راز سر به‌مُهر کتیبه‌ی ساسانی بعد از ۴۵ سال برملا شد

جایگاه نقش رستم مرودشت از دیرباز مورد توجه شاهان انشانی(ایلامی)، شاهنشاهی هخامنشی و شاهنشاهی ساسانی بوده که هر یک نقش برجسته‌ها یا آرامگاه خود را در دل صخره‌های نقش رستم در شش کیلومتری شمال تخت جمشید در استان فارس ایجاد کرده‌اند.

نزدیکی این مکان به«شهر استخر» یعنی زادگاه شاهنشاهان ساسانی، کوهستان نقش رستم را مملو از آثاری نمود که بعدها مورخان و جغرافی‌دانان نخستین سده‌های اسلامی آن را «کوه نقشت» و سیاحان خارجی آن را «گورستان گبرها» خوانده‌اند.

 قلعه‌ای مستحکم بر فراز آثار نقش رستم و دیوار دفاعی سترگ به عرض ۴متر و طول 1500متر تا چندین سده پس از حمله اعراب مسلمان هنوز پابرجای بوده تا اینکه در زمان دیالمه، جمعیت زیادی از ساکنان شهر استخر و قلعه نقش رستم به شهر شیراز کوچ نمودند و پس از آن به تدریج این مکان خالی از سکنه شد.

در سلسله روند کشف و بررسی سنگ نبشته‌های تاریخی این بار ابوالحسن اتابکی(دانش آموخته زبان‌های باستانی و دکتری تاریخ) از خوانش سنگ نوشته‌ دیگری خبر داد که پس از ۴۵ سال بعد دوباره کشف و برای نخستین بار با همکاری نجمه ابراهیمی (کارشناس ارشد تاریخ) و فضل اله حبیبی (دانشجوی دکتری باستان شناسی) مورد بررسی و  خوانش قرار گرفته و در مجله«آوای تاریخ» در تهران به چاپ رسیده است.

وی گفت: این سنگ نوشته را بومیان محلی به «ولفرام کلاس» باستان‌شناس آلمانی معرفی نمودند و او نسخه‌ای از آن را در اختیار پروفسور «سیف الدین نجم آبادی» قرار می‌دهد.

زنده‌یاد نجم آبادی پس از دیدن و بررسی این سنگ نوشته، یک گزارش دو صفحه‌ای از آن در «کنگره هنر و باستان شناسی» در سال ۱۹۷۹. م در برلین ارایه می‌دهد و اذعان می‌کند که به دلیل تباهی سنگ نوشته و از بین رفتن واژگان، موفق به خواندن آن نشده است.

اتابکی گفت: از آنجا که زنده‌یاد نجم آبادی موفق به خواندن این سنگ نوشته نشده بود ما توانستیم با کوشش بسیار به خوانش این سنگ نوشته بپردازیم که راهگشایی هر چند اندک برای پژوهشگران آینده باشد.

این پژوهشگر در همین رابطه گفت: این سنگ نوشته، مهم‌ترین سنگ نوشته‌ای است که ما طی بررسی گذشته با آن روبرو شدیم. یکی از بزرگترین سنگ نوشته‌ها که در ابعاد ۱۰×۷۵سانتی متر نگاشته شده و شوربختانه از آنجا که در معرض هوای آزاد بوده، آب باران مقدار زیادی از رسوبات آهکی را در آن همگن کرده و همین امر باعث شده به تدریج رسوبات، لایه‌ای از سطح فوقانی را فراگیرد و در نتیجه باعث تباهی سنگ نوشته و از میان رفتن بخشی از حروف شود.

وی ادامه داد: بومیان محل از دیرباز؛ دره شمال غربی نقش رستم (که استودان‌های در درون آن حجاری شده) را «دره بره‌ای» می‌گفتند و از آنجا که این سنگ نوشته نیز در یک دره میان کوهی در بخش شرقی کوهستان قرار گرفته با خوانشی که بروی این سنگ نوشته انجام دادیم، پی بردیم که به این دره، در دوره ساسانی «دره بز» گفته می‌شده و این نشان می‌دهد که «دره بره‌ای» نیز تاریخچه از دوره ساسانی دارد که تاکنون در خاطره بومیان محل هنوز باقی مانده است.

اتابکی اذعان داشت: در کنار این سنگ نوشته جدولی مشبک مانند طراحی شده که در «دو بخش دوازده گانه» به تصویر کشیده شده که به گمان ما روزی شبانان قلعه نقش رستم این کوهستان را به بخش‌های دوازده‌گانه جهت مراتع برای چرای دام‌های خویش تقسیم نموده‌اند. دلیل دیگر این طراحی جدول مانند در ارتباط با سازه‌ای است که ساکنان قلعه نقش رستم از آن به عنوان «سد ساروجی» برای استفاده آب آشامیدنی و آب مورد نیاز احشام خود، از آن استفاده می‌کردند.

وی گفت: این «سد ساروجی» یکی از قدیمی‌ترین سازه آبی هست که بر فراز کوهستان به «شکل شکسته» تعبیه شده و درازایی در حدود ۳۶ متر و پهنایی حدود ۸متر در انتهای قاعده دارد و ارتفاع آن بیش ۴ متر بوده که در گذر زمان بخش‌های فوقانی آن تخریب شده است.

اتابکی گفت: در صخره شرقی همین دره میان کوهی با «دوازده نیم دایره افقی» در ارتفاع سه متری روبرو شدیم که در دل صخره حجاری شده و کاربرد آن نامشخص است، امید است کاوش‌های آینده‌ای که در کنار این سد ساروجی صورت می‌گیرد، پرده از راز این حجاری‌ها در دل صخره بردارد.

وی گفت: این سد ساروجی که با سنگ لاشه و ساروج قوام یافته و سنگ نوشته حاضر به خاطر آن نگاشته شده، در اصل «آب بند» یا سدی با «طرح شکسته» بوده که ذخیره آب ساکنان قلعه نقش رستم و دام‌هایشان را فراهم می‌کرده است.

شیوه نگهداری آب بدین ترتیب بوده که بخشی از آب سد را به آبشخورهای متعدد برای دام‌هایشان هدایت می‌کردند و در فصول گرم سال بخشی از نیازهای آب گله‌های خود را تامین می‌کردند. افزون بر این برای آب آشامیدنی ساکنان قلعه نقش رستم پس از سد نمودن آب باران حاصل از سیلاب‌ها، آن را در خمره‌های بزرگ (در گویش مرودشتی گوزه) می‌ریختند و پس از ذخیره آن در زمان دیگری مورد استفاده قرار می‌دادند.

چنانچه نمونه این نوع سازه‌ها هر چند به شکل سد خاکی در «قلعه شکسته» و «قلعه استخر» از «قلاع سه گنبدان» پیشتر مورد بررسی قرار داده‌ایم که به همین روش برای ذخیره آب نوشیدنی مورد کاربری قرار می‌گرفته است.

اتابکی در پایان گفت: حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه این کتیبه بدین شرح است: «دره بر/ پروردن بز، چون چراگاه دوازده گانه؛ بر نوشت بخش کام، پس به آن کوه چینه/ چند کام ورزانیدن برای پشنجیدن [تراوش] کار حصار [آب بند]»

منبع: ایلنا