(تصاویر) کشف نخستین «نقشه راه» جهان با قدمت 8000 سال در عربستان سعودی

ستارگان و خطوطِ حکاکی‌شده در صخره‌های شبه‌جزیره عربستان احتمالاً نقشه‌ای است که یکی از نزدیک‌ترین تله‌های شکار در محوطه را نشان می‌دهد که یکی از اولین نمونه‌های ثبتِ نمودار بر مبنای مقیاس در تاریخ بشری محسوب می‌شود.

این مطالعه نشان می‌دهد که انسان‌ها در حدود 8000سال قبل از تواناییِ پیچیده فهمِ فضایی برخوردار بودند. باستان‌شناسان نخستین‌بار در حدود 100سال قبل از طریق تصویربرداری‌ِ هوایی متوجه این سازه‌ها، که به بادبادک‌های بیابان هم معروف‌اند، شدند.

سنگِ آهکیِ یکپارچه کنده‌کاری‌شده در منطقه باستانیِ جبل‌الخشابیه

بادبادک‌ها نواحی وسیعی از زمین هستند که  با دیوارهای سنگیِ کوتاه، و در بعضی مواقع، گودال‌هایی که در درونِ آن‌ها و در نزدیکی لبه‌ها به صورتِ پراکنده حفاری شده است، احاطه شده‌اند. 

بادبادک‌ها اصولاً در خاورمیانه و آسیای مرکزی یافت می‌شوند و گمان می‌رود که کارکردی مثل تله برای حیوانات داشته‌اند. شکارچیان حیواناتی مثل غزال را از گذرگاه‌های باریک و دراز به سمتِ بادبادک‌ها می‌تاراندند، در این مکان‌ها شکار دیگر قادر نبود از دیوارها یا گودال‌ها فرار کند و این باعث می‌شد که شکارچیان راحت‌تر بتوانند آن‌ها را شکار کنند.

بادبادک‌ها زمین‌های پهناوری به وسعتِ دو زمین فوتبال هستند که همین باعث می‌شود وقتی روی زمین قرار دارید، نتوانید اندازه واقعی آن‌ها را حس کنید. اما ظهور تصاویر ماهواره‌ای با رزولوشنِ بالا در یک دهه گذشته که در دسترس عموم نیز قرار دارد، باعث شده مطالعات درباره بادبادک‌های بیابان افزایش پیدا کند.

کشفِ اخیرِ طرح‌های شبه-معماری که روی صخره‌های اردن و عربستان کنده‌کاری شده‌اند، نحوه ساخته‌شدنِ زمین‌های بادبادک توسطِ انسان عصر نوسنگی را نشان می‌دهند.  

محققان برای آنکه بتوانند این کشفِ تازه را رمزگشایی کنند آن‌ها را با نمودارهای بادبادکی که پیش از این شناسایی شده بود، مقایسه کردند.

عکس هوایی از وادی‌الذلیات در عربستان سعودی  

نخستین مثال یک سنگِ آهکیِ یکپارچه کنده‌کاری‌شده در منطقه باستانیِ جبل‌الخشابیه در اردن است.   این سنگ 80سانتی‌متری بومِ خوبی برای مردمانِ ماقبل‌تاریخ ایجاد کرده بود تا روی آن خطوطِ دراز و بادبادک‌مانندی را به عنوان نمادی از تاراندنِ حیوانات به سمتِ یک محفظه ستاره‌ای با 8 فرورفتگیِ فنجان‌مانند، به عنوان نمادی از تله‌های گودال، ترسیم کنند.  اما مشخص نیست که آیا همه این آثار توسطِ یک نفر ثبت شده یا چندنفر در خلق آن‌ها دخیل بوده‌اند.

دومین مثال، از وادی‌الذلیات در عربستان سعودی بود که دو بادبادک ‌کنده‌کاری‌شده را روی یک قطعه سنگِ بزرگ از جنس ماسه‌سنگ به طولِ 4متر و عرض 2متر را نشان می‌داد. اگرچه این حکاکی‌ها به لحاظِ سبک با حکاکی‌های اردن تفاوت داشتند، ولی مانند همان‌ها،  نمودارهای بادبادکی را به مثابه نمادی از تاراندنِ حیوانات به سمتِ یک محفظه ستاره‌ای نشان می‌دادند که در انتهای هر خطِ آن یک گودال قرار داشت.   

حکاکی نقشه روی سنگ با نام بادبادک های بیابان

تعیین سنِ بادبادک‌ها کار ساده‌ای نبود زیرا آن‌ها چیدمانی از صخره و گودال‌اند، که یعنی فاقدِ مواد آلی برای تعیین سن از طریق تاریخ‌‌نگاری رادیوکربن هستند. اما بر اساس مقایسه با بادبادک‌های مجاور که به بقایایِ آلی و رسوبی ربط پیدا می‌کردند، تیم محققان سن آن‌ها را 8000سال، در حدود دوره نوسنگی در عربستان، تخمین زده است.

محققان تصویر حکاکی شده روی سنگ را ترسیم کردند و مقیاس های آن را استخراج کردند 

تیم‌ تحقیقاتی سپس از طریقِ مدل‌سازیِ نمودار جغرافیایی استفاده کرد تا نمودارهای تازه‌کشف‌شده را با ده‌ها طرح از بادبادک‌های شناخته‌شده مقایسه کند. مقایسه‌های ریاضی حکاکی‌های بادبادک‌های ثبت‌شده نشان داد که نمودارها تا حد زیادی به هم شبیه هستند. نمودارهای اردن بسیار شبیه نموداری بود که با 2.3کیلومتر فاصله از آن قرار داشت و نمودار عربستان سعودی نیز بسیار شبیه بادبادکی با 16.3کیلومتر فاصله بود و بسیار شبیه به نمودار دیگری بود که فقط 1.4کیلومتر آن‌طرف‌تر قرار داشت.

حفاری یکی از گودال های شکار 

نویسندگان مطالعه نوشتند: «این کنده‌کاری‌ها به‌طرز شگفت‌انگیزی واقعی و دقیق هستند و علاوه‌برآن، ارزیابیِ شباهتِ شکلِ مبتنی بر ارزیابیِ هندسیِ نمودار نشان می‌دهد که این اشکال کاملاً بر اساس مقیاس‌بندی ترسیم شده‌اند. بنابراین این بادبادک‌ها قدیمی‌ترین طرح‌های معماری بر مبنای مقیاس‌بندی در تاریخ بشری هستند.»

تیم تحقیقاتی نظریه‌پردازی‌اش را این‌طور مطرح کرده است که «گروهی از مردم که برای شکار آماده می‌شدند احتمالاً نقشه یکی از بادبادک‌هایی که به‌تازگی ساخته شده بود را مرور کرده و درباره آن با هم بحث می‌کردند، این گفت‌وگوها می‌توانسته شاملِ هماهنگ کردن تعداد و موقعیتِ شکارچیان و پیش‌بینی رفتار حیوان قبل از شکار باشد. هم‌چنین ممکن است که این نمودارها پیش از ساختنِ بادبادک‌ها به عنوان نقشه ترسیم شده‌اند. در هر دو مورد، این حقیقت که انسان‌ها در حالِ ارتباط برقرار کردن بینِ فضایِ فیزیکی، آن‌طور که از بالا دیده می‌شود، و نمایشِ گرافیکی آن بوده‌اند، پیشرفت مهمی را در تفکرِ انتزاعی و بازنماییِ نمادین نشان می‌دهد.»    

جنس ناتروف، باستان‌شناسِ نوسنگی در مؤسسه باستان‌شناسیِ آلمان، که بخشی از این مطالعه نبوده، می‌گوید: «کشفِ خاصی مثل هنر صخره‌ای قیاسی، به فهمِ روبه‌افزایشِ ما درباره بادبادک‌های بیابان دوران نوسنگی و طرح‌های پیچیده آن‌ها می‌افزاید. و از همه حیرت‌انگیزتر درجه انتزاع است ـ آن‌ها منظره‌ای را ترسیم می‌کنند که کاملاً از ذهن برآمده و هیچ‌کدام از کسانی که در ساخت و استفاده از این بادبادک‌ها مشارکت‌ داشته‌اند، نمی‌توانسته‌اند بر اساسِ تجربه دیداری‌شان آن‌ها را خلق کرده باشند.»

منبع: راهنماتو