جوخه آتش در میدان ژاله؛ ۱۷ شهریور امکان آشتی با رژیم را از میان برداشت

در تقویم سال ۵۷ روزهای زیادی بستر حوادث تعیین‌کننده برای پیروزی انقلاب شدند. اما بی‌شک هیچ یک به اندازه قیام ۱۷ شهریور خون مردم را به جوش نیاورد. آنها هنوز هم از این روز به نام جمعه سیاه یاد می‌کنند.

این تظاهرات و کشتار دسته‌جمعی در میدان شهدای فعلی شکل گرفت و جرقه‌ای بر باروت اعتراض‌های مردمی آن سال شد. بعد از این حادثه بود که ملت غیور ایران نسخه شکست رژیم طاغوت را پیچیدند و پیروزی یک انقلاب سرتاسر مردمی همه دنیا را متأثر کرد.

آن روزها مردم تشنه خواندن خبرهای تازه و درست بودند. برای همین از جان و دل به خبرنگارها و اصحاب رسانه میدان می‌دادند. محمدمهدی فرقانی روزنامه‌نگار پیشکسوت و خبرنگار آن روزهای روزنامه کیهان به خوبی آن جو ملتهب را به یاد می‌آورد و در گفت‌وگویی که با او داشتیم روایتگر حوادث آن روز تاریخی شد.  

به نظر می‌رسد تهیه خبر در آن روزهای اعتراض و تظاهرات و بحبوحه تعقیب و گریز کار ساده‌ای نبوده است. شما و همکاران‌تان به چه شکل آخرین اخبار ناآرامی‌ها را پوشش می‌دادید؟  

شاید اگر کمک‌های مردمی نبود حرف‌تان درست از آب در می‌آمد. اما واقعیت این است که اهالی متدین محله‌ها شوق زیادی برای کمک به ما داشتند. همیشه در میان جمعیت برای ما کوچه باز می‌کردند. با احترام تمام ابزار کار را در اختیارمان قرار می‌دادند و از ما می‌خواستند واقعیت‌ها را همان‌طور که هست نشان بدهیم.  

 محدودیت ابزار رسانه‌ای و اطلاع‌رسانی باعث می‌شد مردم حساب دیگری روی روزنامه‌ها باز کنند. این کمک‌رسانی ناشی از این کمبود بود یا اینکه شما را از خودشان می‌دانستند؟

به نوعی شاید بتوان گفت هر دو اینها تأثیرگذار بود. یادم هست در همان حادثه ۱۷ شهریور و روزهای قبل و بعد آن تیراژ روزنامه کفاف متقاضیان آن را نمی‌داد. خیلی از مردم روزنامه‌ها را به شکل اشتراکی می‌خواندند. صف‌های طولانی برای خرید روزنامه شکل می‌گرفت. اگر روزنامه‌ها و خبرنگارها صادق نبودند یا مردم آنها را از خودشان نمی‌دانستند هرگز شاهد این همه اشتیاق برای خواندن آخرین خبرها نبودیم.  

 مهم‌ترین ویژگی روزهای قیام در شهریور ماه سال ۵۷ چه بود؟  

ببینید شاید الان خیلی راحت بتوانیم حوادث را کنار هم بچینیم و نتیجه‌گیری کنیم اما آن روزها همه به نوعی سردرگم بودیم. نمی‌دانستیم یک هفته بعد، یک روز بعد یا حتی چند ساعت بعد چه اتفاقی قرار است بیفتد. حادثه ۱۷ شهریور یک باره شکل نگرفت. این واقعه بسترهای زیادی داشت. نا آرامی‌ها از چند روز قبل آغاز شده بود. رژیم می‌خواست مردم را کنترل کند و به همین دلیل مدام دولت عوض می‌شد، وعده‌های تازه می‌دادند، ‌گاه با خشونت اعلام حکومت نظامی می‌شد و همه اینها به این سردرگمی‌ها دامن می‌زد. اما به‌طور واضح می‌توانم بگویم که خواسته مردم در قیام ۱۷ شهریور معین شد و آنها خیلی صریح شعار جمهوری اسلامی را سر دادند.  

یعنی پیش از آن این شعار مردمی نشده بود؟  

ما پیش از آن شاهد تظاهرات‌های زیادی بودیم، اما یادتان باشد که هیچ یک از آنها به اندازه ۱۷ شهریور به خشونت کشیده نشدند. تعداد افرادی که در آن روز کشته شدند نسبت به روزهای ناآرام دیگر ده‌ها برابر بود و به همین دلیل خون مردم به جوش آمد. در واقع این خشونت امکان آشتی مردم با رژیم طاغوت را از میان برداشت و آنها خواسته خودشان را در آن اجتماع کثیر اعلام کردند. آنها جمهوری اسلامی را می‌خواستند و برای آن بود که به این شکل خون می‌دادند.  

 جو تحریریه روزنامه‌ها همواره متأثر از حوادث بیرونی است. در آن روزهای ملتهب رسالت روزنامه و خبرنگارها در چه چیزهایی خلاصه می‌شد؟  

بله، فضای تحریریه روزنامه به شدت ملتهب بود. البته تا یادم نرفته این را هم بگویم که حادثه ۱۷ شهریور در روز جمعه اتفاق افتاد، یعنی روزی که تحریریه عملاً تعطیل بود. بر اساس قانون تحریریه در این روزها باید یک خبرنگار سرویس حوادث به شکل کشیک در روزنامه می‌ماند. یک عکاس و یک راننده خودرو جیپ هم داشتیم که اگر قرار بر تهیه خبر می‌شد او را همراهی می‌کردند. در آن روز شیفت‌ کاری من نبود. اما بعد از واقعه همه همکاران در دفتر روزنامه جمع شدند و کار تولید خبرهای این قیام از سر گرفته شد. فضا بسیار با بیم و امید همراه بود. یادم می‌آید تنها به این فکر می‌کردیم که مردم الان چه داغی در سینه دارند از کشتاری که انجام شده و قرار شد انعکاس‌دهنده این جریان باشیم. هرچند سیاست مدیریت بحران در همه روزنامه‌های آن زمان اعمال می‌شد و کیهان هم تلاش می‌کرد این‌گونه باشد.  

 از نگاه شما که خبرنگار آن روزهای ملتهب بودید قیام ۱۷ شهریور تا چه اندازه در پیروزی انقلاب نقش داشت؟  

خیلی زیاد، این قیام در واقع جرقه‌ای برای جریان‌های دیگر اعتراض‌های مردمی شد. این کشتار دسته‌جمعی به مردم جرئت بیشتری داد. آنها انگیزه مبارزه با رژیم را در این روز به دست آوردند و واقعیت این است که از نگاه ما که تصویرگر آن روزها بودیم تظاهرات‌های بعدی واقعاً قابل قیاس با اعتراض‌های پیش از این روز نبودند. جمعیت در تظاهرات‌ها بسیار بیشتر شد و همه برای اعتراض کار و زندگی‌شان را تعطیل می‌کردند و خواسته‌شان را در خیابان‌ها فریاد می‌زدند. این شهامت به یقین حاصل خــون‌های بی‌گناهی بود که در ۱۷ شهریور در میدان ژاله به زمین ریخته شد.

منبع: همشهری