری شدم. دلم هم می‌خواست در تئاتر ماندگار شوم، اما متاسفانه به خاطر پایین بودن سطح کیفی تئاتر در آن زمان که با کنسرت‌ها و پیش‌پرده‌خوانی‌هایی مخلوط شده بود، از این هنر دور شدم. روز به روز از ارزش تئاتر کم می‌شد و کار به جایی رسید که دیگر نمی‌دانستیم چه اسمی رویش بگذاریم؛ بالاخره هم آن تئاتری که ما انتظارش را داشتیم، نابود شد.»

صداپیشگی تئاتر «بر فَرَسِ تندرو» روایتی عاشورایی و بازیگری تئاتر پدر از جمله نقش‌هایی بود که جلیلوند عهده دار بوده است. در واقع جلیلوند با نمایش «پدر» بعد از چند دهه بار دیگر گام بر صحنه تئاتر گذاشت. نمایش پدر نوشته فلوریان زلر نویسنده جوان فرانسوی است که مورد توجه کارگردانان ایرانی قرار گرفت و برای ۲ بار روی صحنه تئاتر رفت.

مخاطب در این نمایش با روزگار احتضار پیرمردی مبتلا به آلزایمر مواجه است که هرچه از نمایش می‌گذرد بر شدت بیماری و فراموشکاری‌اش افزوده می‌شود تا در نهایت نام خودش را هم از یاد می‌برد. شخصیت اصلی داستان همواره با آشفتگی‌های ذهنی ببینده همراه است.

جلیلوند در نقش پدر تمام تلاش خودش را برای بازنمایی صحیح آنچه نویسنده و کارگردان از او طلب می‌کنند به کار می‌بندد، صدایی که خاطرات دیداری و نوستالژیک سینمای جهان را برای مخاطب زنده می‌کند و این ویژگی تنها موتور پیش برنده اجرای بازیگری همچون جلیلوند بود.

شاخص‌ترین کاراکتر‌های ایرانی
جلیلوند در بیش از ۸۰ فیلم ایرانی به عنوان دوبلور و سرپرست گویندگان حضور داشته و حالا نام شخصیت‌های زیادی با صدای او پیوند خورده است. آن طور که خودش اظهار می‌دارد، نخستین تجربه دوبلوری اش به فیلم «چشمه عشاق» بر می‌گردد. آشنا‌ترین صدایی که هر مخاطب از جلیلوند به یاد می‌آورد در فیلم «کندو» است.

او در «آقای قرن بیست و یکم و گنج قارون» حرف زده و در فیلم «ستارخان» علی حاتمی هم به جای عزت الله انتظامی صحبت کرده است. او در سال‌های اخیر به جای محمدرضا گلزار در فیلم سلام بمبئی و حامد بهداد در فیلم جرم صداپیشگی کرده است. صحبت به جای سعید راد در «سفر سنگ» را هم نباید فراموش کرد.

ویژگی صدای جلیلوند
چنگیز جلیلوند از تن صدایش استفاده‌های مختلفی می‌کرد. گاهی تو دماغی حرف می‌زد و گاه به صدایش حجم می‌داد. او تبحر ویژه‌ای در جان دادن به صدای شخصیت‌های خشن داشت و می‌توانست برای هر کدام تیپی متفاوت خلق کند.

بهترین توصیف را خودش در این باره کرده است: «من در حنجره ام می‌دانم کدام تار صوتی مخصوص چه نوع صدایی است و همه این‌ها تحت کنترل خودم است.» (۳)

سرانجام
چنگیز جلیلوند دوبلور، مدیر دوبلاژ و هنرپیشه ایرانی، سرانجام به دلیل ابتلا به بیماری کرونا در دوم آذر ۱۳۹۹ خورشیدی و در ۸۰ سالگی چشم از جهان فروبست.

منابع:
۱- ماهنامه کاربران، پیاپی ۱۳۵، دی ۱۳۹۲،

۲- تاریخ شفاهی موزه سینما

۳- ماهنامه فرهنگی- هنری و اجتماعی مهر، شماره سی و یکم، ۱۳۸۲